Prvi pisani trag o počecima pozorišnog života u Somboru potiče iz 1578. godine, kada je među stanovnicima somborske kasabe zabeležen i Ibrahim – hajali (izvođač pozorišta senki, koje je u Turskoj, po liku glavnog junaka, nazivano i „Karađoz“, i koje je predstavljalo nezaobilazan detalj svih važnijih turskih verskih i kućnih praznika, a imalo je i vaspitnu ulogu u obrazovanju dece i mladih). Dva veka kasnije, u februaru 1779. godine, fra Bona Mihaljević je u svojoj hronici zabeležio da je nastavnik somborske Gramatikalne škole, franjevac Gerard Boda, sa svojim učenicima izveo komad o loše vaspitanom mladiću, a posebno je naglasio kako su izvođači od prisutnih gledalaca dobili mnogo aplauza. Dve godine…
-
-
TUNEROVA KUĆA (GALERIJA “MILAN KONJOVIĆ”)
Četvrtom tačkom Privilegijalnog pisma carice Marije Terezije, kojim je Somboru dodeljen status slobodnog i kraljevskog grada, dato je pravo gradskim vlastima da dodele koncesiju za otvaranje apoteke, ali je ona otvorena tek 17 godina nakon elibertacije (tragovi narodnog apotekarstva ili nadrilekarstva nalaze se u spisima o postupku koji je 1758. g. gradski Magistrat vodio protiv tri ovdašnje „veštice“ kod kojih su nađene i razne lekovite trave, masti i začini). Prva somborska apoteka „Kod zlatnog lava“, koju je 1766. g. otvorio Ferdinand Plank, apotekar iz Osijeka, nalazila se u kući na čijem će temelju somborski apotekar Franc Tuner 1838. g. dovršiti zidanje svoje kuće. Kada je 1772. g. apotekar Plank iznenada…
-
KRUŠPEROVA KUĆA (ISTORIJSKI ARHIV)
Plac u neposrednom susedstvu Pašine kule, preko puta crkve Presvetog Trojstva, dugo vremena stojao je prazan, da bi ga 1771. godine, za 300 forinti, od Bačke županije, kupio novi upravnik komorskih dobara pl. Paul Krušper od Varboa (1719-1779). Reč je o placu koji je 18 godina ranije (1753), nakon preporuke carice Marije Terezije, Bačka županija kupila za izgradnju županijske zgrade, do čega, ipak, nije došlo zbog protivljenja tadašnjeg bačkog župana i kaločkog nadbiskupa Ferenca Klobušickog da Sombor postane županijsko središte. Paul Krušper je 1764. g. na mestu komorskog administratora za Bačku županiju nasledio svog zaslužnog prethodnika Franca Redla. Poticao je iz stare plemićke porodice, poreklom iz Trentina u zapadnoj Slovačkoj,…
-
TURSKA KUĆA S MANSARDOM
Treće sačuvano zdanje, za koje se pretpostavlja da je nastalo još u vreme turske uprave Somborom, nalazilo se na mestu današnje Živinske pijace, preko puta nekadašnjeg zdanja Sirotišta i Škole za zabavilje (sadašnje zgrade OŠ „Bratstvo-jedinstvo“), na samom kraju leve ili neparne strane nekadašnje Ulice Sv. Ivana (današnjeg Trga cara Lazara). Iako se verovalo da potiče iz turskog perioda, arhitektura ove kuće, koja je ucrtana na planu okruženja crkve Sv. Trojstva i franjevačkog samostana iz 1774. godine, kada je pripadala Ivanu Daražiju, imala je i elemente baroka, pa je moguće da je dograđivana ili preuređena tokom 18. stoleća. Kuća je 1828. g. pripadala udovi Jelisaveti Gis, a 1856. g. vlasnik…
-
OFICIRSKI (OMLADINSKI) DOM
Na mestu nekadašnje kuće Ane Tuner (1837. g. prostirala se na 355 kv. hvati), koju je 1875. g. kupila i obnovila porodica Lalošević, a koja je kasnije pripala gradu, početkom 1921. g. započela je izgradnja somborskog Oficirskog doma. Odbivši 1920. g. predlog da nekadašnja kuća Laloševića bude ustupljena Radničkom opštem stručnom udruženju, koje je želelo da kuću preuredi za svoj Sindikalni dom, Skupština i Senat grada iste godine su, povodom obeležavanja druge godišnjice oslobođenja Sombora, na predlog gradonačelnika dr Lazara Radišića, poklonili Minstarstvu vojnom ovo gradsko imanje, ukupne veličine 1371,6 m2, radi zidanja Oficirskog doma Somborskog garnizona. Vrednost poklonjenog poseda procenjena je na 300.000 kruna (75.000 dinara). Tokom zidanja Doma,…
-
SOMBORSKA PREPARANDIJA
Od 15. novembra 1816. g. Sombor je postao sedište „Kraljevskog pedagogičeskog instituta srbskog“, kako je bio zvaničan naziv prve Srpske učiteljske škole (Preparandije) u vreme njenog preseljenja iz Sentandreje u Sombor. Sentandrejska Srpska preparandija osnovana je četiri godine ranije, 15. novembra 1812, zahvaljujući trudu Uroša Stefana Nestorovića, carskog savetnika i nadzornika za sve pravoslavne škole u habzburškoj monarhiji. Ova škola, koja je uz dve gimnazije (novosadsku i karlovačku), karlovačku Bogosloviju i Maticu srpsku predstavljala jednu od pet najvažnijih srpskih kulturno-prosvetnih ustanova u Austrijskom carstvu, decenijama se nalazila u nekadašnjem skromnom zdanju nekadašnje škole „Norma“ Avrama Mrazovića, u porti somborske Svetođurđevske crkve (ova škola je radila od 1778. do 1811. g.…
-
SOMBORSKA “TITOVA” VILA
Zdanje koje je među Somborcima decenijama bilo poznato pod imenom “Titova vila” zapravo je sagrađeno kao letnjikovac imućne somborske porodice Krizmanić. Predak ove porodice (Josip, sin Franje Krizmanića), doselio se polovinom 19. veka u Sombor iz obližnjeg sela Monoštora (postojala je još jedna porodica istog prezimena, doseljena u isto vreme u Sombor iz Vrbovskog u Riječkoj županiji, ali nisu bile u srodstvu). Godine 1910, sa porodicom Bikar, Krizmanići su bili suvlasnici ukopne radnje “Konkordija”, koja se nalazila u prizemlju jednospratnice na uglu Glavne i Tihe ulice (danas Ul. Avrama Mrazovića). Inače, ovo zdanje, koje je nakon 1910. g. prepravljeno u stilu secesije, u međuratnom periodu bilo je u posedu porodice…
-
SINGEROVA ZGRADA
Godine 1889. g. otvoren je u Somboru i dugovečni foto-atelje Šamuela Singera (Singer Samu), brata poznatog novosadskog fotografa Jozefa Singera. Singer je besprekorno izrađivao portrete (sačuvani su njegovi portreti velikog srpskog pesnika Laze Kostića i Kostićeve supruge, somborske dobrotvorke Julijane Palanački), a bavio se i reportažnom fotografijom, pa i fotomontažom. Singer je 1939. g. obeležio 50-godišnjicu svog fotografskog rada izložbom fotografija u somborskoj Gradskoj kući, a na čelnom mestu nalazile su se dve fotografije jednog Somborca (Benje iz Šeširdžijske ulice, danas ul. Ilije Birčanina), prva iz 1889. g. na kojoj je bio fotografisan kao mladić, a druga iz 1939. g. na kojoj je ovaj čovek već bio dobrodržeći osedeli starac.…
-
ŠKOLA BRAĆE MIHAJLOVIĆ (OŠ “NIKOLA VUKIĆEVIĆ”)
Srpska ili pravoslavna osnovna škola u Somboru pouzdano je postojala već četrdesetih godina 18. veka. Prema sačuvanom školskom izveštaju, koji je za Bačku eparhiju 1756/57. g. sastavio magister (učitelj) slobodnog i kraljevskog grada Sombora Jovan Grigorijević, pravoslavnu osnovnu školu u gradu učili su većinom dečaci (od 83 đaka bile su svega dve devojčice) od šest do 15 godina, podeljeni u bukvarce (46 učenika od šest do 11 godina), časlovce (15 učenika od sedam do 14 godina), psaltirce (15 učenika od 11 do 15 godina) i kanoniste (sedam učenika od 13 do 15 godina). Godine 1778. Avram Mrazović je pokrenuo trorazrednu Gradsku osnovnu školu, nazvanu “Norma”, koja je radila do 1811.…
-
KUĆA Dr KOSTE POPOVIĆA
Jednospratnica, na kraju leve strane Glavne ulice (prema parku), pripadala je somborskom advokatu i političkom prvaku dr Kosti Popoviću. Sagrađena je 1865. g. u stilu romantizma, na mestu gde se ranije nalazila kuća znamenitog somborskog prosvetitelja, književnika i gradskog senatora Avrama Mrazovića (1756-1826). Posed na kome je kuća sagrađena bio je skromne veličine (Mrazovićev posed, zapisan u vlasništvu njegove udovice, prostirao se 1837. g. na svega 145,5 kv. hvati). Graditelj kuće bio je Anton Rekl. Godine 1868. od Mrazovićevih naslednika posed i kuću kupio je Gavrilo Drakulić. Fasada kuće je po horizontali podeljena na vence kojima su razdvojeni prizemlje i sprat, sa naglašenim središnjim rizalitom koji od ostatka fasade razdvajaju…
