Retko koji naš grad je za kratko vreme promenio tri imena (a imao u rezervi još tri-četiri), kako se to dogodilo sa današnjim Novim Sadom, od kraja 17. do polovine 18. veka. Novi Sad je mlad grad po istorijskim merilima. Na mestu današnjeg grada još se u srednjem veku nalazilo nekoliko naselja (Peturvarad, Sajol, Bakša, Sent Marton, Bivaljoš i Bistrica, od kojih su prvo i poslednje od nabrojanih naselja zapisani i na mapama iz 16. i 17. stoleća). Posle prekida urbanog kontinuiteta sa srednjovekovnim naseljima, jezgro današnjeg Novog Sada nastalo je tek tokom poslednje decenije 17. veka, nakon proterivanja Turaka iz Bačke, kada su austrijske vlasti, ne levoj (bačkoj) obali…
-
-
ĆOŠE – MESTO SASTAJANJA I DIVANA
Ulični ćoškovi u starom Somboru tradicionalno su bili mesta sastajanja, razgovora, ali i snabdevanja ili odlaska u „bircuz“. Svaka ulica imala je svoje „ćoše“, a na ćošku su, najčešće, bile gostionice ili dućani, a skoro svaki javni arteski bunar (osim onog prvog) nalazio se upravo na ćošku svoje ulice. I većina somborskih kamenih pravoslavnih i katoličkih krstova bila je podignuta po uglovima ulica. U Somboru je, možda i najpoznatije, bilo Jerasovo ćoše, koje se nalazilo kraj kuće imućne trgovačke porodice Jerasović, na uglu nekadašnjeg Solarskog sokaka, a današnje Čitaoničke ulice, Glavne ulice i Trga Sv. Đorđa, preko puta zdanja Srpske čitaonice. Bilo je to mesto tradicionalnog okupljanja somborskih šetača, koji…
-
SOMBOR – MOGUĆNOST SNA (PREDGOVOR dr DRAŠKA REĐEPA MONOGRAFIJI “U TOM SOMBORU…”)
Sombor ide u red onih magičnih i nadasve uticajnih naših imenica, pre svega zbog snažnih utisaka putnika namernika o bezmalo savršenom, a svakako završenom planimetrijskom snu. I Bogdan Bogdanović, i Ranko Radović, i potpisnik ovih rečenica, u fenomenu somborske čudesne školjke, koju je prvi uočio Marin Đurašin, a Branislav Jovin pretočio u artikulisanu urbanističku bajku, tvrdili su, veoma nespokojno u stvari, kako je grad ono poslednje i najuzvišenije čovekovo prebivalište, u antičkim vremenima nalik na državu, na čitav svet, u poznijim stolećima kampanilističko slavlje one zvonjave, koja je toliko uznemiravala putnike s istoka, i kako on u biti u svakom času, kao živ organizam, kao čovekoliko priviđenje, nestaje, umirući da…
-
PREDNJA ILI ČISTA SOBA U STARIM SOMBORSKIM KUĆAMA
Većina nekadašnjih kuća u Somboru građena je tipski, na način kako su to propisale državne vlasti Habzburške monarhije u drugoj polovini 19. stoleća. Njihova arhitektura, osim u najužem gradskom jezgru, bila je, mahom, ruralna, a kuća se sastojala od prednje sobe, kuhinje, stražnje ili zadnje sobe, ostave ili komore, gonka ili hodnika i tavana. Prva prostorija u kući bila je „prednja“, „gostinska“ ili „čista“ soba, u kojoj je bio građanski nameštaj sa s jednim ili dva (razdvojena ili spojena) „švapska kreveta“, a ponegde i sa kanabetom ili otomanom. Ranije su ležaji bili daščani, na niskim „kozama“. Na daske kreveta prvo je stavljana slamarica (slamnjača, ispunjena mekanom kukuruznom ljuštikom), a preko…
-
UBRAĐAJ – OSOBENOST MLADIH SOMBORSKIH SRPKINJA U 19. I POČETKOM 20. VEKA
Jedna od osobenosti Sombora bila je UBRAĐAJ (nazivan je još i UBRADAČ), naročita vrsta ženske nošnje, odnosno povez ili marama (zapravo oglavlje ili svečana kapa), koju su, tokom 19. i početkom 20. veka, u svečanim prilikama nosile na glavi mlade Srpkinje iz Sombora i sa somborskih salaša, od udaje do rođenja prvog deteta. Ubrađaj je svekrva poklanjala snahi na dan venčanja i nošen je samo pri odlasku u crkvu nedeljom ili o praznicima. Običaj je bio da nova mlada, prve nedelje posle venčanja, u društvu svekrve pođe u crkvu u ubrađaju. Ponegde je bio običaj i da mlada nasledi nekadašnji svekrvin ubrađaj (svekrva bi se na svadbi sina pojavila u…
-
ČUVENO BRANKOVO “KOLO” KOMPONOVAO JE SOMBORSKI LEKAR
Dr Jovan Paču, sin advokata i opštinskog beležnika Jovana, a unuk trgovca Arsenija Pačua, rođen je 1847. g. u subotičkom prigradskom naselju Aleksandrovu (Šandoru). Bio je lekar, kompozitor i pijanista. Muziku je učio u Subotici, gde je pohađao gimnaziju, koju je završio u Požunu (Bratislavi), a potom, uporedo sa medicinskim studijama, u Pragu, kod znamenitog češkog kompozitora Bedžiha Smetane, sa kojim se blisko sprijateljio. Kao lekar radio je u Kikindi, a potom, osamdesetih godina 19. veka u Somboru. Živeo je potom i u Kijevu, Sarajevu, Novom Sad i Zagrebu. Kao vrhunski pijanista često je držao koncerte po Austro-Ugarskoj, ali i u Srbiji i Rusiji. U doba nacionalnog romantizma njegovi koncerti…
-
JUN NA SOMBORSKIM SALAŠIMA
Početkom meseca uzoravana je zemlja na ugaru, a prethodno je po njoj rastrto đubre koje je još tokom zime ovde sadeveno na gomile, da bi se moglo zaorati i na taj način bi lakše bile istrebljene zubača i druge trave. Zemlju koja je „ugarena“ valjalo je duboko orati kako bi se korenje i trava zubača bolje izvukli i lakše isušili i pokupili grabljama ili bili pojedeni od marve. Tamo gde nije bilo dovoljno đubriva, dva put je prevlačena drljača sa gvozdenim zupcima, na kojima je ostajala izvučena zubača ili korenje. Strnjika je zaoravana da istrune u zemlji i verovalo se da se i na taj način zemlja valjano đubri. Na…
-
NADIMCI SOMBORSKIH BUNJEVAČKIH PORODICA
Porodični nadimci ili ime “po ruganju” imale su skoro sve somborske porodice, kako srpske, tako i bunjevačke. Porodični nadimak najčešće je nastajao prema imenu ili ličnom nadimku relativno skorijeg pretka porodice (mada ima i porodica, poput Bošnjaka-Vranješevih, čiji je nadimak stariji od dva i po stoleća), njegovoj psihičkoj ili fizičkoj osobini, poslu kojim se bavio, ličnom umeću, nekom neobičnom događaju koji ga je karakterisao itd. Nadimci su prenošeni s kolena na koleno i omogućavali su da se unutar već velikih i razgranatih porodica istog prezimena razlikuju pojedine grane. To je bilo posebno važno za somborske Bunjevce, koji su dugo predstavljali oko trećine ukupnog stanovništva grada. Kako je broj njihovih porodica…
-
SOMBORSKO SALAŠKO NASELJE ŠAPONJE
Pustara, a kasnije i salaško naselje istočno od Sombora, pominje se još u turskim popisima u drugoj polovini 16. veka, kada su sa ovim imenom, u široj okolini Sombora, zabeležena naselja Srednje, Male i Gornje Šaponje, koja su imala svega po nekoliko kuća. Pustara se pominje i 1643. godine, a početkom poslednje decenije 17. veka pustara Saponÿa zapisana je kao komorski posed. Od 1702. g. Šaponje su jedna od pustara u posedu somborskih graničara, a 1749. g. ova pustara pripala je posedima slobodnog i kraljevskog grada Sombora. U opisu koji je 1746. g. načinio upravnik komorskih dobara baron Redl, zapisano je da godišnji prihod sa ove pustare iznosi 509 forinti…
-
SLOBODA PLAĆENA ZLATOM
Nakon četiri godine učešća somborskih graničara u Ratu za austrijsko nasleđe, carica Marija Terezija, za čije su pravo na presto Somborci ginuli po evropskim ratištima u Češkoj, Šleziji, Baravskoj i na Rajni, 1. jula 1745. g. oduzela je Somboru status vojničkog šanca na Potiskoj vojnoj granici, a ovdašnji graničari, koji su činili četiri petine stanovništva Sombora, stavljeni su pred izbor da napuste Sombor i presele se na Posavsku vojnu granicu u Sremu, ili da ostanu ovde i postanu komorski podanici (tzv. „paori“), koji će Kraljevskoj komori plaćati zakup zemlje. Ni jedno ni drugo rešenje Somborcima nije bilo prihvatljivo, pa su krajem 1745. g. započeli borbu da njihovo mesto dobije status…
