Povodom Dana grada Sombora (17. februara) i 275. godišnjice od dobijanja statusa slobodnog i kraljevskog grada, u petak, 16. februara, u 19 časova, predstavljena je u Velikoj Sali zdanja Županije u Somboru monografija „Vizija slobode – Elibertacija Sombora 1745-1749“, publiciste i povesničara Sombora Milana Stepanovića. Knjiga je objavljena u izdanju Istorijskog arhiva Sombor i udruženja građana „Norma“, a njeno objavljivanje pomogli su Grad Sombor i Pokrajinski sekretarijat za kulturu i informisanje AP Vojvodine.
Stepanovićeva monografija sveobuhvatno sagledava razdoblje elibertacije Sombora, od 1745. do 1749. godine i svedoči o upornoj i istrajnoj borbi Somboraca, odnosno ovdašnjih srpskih i bunjevačkih graničara da se, bez obzira na brojne prepreke i visoke troškove, izbore za privilegovan status, koji im je omogućio da sami odlučuju o svojoj sudbini i presudno utiču na razvoj sopstvenog grada, čime je obezbeđen njegov vidan urbani napredak tokom narednih decenija i vekova. U nizu poglavlja ove monografije sabrani su arhivski i literarni podaci koji svedoče o tom, verovatno najvažnijem poduhvatu u istoriji grada Sombora.
Pred prepunom salom, u kojoj nije bilo dovoljno mesta za sedenje, posetiocima promocije obratila se, u ime Grada Sombora, Anita Stojakov, članica Gradskog veća, koja je prisutnima čestitala Dan grada, a izdavačima i autoru na uspešnom ostvarenom projektu.
U ime izdavača monografije „Vizija slobode“ obratila se Nataša Stojanović, direktorica Istorijskog arhiva Sombor, koja je rekla da je dodela statusa slobodnog i kraljevskog grada Somboru predstavljalo prelomni istorijski događaj u dugoj povesnici Sombora, koji je odredio njegovu budućnost u brojnim aspektima života tokom narednih decenija i vekova. Osim ostalog, tada je, 1749. godine, ustrojena i obaveza čuvanja arhivske građe, što je predstavljalo začetak kasnije gradske arhivske službe koja se, vremenom, sve više razvijala i granala, da bi, pre 75 godina, rezultirala osnivanjem današnjeg somborskog Arhiva kao zasebne institucije. Istorijski arhiv Sombor u svojim fondovima i zbirkama danas čuva celokupnu istoriju ovog grada, od početka borbe za dobijanje gradskog statusa, pa do savremenog doba. Upravo su dokumenti iz perioda elibertacije Sombora, koje Arhiv čuva u svojim fondovima, predstavljali i temeljnu građu za nastanak knjige koju večeras predstavljamo, napomenula je Nataša Stojanović.
Dr Nataša Gojković, koja je vodila konferansu, u svojim retorički besprekornim obraćanjima, podsetila je prisutne na dva značajna dokumenta iz perioda elibertacije Sombora – zapisniku sa zbora somborskih graničara od 18. novembra 1745. godine, kojim je započela borba za elibertaciju grada, kao i izjavu nazvanu „Alternativa“, kojom je 1. jula 1748. g. zajamčeno ravnopravno učešće pripadnika pravoslavne i rimokatoličke konfesije u budućoj upravi slobodnog i kraljevskog grada Sombora.
O knjizi je govorio i njen prvi recenzent prof. dr Vladan Gavrilović, sa Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, koji je rekao da je imao čast i zadovoljstvo da bude recenzent ove voluminozne monografije koja kroz različite istorijske epohe opisuje put elibertacije Sombora i za koju je nadareni Somborac i povesničar grada Milan Stepanović uradio ogroman posao, spojivši i sagledavši dosadašnja, većinom parcijalna istraživanja. Nakon podsećanja na istorijski put Sombora od srednjeg veka do vremena elibertacije, dr Gavrilović je konstatovao da i ova monografija, kao i prethodne Stepanovićeve knjige, svedoče o prebogatoj, izuzetno zanimljivoj i još uvek do kraja neispričanoj istoriji Sombora.
Drugi recenzent monografije „Vizija slobode“ doc. dr Atila Pfajfer, sa Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, istorijski je rastumačio pojavu slobodnih i kraljevskih gradova i njihovih prava i povlastica koje su uživali. Naveo je i da je Stepanovićeva monografija „Vizija slobode“ s jedne strane rezultat ozbiljnog prikupljanja i analize postojećih arhivskih izvora i literature (čiji spisak možemo da pratimo čak na 10 strane pri kraju knjige), a s druge strane predstavlja i odličan pregled istorije grada između 1745. i 1749. godine, te da ova i estetski lepa knjiga, na kojoj možemo kao građani Sombora da budemo zahvalni njenom autoru i izdavačima, uspešno i sveobuhvatno sažima period elibertacije Sombora i jasno svedoči o tom vremenu i o velikom poduhvatu Somboraca, koji su, pre 275 godina, uspeli da, posle tri i po godine uporne borbe, ostvare naizgled neostvariv poduhvat i da se izbore za status grada, koji je kasnije profilisao Sombor u mesto kakvo danas poznajemo i volimo.
Priređivač i autor monografije „Vizija slobode“ Milan Stepanović načinio je istorijski presek razdoblja elibertacije Sombora, podsetivši i na brojne ranije pisce i istraživače koje su proučavali ovaj period somborske istorije i zaključivši da je Somboru elibertacija donela nemerljive prednosti kako u urbanoj i administrativnoj, tako i u privrednoj i ekonomskoj, a ponajpre u prosvetnoj, kulturnoj i duhovnoj sferi života. Osim statusa slobodnog i kraljevskog grada (a svakako i zahvaljujući njemu), Sombor je, skoro jedan i po vek (1786-1929), bio i administrativni centar Bačke, te je vremenom izrastao u arhitektonski skladan i lep grad, skoro savršen, najbliži planimetrijskom snu epohe, koji je, sa manje ili više sreće, mogućnosti i upornosti, držao do svoje tradicije i kulturno-istorijske baštine. Menjajući epohe, države i društvene sisteme, istrajao je Sombor u očuvanju građanskog duha i svojoj prepoznatljivosti, kao svedok uverenja da države prolaze, ali gradovi opstaju. Temeljna zasluga za sve ono što je ovaj grad postao kroz istoriju u proteklih 275 godina, naglasio je autor monografije, pripada nekadašnjim somborskim graničarima i njihovim ambicioznim predvodnicima, te upornoj i istrajnoj težnji da ostvare svoju viziju, tokom uspešne borbe za elibertaciju grada od 1745. do 1749. godine. Izrazivši zahvalnost saradnicima u Istorijskom arhivu Sombor, recenzentima knjige, dizajneru Milanu Jovanoviću Jofketu, korektorima Mariji Labus i Slobodanu Stepanoviću, prevodiocima rezimea na engleski, nemački i mađarski jezik (dr Nataši Gojković i dr Atili Pfajferu), te štampariji „Simbol“ iz Petrovaradina koja je već standardno profesionalno i kvalitetno odštampala knjigu, Stepanović je zablagodario Gradu Somboru i Pokrajinskom sekretarijatu za kulturu, koji su svojim sredstvima podržali štampanje ove monografije, objavljene povodom 275. godišnjice proglašenja Sombora za slobodan i kraljevski grad i 75. godišnjice Istorijskog arhiva Sombor, zahvaljujući čemu su izdavači, sa radošću, mogli da monografiju daruju svakom posetiocu promocije.
