Pesma Laze Kostića „Spomen na Ruvarca“, koju je ispevao kao 24-godišnji mladić (1865), jedna je od prvih misaonih pesama slobodnog stiha i ritma u srpskoj poeziji i, svakako, jedna od najboljih pesama ne samo Kostićevog poetskog opusa, već i srpske književnosti uopšte. Miloš Crnjanski je za ovu Kostićevu pesmu napisao da je to „najlepša pesma 19. veka, svih evropskih literatura“. Kosta Ruvarac (1837-1864), inače rođeni brat znamenitih srpskih istoričara Ilariona i Dimitrija Ruvarca, bio je srpski književni kritičar, pripovedač, prevodilac i blizak prijatelj Laze Kostića. Zajedno su bili u srpskoj peštanskoj književnoj družini „Preodnica“, čiji je Ruvarac bio osnivač i najaktivniji član. Bolešljiv i siromašan, ovaj umni i obrazovan mladić…
-
-
VOJVODINO STARA, ZAR TI NEMAŠ STIDA?
Verovatno najpoznatija politička, a mogli bismo je nazvati i protestna pesma mladog srpskog vojvođanskog pesnika, Somborca Veljka Petrovića (1884-1967), napisana je 1911. godine, a odmah zatim je, naredne godine, i objavljena u Petrovićevoj prvoj zbirki pesama. Pesma „Vojvodino stara, zar ti nemaš stida?“ oslikavala je tamnim i sumornim bojama vojvođansko srpsko građansko društvo u godinama pred Prvi svetski rat, u vreme vladavine Karolja Kuena-Hedervarija na mestu predsednika vlade Kraljevine Ugarske. Postepeno iskorenjivanje vojvođanskih Srba, odnarođenost srpske inteligencije, propadanje viših slojeva društva, međusobni politički sukobi, udvorički odnos prema vlastima, zanemarivanje nacionalnog nasleđa i gašenje nacionalnog ponosa – sve su to teme ove poznate pesme Veljka Petrovića, oštre u svom sudu, a…
-
SOMBORSKI ĐAK JOVAN DUČIĆ
Slavni srpski pesnik, pisac i diplomata Jovan Dučić (1872?-1943) bio je đak somborske Srpske učiteljske škole (Preparandije) između 1891. i 1893. godine. Rođen u Trebinju 1872. godine (kako piše u ličnim podacima na stranici školskog dnevnika, mada se danas sve više smatra da je zapravo rođen 1874. godine), niže razrede gimnazije pohađao je u Mostaru i Sarajevu, gde je završio i pripravnički (prvi) razred tamošnje Učiteljske škole. U somborskoj Srpskoj preparandiji Dučić je pohađao drugi i treći (završni) razred. Završni ispit u Preparandiji položio je sa dobrim uspehom, a sačuvane su i njegove ocene iz svih predmeta (tada je jedinica bila najbolja, a petica najlošija ocena). Posle završene Učiteljske škole…
-
“MINADIR” – NAJLEPŠA BALADA LAZE KOSTIĆA
Po mišljenju nekih od najuglednijih istoričara srpske književnosti, najlepša pesma Laze Kostića zapravo je čudna i čedna balada “MINADIR”, koju je mladi 22-godišnji pesnik objavio 1863. godine u 105. broju časopisa “Srbskij letopis” (kasnije Letopis Matice srpske). Milan Kašanin je smatrao da je “Minadir” pesma svetske vrednosti, u kojoj ima toliko autentično arhaičnog, kao da je ta pesma otkopana, a ne napisana. Istoričar književnosti Jovan Deretić piše da je “Minadir” balada muzički jedinstvenih, jednostavnih, skladnih linija. To je drevna legenda o ljubavi i smrti, ispričana mirnim, ujednačenim tonom s prisenkom blage ironije, priča o neobičnim imenima i sudbinama, o kralju Ramsenitu “od Misira”, njegovoj prelepoj ćerki Valadili i neimaru Minadiru.…
-
SVE DOBRE STVARI SU IZ SOMBORA – REKAO JE IVO ANDRIĆ
Krajem 1960. godine, nepunu godinu pre nego što će dobiti najviše svetsko priznanje za književnost, poznati jugoslovenski književnik Ivo Andrić (1892-1975) zamolio je svog bliskog novodsadskog prijatelja Mladena Leskovca (1904-1990), nekadašnjeg đaka i nastavnika somborske gimnazije, kasnije poznatog istoričara književnosti i prevodioca, da pokuša da mu negde iz Vojvodine nabavi jedan dobar pisaći sto, odnosno starinski pult za pisanje, za njegovu radnu sobu. Leskovac je pozvao svoje somborske prijatelje i brzo je u Somboru pronađen prigodan “šrajbtiš”, koji je po lepoti, veličini i kvalitetu izrade ispunjavao očekivanja slavnog književnika. U svom pismu Mladenu Leskovcu, od 29. januara 1961. godine, Ivo Andrić piše: “Upravo sam se spremao da Vam pišem povodom…
-
NUŠIĆ U SOMBORU
U somborskom pozorištu, osnovanom 1882. godine, gostovao je, polovinom februara 1904. godine, Branislav Nušić, i tu je, svečano, uveden u dužnost upravnika Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu. Inače, novosadsko pozorište godišnje je, najmanje tokom šest nedelja u sezoni, boravilo u Somboru, gde je davalo predstave na srpskom jeziku (Sombor je bio drugo sedište ovog jedinog prečanskog profesionalnog srpskog pozorišta). O ovoj poseti liberalni novosadski „Branik“ pisao je: „U ponedeljak 1/14 februara 1904. godine opazilo se pred podne ispred srpskog pravoslavnog opštinskog doma u Somboru neko življe kretanje. Članovi Narodnog pozorišta, muški i ženski , u gomilama po ulicu šetaju, odbornici Pozorišnog mesnog odbora, iako na žalost naretko posejani –…
-
KAKO JE MLADI VELJKO PETROVIĆ PREBEGAO U SRBIJU
Znamenit srpski pesnik i pripovedač Veljko Petrović (1884-1967), rođeni Somborac, prešao je 1911. godine, kao 27-godišnji mladić, iz Austro-Ugarske u Srbiju. Privučen pohvalama svojoj rodoljubivoj poeziji iz pera „gromovnika“ srpske književne kritike Jovan Skerlića, Veljko Petrović se u Beograd doselio (tačnije prebegao) pred početak balkanskih ratova, iz kojih je slao redovne izveštaje za liberalni novosadski „Branik“. U vreme Prvog svetskog rata Veljko Petrović se povlačio sa srpskom vojskom preko Albanije, posle čega je bio imenovan za delegata srpske kraljevske vlade u Ženevi. Iz pera Borislava Mihajlovića Mihiza, a po neposrednom pričanju samog Veljka Petrovića, zabeležena je zanimljiva i šarmantna priča o njegovom prebegu u Srbiju: “Objavio mladi Veljko Petrović knjigu…
-
“NEVOLJA” NEPOZNATOG BAČKOG BOEMA S POČETKA 19. VEKA
U svojoj “Antologiji starije srpske poezije” (Matica srpska, Novi Sad, 1964) Mladen Leskovac je, osim ostalog, objavio i pesmu “Nevolja” nepoznatog, odnosno nepotpisanog srpskog pesnika, po rukopisu nastalom najkasnije 1822. godine. Pesma ili mirna jadikovka, skoro socijalne tematike i pomalo podrugljiva, nastala je, sudeći po jeziku i poreklu zapisa, na prostoru današnje Bačke, a ispevana je na čistom narodnom jeziku i bez rimovanja. Njen autor, očito jedna vrsta boema s društvenih margina, žali se na svoj status, ali bez samosažaljenja i kukanja nad sudbinom, vremenom i ljudima, štaviše s notom duhovitosti konstatuje i nabraja nevolje koje ga prate. Pesma je dragocena i kao svedočanstvo o tadašnjem srpskom narodnom govoru u…
-
PRVI SRPSKI POPULARNI ZDRAVSTVENI PRIRUČNIK NASTAO JE U SOMBORU
U Somboru je, početkom tridesetih godina 19. veka, nastao prvi srpski lekarski priručnik, iz pera somborskog fizikusa (lekara) Konstantina Peičića (Borovo, 1802 – Budimpešta 1882). Peičić se školovao u Vinkovcima, Karlovcima, Požunu i Pešti, gde je 1830. g. promovisan u doktora medicine. Peičić je odbio je predlog Vuka Karadžića da pređe u Srbiju za ličnog lekara knjaza Miloša, pravdajući se strahom od samovolje srpskog vladara. Kratko je radio u Sremskoj Mitrovici, da bi 1831. godine, na preporuku Platona Atanackovića, nekadašnjeg somborskog sveštenika i profesora somborske Srpske preparandije, prešao u Sombor. Ovde se 1840. g. oženio Anom, ćerkom ovdašnjeg senatora Jakova Laloševića i sestrom budućeg somborskog gradonačelnika Stevana Laloševića. U svojoj…
-
SVETSKI PUTNIK IZ SOMBORA (KAROLJ VERTEŠI)
Poznati mađarski putopisac i novinar Karolj Verteši (Vértesi Károly, ) (rođenjem Karlo Virter) rodio se u Somboru 1843. godine, u nemačkoj porodici, kao sin Franca Virtera, velikog beležnika somborskog Magistrata. Ovde je završio osnovnu školu i niže razrede realke, a potom je pohađao gimnazije u Baji i Pečuju, kao i teološke studije u Kaloči. Prava je studirao u Pešti, a nakon odbranjene doktorske disertacije vratio se 1871. g. u rodni Sombor gde je dobio status počasnog županijskog notara i gradskog advokata. Deset godina Karlo Virter je bio sekretar (pravnik) Somborske štedionice, a kasnije i član njenog Upravnog odbora. Godine 1885. porodično prezime Virter promenio je u Verteši. Bio je 1893. g.…
