Plac u neposrednom susedstvu Pašine kule, preko puta crkve Presvetog Trojstva, dugo vremena stojao je prazan, da bi ga 1771. godine, za 300 forinti, od Bačke županije, kupio novi upravnik komorskih dobara pl. Paul Krušper od Varboa (1719-1779). Reč je o placu koji je 18 godina ranije (1753), nakon preporuke carice Marije Terezije, Bačka županija kupila za izgradnju županijske zgrade, do čega, ipak, nije došlo zbog protivljenja tadašnjeg bačkog župana i kaločkog nadbiskupa Ferenca Klobušickog da Sombor postane županijsko središte.
Paul Krušper je 1764. g. na mestu komorskog administratora za Bačku županiju nasledio svog zaslužnog prethodnika Franca Redla. Poticao je iz stare plemićke porodice, poreklom iz Trentina u zapadnoj Slovačkoj, koja je plemstvo dobila još 1618. godine. Pre dolaska u Sombor nalazio se na položajima velikog beležnika Baranjske županije (1750-1754), pa sekretara Komorske uprave Požunske županije (1754-1762), a 1763. g. bio je imenovan je za komorskog administratora Hrvatske.
Na kupljenom placu Paul Krušper je, prema zapisu somborske franjevačke hronike, 1771. g. počeo da gradi svoje porodično zdanje – jednospratnu pravougaonu zgradu u kasnobaroknom stilu, kakva je ostala do današnjih dana. Gradnja ovog zdanja nije tekla brzo, pa na planu imanja komorskih činovnika iz 1772. g. Krušperova kuća još nije ucrtana, a na njenom mestu, između kapele Svetog Ivana Nepomuka i Pašine kule, postoji samo ograda i bašte koje su pripadale komorskim pisarima, čiji su se stanovi nalazili u obližnjoj Pašinoj kuli. Kuća se ne nalazi ni na planu okruženja crkve Sv. Trojstva i franjevačkog samostana iz 1774. godine, pa je, verovatno, njena gradnja dovršena nešto kasnije (postoje podaci da je zdanje ipak dovršeno 1774. godine, pa je moguće da je samo plan načinjen nešto ranije, dok zgrada još nije bila dovršena, a navedena godina se podudara i sa godinom podizanja spomenika Sv. Trojstvu, podignutom sredstvima Paula Krušpera na istoimenom somborskom trgu).
Nakon što je sagrađena, ova elegantna dugačka zgrada sa jednostavno dekorisanom fasadom na kojoj se nalazilo osam polukružnih prozora u prizemlju, sa polukružnim vratima u sredini, te osam pravougaonih prozora na spratu, obeležila je tek započetu urbanizaciju središta Sombora i znatno je doprinela njegovoj urbanističkoj celovitosti. Zgrada je, jednim krilom, ucrtana i na veduti Sombora iz 1818. god.
Zgrada se nalazila u vlasništvu porodice Krušper i početkom 19. veka, pa je 1828. g. zapisana u posedu njegovih potomaka (posed je bio klasifikovan u dve kategorije, veličine 595, odnosno 592 kv. hvata). Možemo da pretpostavimo da je zgrada kasnije bila u službi komorske administracije jer već 1837. g. nije zabeležena kao privatno zdanje.
Godine 1890. u nekadašnju Krušperovu kući smeštena je somborska gradska pošta, a nešto kasnije (1893) i telefonska centrala tipa „Induktor“. Na krovu zgrade bio je postavljen glavni nosač telefonske mreže, odakle su linije vodile u drugim pravcima grada – prema Gradskoj kući, Glavnoj ulici, Županiji, hotelu „Lovački rog“, Vatrogasnom domu, Gradskoj bolnici, Pristaništu na Francovom kanalu, Kasarni Franje Josifa i Železničkoj stanici. Pošta i centrala ovde će se nalaziti duže od pola veka, sve do posle Drugog svetskog rata.
Godine 1948. godine ovo zdanje postalo i zaštićen spomenik kulture, a zvanično od 1951. g. u Krušperovoj kući nalazi se sedište somborske Gradske državne arhive, kasnije Istorijskog arhiva, koji u svojoj obimnoj zbirci čuva dragocene arhivalije, duže od tri veka sačuvanih pisanih istorijskih tragova o gradu i okolini, sa očuvanim arhivom Magistrata i gradske uprave slobodnog i kraljevskog grada Sombora od 1749. do 1941. godine – arhivske zbirke od najveće vrednosti za proučavanje prošlosti grada (telefonska centrala nalazila se istovremeno u ovoj zgradi sve do 1955. godine, kada je preseljena, a zgrada je od 1957. g. u celosti pripala Arhivu). Od kraja šezdesetih godina 20. veka Istorijski arhiv je proširen i na susedno spojeno staro zdanje tzv. Pašine kule.
Zgrada je obnovljena 1961. godine, a njena fasada je primereno obnovljena pre nekoliko godina. Od 1991. g. Krušperova kuća ima status kulturnog dobra od velikog značaja.
Milan Stepanović
