Sve do kraja 19. veka paorske kuće u Somboru (a to su mahom kuće ruralne arhitekture u četiri somborska predgrađa i na somborskim salašima) imale su ognjište, koje je, vekovima unatrag, predstavljalo srce kuće. Nalazilo se u središnjoj prostoriji (kujni) i obično je bilo otvorenog tipa (tek znatno kasnije ognjišta su bila poluotvorena). Nad otvorenim ognjištem nije bilo tavanice, već se nalazio otvor, koji se postupno sužavao naviše, prelazeći u odžak (dimnjak). Iza ognjišta nalazilo se polukružno udubljenje u kojem su bile vodoravne letve na koje je stavljano zemljano suđe. Na slemenu (uzdužnoj nosećoj gredi kuće) iznad ognjišta bile su okačene verige, a o njima je visio gvozdenjak (gvozden ili…
-
-
TRG SVETOG ĐORĐA U SOMBORU
Najstariji i najveći somborski gradski trg, koji je ime dobio po ovdašnjoj Svetođurđevskoj crkvi (sagrađenoj između 1759. i 1761. godine), prostirao se od crkve do početka Solarskog sokaka (Čitaoničke ulice) s južne i do palate „In foro“, odnosno Svetođurđevske crkve, sa severne strane. Na ovom trgu je 18. novembra 1745. g. održan poznati Protestni zbor somborskih graničara, na kojem je odlučeno da se, nakon ukidanja vojničkog statusa, od carskog dvora u Beču zatraži povratak dotadašnjih povlastica ili da se krene u proces elibertacije Sombora (dodele statusa slobodnog i kraljevskog grada), što je, tri i po godine kasnije, i ostvareno. Godine 1804. Georgije Mađarjanoš ml. podigao je preko puta crkve palatu…
-
ŽIVINARSTVO I GOLUBARSTVO U SOMBORU
Svako salaško i većina somborskih gradskih domaćinstava imala su ranije dvorišta prepuna živine. Gajene su kokoši, nemačke i turske patke, guske, morke (biserke) i posebno ćurke koje su same tražile hranu po okolnim šumarcima i livadama. Dvorišta su ranije bila bez živinarnika i kokošinjaca, pa su kokoši legale po drveću, a ostala živina u štali, šupi ili po celom opkopu salaša. Kako je zapravo bila slobodna, živina je na salašima često stradavala od mnoštva lisica i ptica grabljivica. Odrasla živina u vreme nastanka salaša nije bila redovno hranjena i ostavljana je da sama nalazi hranu po dvorištu i na okolnim bunjištima. Često su se kvočke same nasađivale, bez znanja salašara.…
-
FEBRUAR NA SOMBORSKIM SALAŠIMA
Februar je bio poslednji zimski mesec. Obično se tada već topio sneg, ako ga je bilo preko zime, pa su salašari s motikama izlazili na posejane njive i čistili brazde kojima bi voda mogla da otiče, kako se ne bi razlivala i podavila useve. Gde je bilo moguće i gde su livade bile pored oranica, voda je navođena da se razliva po njima kako bi trave bolje rasle (smatrano je da ova voda više koristi livadskoj zemlji nego najmasnije đubrivo). Po livadama gde voda nije mogla da dođe, posipano je kokošije, golublje, goveđe i ovčije đubrivo, a na onima koje su rađale kisele trave posipani su kreč i pepeo ili…
-
PRVA BUNJEVAČKA KNJIGA POSLOVICA I IZREKA (1808)
Pre 211 godina, mladi Somborac Ivan Ambrozović, tada peštanski student prve godine prava, snažno izraženog „ilirskog“ nacionalnog osećanja, štampao je i objavio prvu knjigu narodnih poslovica i izreka na „iliričkom“ jeziku, zapravo ikavskim govorom bačkih Bunjevaca. Pre nego što nešto više kažemo o knjizi i autoru, treba reći da je porodica Ambrozović poreklom bila iz Požege u Slavoniji. Carica Marija Terezija dodelila je 1760. g. plemstvo Ivanu Ambrozoviću i njegovom sinu Ladislavu (pradedi i dedi Somborca Ivana Ambrozovića). Ivanov pradeda bio je zaslužan za sticanje statusa slobodnog i kraljevskog grada Požege (1765), posle čega je izabran za senatora i glavnog sudiju (gradonačelnika) Požege, a njegov sin Ladislav bio je, istovremeno,…
-
DUGA TRADICIJA PROSLAVE SV. SAVE U SOMBORU
Razvijanju kulta Svetog Save, koji je u Srba vekovima bio utemeljen u crkvenom i narodnom životu, posebno u narodnoj poeziji, književnosti i mitologiji, značajno je doprinelo zvanično državno određenje Sv. Save za slavu (zaštitnika ili patrona) srpskih škola. To je učinjeno na osnovu ukaza srpskog Popečiteljstva pravosudija i prosveštenija (Ministarstva pravde i prosvete), od 2/14. januara 1840. godine, koji je potpisao tadašnji popečitelj Stefan Stefanović Tenka. Predlog da Sv. Sava bude određen za školsku slavu zvanično je potekao od nekadašnjeg Somborca Atanasija Nikolića (1803-1882), učenika ovdašnje Mrazovićeve Norme (učitelj mu je bio mladi Pavle Atanacković, kasnije znameniti vladika Platon), koji je, tridesetih godina 19. veka, radio kao inženjer i geometar…
-
GODIŠNJI OBIČAJI SOMBORACA I SOMBORSKIH SALAŠARA
Među običajima i verovanjima u somborskih Srba i Bunjevaca, kako po gradu, tako i po okolnim salašima, nalazio se znatan broj prastarih narodnih običaja vezanih za pojedine verske praznike i određena godišnja doba. – O Svetom Trifunu (1/14. februara), guščijem svecu, nasađivane su guske i nije se radilo u baštama. Vinogradari su na Svetog Trifuna odlazili u vinograde, orezivali čokot i zalivali ga vinom kako bi vinograd dobro rodio te godine. Verovalo se da najkasnije do Svetog Trifuna treba posejati žito. – Na Blagovesti (25. marta/7. aprila) nije se radilo, a posebno su se žene uzdržavale od svakog posla. Muž toga dana nije prilazio ženi jer bi se dete koje…
-
PRIČA O STANIŠIĆKOM RATNOM ZAROBLJENIKU
U mojoj porodičnoj arhivi sačuvana je Potvrda o otpustu iz zarobljeničkog logora Mirka Stepanovića iz Stanišića (velikog nemačko-mađarsko-srpskog sela severno od Sombora), inače starijeg brata mog dede Ozrena. Mirko Stepanović (1902-1966) bio je predratni kraljevski žandarm i policijski narednik, sa službom u Stanišiću, Somboru i Odžacima. Kada je Nemačka, sa svojim saveznicima, 6. aprila 1941. g. napala Kraljevinu Jugoslaviju, i Mirko je bio mobilisan, a već 12. aprila zarobili su ga pripadnici Vermahta. U junu 1941. godine, sa ostalim jugoslovenskim ratnim zarobljenicima srpske narodnosti, Mirko je bio prebačen u nemački logor za ratne zarobljenike XVII-A u Kajzerštajnbruhu, jugoistočno od Beča. U ovom logoru su od 1940. g. boravili francuski i…
-
TRADICIJA BOGOJAVLJENSKOG OSVEĆENJA SOMBORSKE GRADSKE KUĆE
Duže od dva veka trajala je tradicija osvećenja somborske Gradske kuće bogojavljenskom vodom, a utemeljena je još u vreme kada je graničarski kapetan somborskog šanca bio Jovan Janko Branković (između 1717. i 1734. godine). Njegov kaštel se od 1749. g. nalazio u osnovi kasnije somborske Gradske kuće. Somborski pravoslavni stanovnici, koji su tada činili 2/3 gradskog življa, svake godine o Bogojavljenju su, po svršetku vodoosvećenja, išli u litiji iz Svetođurđevske crkve u Brankovićev kaštel (kasnije Gradsku kuću), gde je s najvećom svečanošću u velikoj dvorani, uz pojanje bogojavljenskih pesama, protojerej čitao svečano jevanđelje o krštenju Hristovom i zatim osvećenom vodicom blagoslovio ovaj opštinski dom i sva njegova odeljenja, a zatim…
-
JANUAR NA SOMBORSKIM SALAŠIMA
Obično se smatra da su zimski meseci vreme smiraja na salašima i među paorima, kao i vreme slava, veselja, okupljanja, prela, kola itd. Ipak, i najhladniji mesec bio je vreme stalnog rada. Početkom godine, u januaru, pri lepšim danima, na još neuzorane njive (kao i u bašte i vinograde), izvlačen je stajnjak (stajsko đubrivo) koje je slagano na gomile kako mu hladan vazduh, vetar i mraz ne bi izvukli snagu. Gde je bilo moguće na njive je rastiran i razdrobljeni „kamenozem“ (glinoviti krečnjak), koji je dobro đubrio (gnojio) zemlju. Tokom zimskih meseci popravljana je i zemlja „peskulja“ tako što je na nju vučena ilovača, a na ilovaču je, opet, vučen…
