U Lazi Kostiću, slavnom pesniku u kome se razbuktala okasnela i zabranjena ljubav ka tridesetak godina mlađoj, lepoj i obrazovanoj Lenki Dunđerski, kćeri njegovog najboljeg prijatelja i dobročinitelja, dugo je plamtela bitka između razuma i osećanja, kasnije tako maestralno opisana u stihovima pesme „Santa Maria della Salute“. U želji da Lenku izgna iz svojih misli i snova, u leto 1895. godine, najmlađu kćer Lazara Dunđerskog preporučio za suprugu svetski poznatom srpskom naučniku Nikoli Tesli, koji je živeo u SAD. Tako bi Lenka, po Lazinom planu, bila udata za jednako dostojnog i umnog čoveka, a bila bi daleko od njegovih očiju, preko okeana. Sasvim je moguće da je to učinio na…
-
-
U ORBITI DRAŠKA REĐEPA
Moj zapis o čoveku s kojim sam godinama bio blizak prijatelj saradnik, juče preminulom srpskom i vojvođanskom književniku, univerzitetskom profesoru, filmskom radniku, književnom i likovnom kritičaru, a pre svega retkom eruditi i sjajnom poznavaocu “Vojvodine stare” (samo o toj temi napisao je 40 knjiga), prof. dr DRAŠKU REĐEPU (1935-2019), koji je objavljen u knjizi “Klan i banda od jednog člana – 153 varijacije na temu: Draško Ređep” (Prometej, Novi Sad, 2008, str. 356-361). Čovek, taj ludi svet, ta jadna mrva, obično sebe drži za celinu; a ja sam deo dêla što beše sve isprva, čestica mraka što iznedri svetlinu… (Mefistofeles u „Faustu“ J. V. Getea) Upoznao sam ga tri puta.…
-
PRVI SOMBORSKI BUNJEVAČKO-ŠOKAČKI KALENDAR IZ 1882.
Tradicija izdavanja kalendara javlja se u Južnih Slovena još u 17. i 18. veku, kada su počeli da izlaze prvi kalendari na hrvatskom i srpskom jeziku (prvi srpski kalendar štampao je Zaharije Orfelin, u Beču, 1783. godine). U 19. veku, ugledajući se na kalendar „Danica“ Vuka Karadžića, koji je počeo da izlazi 1826. godine, javlja se čitav niz kalendara koje su objavljivali knjižari i izdavači, kao i razne kulturne i verske ustanove u Srba i Hrvata. Uz kalendarski deo (sa označenim crkvenim praznicima), po pravilu su išli i prilozi u kojima je, osim korisnih saveta i pouka za domaćinstvo, trgovinu i zemljodelstvo, negovana i lepa književnost. Zbog toga su kalendari…
-
SRPSKA “MARSELJEZA” IZ PERA LAZE KOSTIĆA
Čuvene stihove i jednako poznatu muziku francuske budnice, a kasnije i himne, nazvane “Marseljeza” napisao je Klod Žozef Ruže d’ Lil (1760-1836). Pesma je nastala u Strazburu, u noći između 25. i 26. aprila 1792. godine, nakon što je Austrija objavila rat Francuskoj. Prvi naziv pesme bio je “Ratna pesma vojske na Rajni”. Kada je tri meseca kasnije republikanska vojska iz Marselja umarširala u Pariz, pevajući ovu pesmu, ona je po njima nazvana “Marseljezom”, a za francusku nacionalnu himnu proglašana je na šestu godišnjicu pada Bastilje, 14. jula 1795. godine. Mladi srpski pesnik Laza Kostić (1841-1910), prvi je “Marseljezu” preveo na srpski jezik, u 29. godini svog života. Njegov prevod…
-
SOMBORSKI SVEŠTENIK – PISAC PRVE SRPSKE KNJIGE O PČELARSTVU
Somborski pravoslavni sveštenik i dugogodišnji katiheta somborske Preparandije Avram Maksimović rođen je u Somboru 1772. godine, kao sin Damjana i Jelene Maksimović (drugim imenom Čarugdžija). Osnovno obrazovanje i učiteljski tečaj završio je u Mrazovićevoj Normi, nakon čega je pohađao Bogosloviju u Karlovcima. Za đakona i učitelja u selu Sivcu postavljen je 1790. godine, a 1794. g. postao je parohijski sveštenik u selu Riđici kraj Sombora, gde se na imanju riđičkog vlastelinskog dobra porodice Kovač upoznao sa uzornim pčelarstvom, voćarstvom i vrtlarstvom. Od 1803. g. Avram Maksimović je postao paroh somborskog Svetođurđevskog hrama i ubrzo je u okolini Sombora, na osnovu iskustava stečenih na riđičkom vlastelinskom dobru, na 14 jutara zemlje…
-
PRVI SOMBORSKI KNJIŽAR I IZDAVAČ
Prvu somborsku knjižaru-papirnicu otvorio je, početkom šezdesetih godina 19. veka, somborski Jevrejin Šamuel Šen. Nedugo zatim javlja se i prvi klasični knjižar i izdavač Milivoj Karakašević (1852-1931), koji je, početkom avgusta 1877. godine, u kući Sime Bikara, na Svetođurđevskom trgu, otvorio najstariju somborsku srpsku knjižaru „Zlatno pismo“. Glavna težnja njenog osnivača, kako beleži novinski oglas objavljen u novosadskoj „Zastavi“ od 10/22. avgusta 1877. godine, bila je rasturivanje srpskih valjanih listova i koristnih knjiga. Karakašević je rođen u Molu, u nekadašnjoj graničarskoj plemićkoj porodici, a trgovački zanat izučio je, kao mladić, u Beloj Crkvi, u Banatu, te je kasnije radio u Bečkereku, Bečeju i Novom Sadu. U Sombor je došao sedeamdesetih…
-
PRVA SRPSKA BIBLIOTEKA OSNOVANA JE U SOMBORU
Pre dve godine navršavilo se dva veka kako je u Somboru osnovana prva zvanična „Narodna srpska biblioteka“ ili „knjigohranilnica“, pri ovdašnjoj Srpskoj učiteljskoj školi – Preparandiji. Nije ovo najstarija srpska školska biblioteka – jedna manja je postojala pri Karlovačkoj gimnaziji još 1794. godine, a ni u Somboru ovo nije bila prva sistemski sređena biblioteka jer je takva postojala pri ovdašnjem franjevačkom samostanu, sve do njegovog ukidanja i raseljenja 1786/87. godine, sa fondom od 400 naslova. Ali preparandijska biblioteka bila je prva zvanična biblioteka u našem gradu (i na prostoru srpstva), osnovana potpisom vladara tada moćne Habzburške monarhije,cara Franca I. Nakon što je u jesen 1816. g. Srpska učiteljska škola (Preparandija)…
-
KAKVE SU BILE PREČANKE PO PESMI IZ 18. VEKA
Saučvana je u srpskoj građanskoj poeziji 18. veka jedna izrazito zanimljiva pesma, pisana na čistom narodnom jeziku, u kojoj se slavi lepota aradskih žena, nasuprot ružnom Aradu, te se Arađanke porede sa prepoznatljivim osobinama ostalih žena i devojaka (ponegde i šaljivo izrečenim), na širokom području od Komorana, Ostrogona, Sentandreje i Pešte na severu, do Zemuna i Beograda na jugu, i od Osijeka i Vukovara na zapadu do Arada i Temišvara na istoku, odnosno na celokupnom prostoru na kome su živeli prečanski Srbi u Ugarskoj tog vremena. Osim ostalog, u pesmi su pomenute i Somborkinje (kako se do početka 20. veka govorilo za Somborke). Sudeći po tom da se ne pominje…
-
PRVA LAZINA PESMA NAPISANA U SOMBORU
Kada je u leto 1859. godine, kao tek svršeni đak peštanske gimnazije, boravio u Somboru kod svojih bliskih rođaka, braće Nike i Đoke Mihajlovića, 18-togodišnji Laza Kostić napisao је jednu od svojih prvih ljubavnih pesama “Sve što mi je rekla”. Ova pesma je naredne godine objavljena u 100. broju najstarijeg srpskog književnog časopisa “Srbskij letopis” (današnji Letopis Мatice srpske), uz još nekoliko njegovih ranih pesama. Kostić je u Letopisu već prethodne godine objavio svoje prve pesme i prevode, u vreme kada je urednik ovog časopisa bio nekadašnji njegov omiljen profesor novosadske gimnazije Jovan Đorđević, ranije somborski županijski sudski pisar i osnivač Društva srpskog pozorišta u Somboru, a potom Srpskog narodnog…
-
“U SOMBORU JE UMRLA MAJKA DAFINA”
Jednu od najlepših pesama o starom Somboru napisao je danas već skoro zaboravljen pesnik građanske Vojvodine Žarko Vasiljević (Bela Crkva, 1892 – Novi Sad, 1946). Pesmu “U Somboru je umrla majka Dafina” napisao je 1937. godine. U SOMBORU JE UMRLA MAJKA DAFINA Kokoške i stare žene nakrive glave i slušaju kako zvone zvona, i kažu: to je sigurno za pokoj duše dobre majka-Dafine. Pa onda se koke popnu na dudove i mole: na drugom svetu, Gospode, podari dobroj majka-Dafini, baki i domaćici, bele koke, da joj nose jaja, podari joj petla pevača, da je budi i probudi o strašnom sudu, – bila je dobra duša i uzdisala je kad god…
