Poznata i lepa starogradska pesma „Jesen stiže, dunjo moja“ izvorno je napisana na mađarskom jeziku i nosi naziv „A hajnal már nem simogat“ („Zora te više ne miluje“), a njen autor je erdeljski grof dr Đerđ Vas (Wass György, 1877-1929), poreklom iz stare srednjovekovne mađarske plemićke porodice. Bio je pesnik, pripovedač i urednik novina, inače boem i učesnik u više dvoboja. Pesma tada još mladog mađarskog pesnika, ispevana krajem 19. veka u razdoblju kasnog romantizma, svidela se znamenitom srpskom pesniku Jovanu Jovanoviću Zmaju (1833-1904) i on je, pred kraj svog života, prepevao ovu romansu na srpski jezik. Muziku za pesmu Đerđa Vasa napisao je mađarski kompozitor Ištvan Bogdan (Bogdán István,…
-
-
BALAŠEVIĆ I SOMBOR
Od Opova do Bođana još je dobrih Vojvođana Da im s neba leba naberu… U onom bezvremenom prostoru “gde svih vremena razlike ćute” popunjena je odlaskom (ili dolaskom) Đorđa Balaševića velika četvorka stvaralaca kojima je u 20. veku tlo Vojvodine bilo najsnažnije stvaralačko nadahnuće. Reč je o pripovedaču i pesniku, Somborcu Veljku Petroviću (1884-1967), slikaru, takođe Somborcu, Milanu Konjoviću (1898-1993) i pesniku, Mokričaninu Miroslavu Miki Antiću (1932-1986), kojima možemo mirne duše da pridodamo, od 19. februara 2021. godine, i Đorđa Balaševića (1953-2021), pesnika i kantautora koji, da je s tim pesničkim darom nekim slučajem rođen na engleskom govornom području, ne bi ni po čemu zaostajao za jednim Bobom Dilanom ili…
-
ĐELEM, ĐELEM – OD SOMBORSKOG HOTELA DO SVETSKE HIMNE ROMA
Znamenit i svetski uspešan film „Skupljači perja“ Aleksandra Saše Petrovića planetarno je afirmisao romsku pesmu „Đelem, đelem“ (Idem, idem), koja je na Prvom svetskom kongresu Roma (1971) izabrana za romsku himnu. Stihove pesme je, na već postojeću tradicionalnu romsku melodiju poreklom, najverovatnije, iz Moldavije, napisao srpski Rom Žarko Jovanović (postoji beleška o tome da je melodiju pesme u Moldaviji prvi zapisao Duško Radetić, urednik Radio Beograda, poznati, akademski obrazovan harmonikaš i dirigent, te da je tako stigla na naše prostore). Stihovi pevaju o poniženju i masovnom stradanju Roma u Porajmosu (romskom holokaustu u Drugom svetskom ratu). Pesma je, mada omiljena među srpskim Romima, bila malo poznata, sve dok je, polovinom…
-
SLAVNA DOSITEJEVA BUDNICA „VOSTANI SERBIJE“
U već poznom periodu svog života, nakon godina lutanja, od rodnog Čakova u Tamiškom Banatu, preko fruškogorskog manastira Hopova, Dalmacije, Crne Gore, Krfa, Svete Gore i Hilandara, Smirne, Albanije, Beča, Sremskih Karlovaca, Slovačke i Pruske, pa do Pariza, Londona i Rusije, znameniti srpski književnik i prosvetitelj Dositej Obradović (1739-1811) konačno je proveo četiri spokojne godine (od 1802. do 1806) u Trstu, gde se preselio na poziv tamošnje bogate srpske trgovačke kolonije. Već 1804. godine, neposredno po izbijanju Prvog srpskog ustanka, Dositej je osetio izuzetan nacionalni značaj ovog događaja i pozdravio ga je pesmom koja je danas poznata po naslovu iz svog prvog stiha i refrena „Vostani Serbije!“. Dositejeva srpska budnica…
-
GRANIČARSKA PESMA [RADO IDE SRBIN U VOJNIKE] – NAJPOPULARNIJA PESMA VOJVOĐANSKIH SRBA U 19. VEKU
Još kao mladić, budući pančevački sveštenik i prota Vasilije Živković (1819-1891) napisao je „Graničarsku pesmu“, u narodu poznatiju pod nazivom „Rado ide Srbin u vojnike“. Posle završenih studija prava u Pešti i Požunu (Bratislavi), Vasilije Živković je završio i Bogosloviju u Vršcu, pa je 1845. g. postavljen za đakona, a već naredne godine i sveštenika Uspenskog hrama u Pančevu, u kome će ostati do kraja života. Osim svešteničkog poziva Vasilije Živković je neko vreme radio i kao katiheta i profesor srpskog jezika u pančevačkoj realki, u kome su njegovi učenici, osim ostalih, bili i Mihajlo Pupin i Uroš Predić (prepoznavši talenat vredan ulaganja, prota Živković je izradio kod nadležnih da…
-
MIKA IZ BEREGA
Krajem 19. i početkom 20. veka malo šokačko selo Bereg (danas Bački Breg, severno od Sombora) imalo je svoje svirače – gajdaše, violiniste (primaše) i tamburaše: Marka „Zujaču“, Matu Balatinca, Marka i Marina Stipankova (braću „Ćeresko“), Peru Furmanova, Petra Palikina, Adama Prodana (Ča Evicu), Pantu Tubića i druge muzičare. Oni su svirali po seoskim svatovima, na prelima i kolima, aldomašima i pokladama, o seoskoj slavi i u drugim prilikama gde se bez gajdaša i tamburaša nije moglo zamisliti šokačko veselje. Ipak, najpoznatiji bereški muzičar bio je Mika Ivošev ili Mika iz Berega, koga je, daleko izvan lokalnih okvira, proslavio Zvonko Bogdan u stihovima svoje široko popularne pesme „Ne mogu se…
-
SOMBOR NA TALASIMA RANOG RADIO-BEOGRADA
Radio Beograd je svoj eksperimentalni program počeo da emituje 1924. godine, a od 24. marta 1929. g. otpočeo je redovan program radija, čiji se studio, sve do 1941. godine, nalazio u zgradi Srpske kraljevske akademije u Knez-Mihailovoj ulici u Beogradu. Prvi zabeležen neposredan susret Somboraca sa Radio-Beogradom dogodio se u leto 1929. godine, svega par meseci nakon početka emitovanja redovnog programa, kada je inače vrsni gajdaš Sima Stojkov (rođeni deda poznatog somborskog slikara Save Stojkova) uživo nastupio i svirao u programu Radio-Beograda. Sombor je pre 83 godine, 7. i 8. marta 1936, imao i svoj dan na Radio Beogradu. „Somborski dan“ započeo je na talasima ovog radija u subotu uveče,…
-
ŠTA SE NEKADA PEVALO PO SOMBORU
Nakon prolećnih, letnjih i jesenjih meseci, u kojima se neprestano radilo na njivama i po baštama, vinogradima i voćnjacima, zima je bila period odmora i, često, lumpovanja nekadašnjih Somboraca. Odlazilo se na prela ili u birtije i čarde gde su svirale gajde sačinjene od belih jarećih mešina i frule, a kasnije i tambure i violine, pa je pokoji varošanin ili salašar zimi, uz kartu, lulu duvana, dobro baranjsko ili sremačko vino, kuvanu rakiju i bećarce znao i češće da „potera kera“. Dok su mu dedovi, somborski graničari, pevali uz gusle, koje su, kao i pesme o starim vremenima i junacima, preneli iz svoje planinske postojbine (u starim somborskim srpskim pesmaricama…
-
SOMBORSKI ROKENROL – ŠEZDESETE
Postepena liberalizacija jugoslovenskog socijalističkog društva, pokrenuta nakon prekida sa staljinizmom i sovjetskim blokom 1948. godine, dovela je narednih godina do uspostavljanja čvršćih veza sa zapadnim zemljama i jačanja zapadnih kulturnih uticaja, koji su se, pre svega, ogledali u književnosti, pozorištu, filmu, muzici, stripu i modi. Kada su jugoslovenski komunistički rukovodioci shvatili koliki je uticaj stranih šlagera, počeli su popularnu muziku da uklapaju u socijalističku kulturnu politiku, podržavajući sve veću proizvodnju domaće muzike (zagrebački „Jugoton“ je, između 1956. i 1961. godine, 16 puta povećao svoj profit, a 1963. g. njegovi kapaciteti bili su deset miliona ploča godišnje). Politika pokreta nesvrstanosti, čiji su Jugoslavija i njen lider Josip Broz Tito bili najsnažniji…
-
SOMBORSKE ORGULJE – NAJVEĆE U VOJVODINI
Somborska Karmelićanska crkva Sv. Stjepana kralja (Szent István király) građena je od 1860. do 1902. godine. Nalazi se u parku ispred zdanja Županije, a njena dva prepoznatljiva monumentalna crkvena tornja danas su jedan od arhitektonskih simbola Sombora. Osim arhitektonskih i umetničkih vrednosti, somborska Karmelićanska crkva poznata je danas po svojim orguljama, koje su najveće u Vojvodini i jedne od najvećih orgulja u okruženju (bile su treće po veličini u nekadašnjoj Jugoslaviji). Odmah nakon završetka izgradnje zdanja Karmelićanskog samostana (1905), koji se nalazi pored crkve Sv. Stjepana kralja, bratstvo somborskih karmelićana počelo je da prikuplja sredstva za nabavku crkvenih orgulja. Usled Prvog svetskog rata sakupljena sredstva su obezvređena, pa je, nakon…
