Nošnja monoštorskih Šokica spada u najživopisnije nošnje na našim prostorima, jedinstvena je i nadaleko prepoznatljiva. Ženka šokačka nošnja u Monoštoru razlikovala se kod devojaka, mladih žena i starijih Monoštorki, a najkićenija je bila devojačka nošnja. Šokice su, od kada postoje o tome zapisi, veoma mnogo polagale na lepotu svoje odeće. Neki od starijih zapisa, iz 19. veka, zamerali su monoštorskim Šokicama da previše vremena posvećuju izradi tkanja i prediva, kao i ukrašavanju svoje odeće, te da zbog toga zanemaruju druge dužnosti. Najstariji opis ženske šokačke odeće potiče iz 1860. godine, iz pera tadašnjeg monoštorskog beležnika Pavla Demetrovića. On piše kako su ovdašnje Šokice nosile ukrašene košulje, sa pojasom, suknjom i…
-
-
SOMBORSKA SNAŠA KOJU JE OTAC VRATIO KUĆI POSLE VENČANJA PRED MATIČAREM
Godine 1895. u Somboru su, kao i u ostalim gradovima i selima Kraljevine Ugarske, postala obavezna venčanja pred matičarem, u gradskoj, odnosno opštinskoj (seoskoj) matičnoj kancelariji. Država je te godine, umesto crkve, u potpunosti preuzela vođenje matičnih knjiga rođenih, venčanih i umrlih, a crkva je i dalje imala pravo da vodi svoje matične protokole, ali je upis u državne knjige postao obavezan, bez obzira na upis u crkvene knjige. Bračni parovi su te godine prvi put sklapali brak pred somborskim matičarem, u Velikoj sali Gradske kuće, posle čega bi, obično nakon nekoliko dana, odlazili u svoju crkvu na crkveno venčanje. Tako su se u četvrtak, 3. oktobra 1895. godine (po…
-
OBEZGLAVLJENA „KRALJICA PANONIJA“ KRAJ MALOG STAPARA
Habzburška monarhija, u čijem se posedu nalazio Francov (Veliki bački) kanal, prokopan između 1793. i 1802. godine, krajem šezdesetih godina 19. veka ustanovila je da je njeno poslovanje kanalom lišeno komercijalne elastičnosti, pa je odlučila da kanal ponudi u zakup preduzimaču koji bi ga, uz državnu materijalnu pomoć, obnovio. Posla se prihvatio inženjer i general Ištvan Tir (1825-1908), naturalizovani Britanac mađarskog porekla (rođen u Baji), graditelj Korintskog kanala u Grčkoj i blizak prijatelj i saradnik graditelja Sueckog kanala Ferdinanda Lesepsa. Tir je ubedio engleske ulagače da u opravku i dogradnju kanala ulože milion funti sterlinga, pa je Francov kanal 1870. g. ustupljen, na period od 75 godina, londonskom akcionarskom društvu…
-
SKUPA SUDSKA PARNICA ZBOG JEDNOG SOMBORSKOG PATKA
Prestonička štampa Kraljevine Jugoslavije izveštavala je tokom 1936. g. svoje čitaoce o neobičnom sudskom sporu, koji se u Somboru vodio zbog jednog – patka. Istina, nije to bio običan patak, nego pripadnik plemenite rase „Peking“. Njega je, krajem 1935. godine, banovinski inspektor Branko Blagojević, sa još dve patke, dao na priplod Somborki Ruži Jejin, s tim da nakon sparivanja vrati Blagojeviću patke i patka. Ruža Jejin je vratila patke, ali je patka „Pekinga“ zadržala, zbog čega je naredne godine došlo do sudskog spora između vlasnika patka i gospođe Ruže. Održano je nekoliko sudskih rasprava tokom kojih su se stalno pojavljivale nove okolnosti, pa nikako nije mogao da bude sproveden dokazni…
-
SOMBORAC – FRIZER ENGLESKE KRALJICE
Aleksandar Vitković, sin Martina Vitkovića i Marsele rođ. Radin, rođen je u Somboru, 1. septembra 1861. godine. Kršten je istog dana u somborskoj crkvi Presvetog Trojstva (kuma na krštenju bila je Barbara, supruga bunjevačkog salašara Martina Stolišića). U Somboru su, od kraja 18. veka, živele dve porodice ovog prezimena – jedna je bila pravoslavne, a druga rimokatoličke veroispovesti. Porodica Aleksandra Vitkovića bila je bunjevačkog porekla, a njeni preci su u Sombor doseljeni iz grada Baje. Nakon završene osnovne škole u rodnom gradu, Aleksandar Vitković je otišao na zanat u Budimpeštu, gde je, kao 15-togodišnjak, postao šegrt u jednoj frizerskoj radnji u njoj je izučio za ženskog frizera – tada još…
-
NOVI SAD – MUKE SA IMENOM GRADA
Retko koji naš grad je za kratko vreme promenio tri imena (a imao u rezervi još tri-četiri), kako se to dogodilo sa današnjim Novim Sadom, od kraja 17. do polovine 18. veka. Novi Sad je mlad grad po istorijskim merilima. Na mestu današnjeg grada još se u srednjem veku nalazilo nekoliko naselja (Peturvarad, Sajol, Bakša, Sent Marton, Bivaljoš i Bistrica, od kojih su prvo i poslednje od nabrojanih naselja zapisani i na mapama iz 16. i 17. stoleća). Posle prekida urbanog kontinuiteta sa srednjovekovnim naseljima, jezgro današnjeg Novog Sada nastalo je tek tokom poslednje decenije 17. veka, nakon proterivanja Turaka iz Bačke, kada su austrijske vlasti, ne levoj (bačkoj) obali…
-
ĆOŠE – MESTO SASTAJANJA I DIVANA
Ulični ćoškovi u starom Somboru tradicionalno su bili mesta sastajanja, razgovora, ali i snabdevanja ili odlaska u „bircuz“. Svaka ulica imala je svoje „ćoše“, a na ćošku su, najčešće, bile gostionice ili dućani, a skoro svaki javni arteski bunar (osim onog prvog) nalazio se upravo na ćošku svoje ulice. I većina somborskih kamenih pravoslavnih i katoličkih krstova bila je podignuta po uglovima ulica. U Somboru je, možda i najpoznatije, bilo Jerasovo ćoše, koje se nalazilo kraj kuće imućne trgovačke porodice Jerasović, na uglu nekadašnjeg Solarskog sokaka, a današnje Čitaoničke ulice, Glavne ulice i Trga Sv. Đorđa, preko puta zdanja Srpske čitaonice. Bilo je to mesto tradicionalnog okupljanja somborskih šetača, koji…
-
SOMBOR – MOGUĆNOST SNA (PREDGOVOR dr DRAŠKA REĐEPA MONOGRAFIJI “U TOM SOMBORU…”)
Sombor ide u red onih magičnih i nadasve uticajnih naših imenica, pre svega zbog snažnih utisaka putnika namernika o bezmalo savršenom, a svakako završenom planimetrijskom snu. I Bogdan Bogdanović, i Ranko Radović, i potpisnik ovih rečenica, u fenomenu somborske čudesne školjke, koju je prvi uočio Marin Đurašin, a Branislav Jovin pretočio u artikulisanu urbanističku bajku, tvrdili su, veoma nespokojno u stvari, kako je grad ono poslednje i najuzvišenije čovekovo prebivalište, u antičkim vremenima nalik na državu, na čitav svet, u poznijim stolećima kampanilističko slavlje one zvonjave, koja je toliko uznemiravala putnike s istoka, i kako on u biti u svakom času, kao živ organizam, kao čovekoliko priviđenje, nestaje, umirući da…
-
PREDNJA ILI ČISTA SOBA U STARIM SOMBORSKIM KUĆAMA
Većina nekadašnjih kuća u Somboru građena je tipski, na način kako su to propisale državne vlasti Habzburške monarhije u drugoj polovini 19. stoleća. Njihova arhitektura, osim u najužem gradskom jezgru, bila je, mahom, ruralna, a kuća se sastojala od prednje sobe, kuhinje, stražnje ili zadnje sobe, ostave ili komore, gonka ili hodnika i tavana. Prva prostorija u kući bila je „prednja“, „gostinska“ ili „čista“ soba, u kojoj je bio građanski nameštaj sa s jednim ili dva (razdvojena ili spojena) „švapska kreveta“, a ponegde i sa kanabetom ili otomanom. Ranije su ležaji bili daščani, na niskim „kozama“. Na daske kreveta prvo je stavljana slamarica (slamnjača, ispunjena mekanom kukuruznom ljuštikom), a preko…
-
UBRAĐAJ – OSOBENOST MLADIH SOMBORSKIH SRPKINJA U 19. I POČETKOM 20. VEKA
Jedna od osobenosti Sombora bila je UBRAĐAJ (nazivan je još i UBRADAČ), naročita vrsta ženske nošnje, odnosno povez ili marama (zapravo oglavlje ili svečana kapa), koju su, tokom 19. i početkom 20. veka, u svečanim prilikama nosile na glavi mlade Srpkinje iz Sombora i sa somborskih salaša, od udaje do rođenja prvog deteta. Ubrađaj je svekrva poklanjala snahi na dan venčanja i nošen je samo pri odlasku u crkvu nedeljom ili o praznicima. Običaj je bio da nova mlada, prve nedelje posle venčanja, u društvu svekrve pođe u crkvu u ubrađaju. Ponegde je bio običaj i da mlada nasledi nekadašnji svekrvin ubrađaj (svekrva bi se na svadbi sina pojavila u…
