Grof Ištvan Sečenji, reformator društvenog života u Mađarskoj i osnivač Mađarske akademije nauka i umetnosti, pokrenuo je 1828. g. u Pešti Narodnu kasinu (Nemzeti casino), čiji zadatak je bio da razvija kulturno, političko i ekonomsko obrazovanje u narodu. Slična udruženja nastala su tokom narednih godina i decenija u svim većim gradovima tadašnje Ugarske. Godine 1862. neformalno je osnovano u Somboru „Društvo građanske kasine“ (Polgári Kaszinó-egyesület) , koje je u službeni registar uvedeno 1867. godine, kada je imalo 123 člana, mahom mađarske narodnosti, ali je među članovima bilo i Bunjevaca, Nemaca i Jevreja, najviše iz trgovačkog i zanatlijskog staleža. Prvo rukovodstvo kasine činili su Adolf Gertinger (predsednik), Robert Hajndlhofer (sekretar), Jožef…
-
-
BOGOJAVLJENSKI KRST NA TRGU SV. ĐORĐA U SOMBORU
Na somborskom Trgu Sv. Đorđa (Svetođurđevskom trgu), u blizini istoimene pravoslavne crkve, podignut je 1795. g. visok krst, načinjen od poznatog mohačkog ružičastog mermera. Krst je, kako beleži zapis u njegovom podnožju, vo slavu Božiju, podigla Pravoslavna crkvena opština somborska. Šest decenija kasnije (1857) Crkvena opština je krst na trgu obnovila, o čemu je, takođe, uklesan zapis u podnožju krsta, a oko njega je postavljena i niska ukrasna gvozdena ograda, koja je obnovljena 1894. godine. Krst je 1904. g. ponovo obnovila Julijana Kostić, rođ. Palanački, supruga pesnika Laze Kostića, za šta joj je somborska Pravoslavna crkvena opština, krajem 1904. godine, uputila posebnu pismenu blagodarnost (njena kuća nalazila se tačno naspram…
-
APATINSKI PUT
Ucrtan još na vedutama Sombora s kraja 17. veka, Apatinski put je jedna od prvih somborskih ulica koja se protezala od nekadašnjeg zapadnog šanca (danas Venca Petra Bojovića) prema reci Mostongi i izlasku iz grada u pravcu Apatina. Ova ulica je na važnosti dobila nakon prokopavanja Francovog (Velikog bačkog) kanala, početkom 19. veka, pa je još i sredinom 19. veka Apatinski put nazivan i Kanalskom ulicom, a krajem istog veka dobio je ime Tekeli put (verovatno po mađarskom grofu Emeriku Tekeliju). Posle Prvog svetskog rata ulica je ponovo nazvana Apatinski put, a nakon 1934. g. dobila je ime Kralja Petra II, (od Venca Petra Bojovića, završno sa poslednjim izgrađenim kućama,…
-
TRI SOMBORSKA HIPODROMA
Posebno omiljen i razvijen vid sporta u Somboru bila su konjička takmičenja. Škola jahanja pri gradskom konjičkom eskadronu zabeležena je u Somboru još 1826. godine, a 1852. g. u Somboru su boravili članovi jednog engleskog jahačkog društva, koji su ovde izveli svoj program. Naredne godine u Somboru je radila civilna škola jahanja, tzv. „Rajčura“ (od nemačkog Reitschule), a grad je za njeno uređenje obezbedio 40 kola peska, koji je nasut na prostor nedaleko od somborske Kalvarije (današnji tzv. „Logor“ u Gornjoj varoši). Konjičke trke priređivane su ovde već od sedamdesetih godina 19. veka, najčešće pod pokroviteljstvom Poljoprivrednog udruženja Bačko-bodroške županije, čije se sedište nalazilo u Somboru. Prvi somborski hipodrom postojao…
-
SOMBORSKE TRGOVINE I TRGOVCI
Još od turskih vremena Sombor je bio trgovački grad, a vekovima je trgovina, uz zemljoradnju i stočarstvo, predstavljala najsnažniju privrednu granu grada. U Somboru je krajem 16. veka bilo stalno nastanjenih dubrovačkih trgovaca, a polovinom 17. veka kožom i vunom trgovali su somborski trgovci bosanskog porekla. Putopisac Evlija Čelebi beleži u Somboru 1665. g. čaršiju sa velikim brojem dućana, a plan austrijske opsade turskog Osijeka, iz juna 1687. godine, za grad koji se nazirao na obzorju preko Dunava, beleži na italijanskom jeziku: Sambor citta mercantile posseduta allora da Turchi (Sombor, trgovački grad, još u posedu Turaka). Sombor je, kao nekada važan trgovački grad zabeležen i u dnevničkim zapisima generala Trautmansdorfa,…
-
SOMBORSKI BIOSKOPI
Prve filmske predstave u Somboru prikazivao je tokom 1906. g. putujući bioskop Antona Janeza iz Budimpešte, koji je gostovao po svim većim vojvođanskim gradovima (on je filmske predstave priređivao u Somboru i 1910. godine). Iste godine Somborac Ernest Bošnjak doneo je u Sombor iz Beča prvi kino-projektor marke „Leon Gaumont“, a već naredne 1907. g. prikazivao je, četiri puta nedeljno, u sali Gradskog pozorišta, filmske predstave reklamirane kao „Elektrobioskop“, ali su ove predstave ubrzo ukinute zbog nezadovoljstva i protesta probirljive pozorišne publike. Bošnjak je filmove nabavljao iz Budimpešte, preko filmskog preduzeća „Apolo“. Istovremeno je u svojoj štampariji štampao i list „Bački bioskop“ (Bácskai Mozi). Nakon toga, bioskopske predstave su 1907.…
-
SOMBORSKI SOKOLI I SOKOLSKI DOM
U Somboru je još početkom sedamdesetih i tokom osamdesetih godina 19. veka počeo da se razvija organizovan sportski i takmičarski i sportski život (mačevalački, gimnastički, atletičarski, plivački, teniserski i konjički). Somborski Srbi su još 1907. g. počeli da rade na osnivanju srpskog „Sokola“, a istovremeno su tražili i pomoć za izgradnju doma. Pravila Srpskog sokolskog društva „Bratstvo“ u Somboru odobrilo je ugarsko Ministarstvo unutrašnjih dela 1911. godine, a prvi predsednik somborskih srpskih sokola bio je ovdašnji advokat i poslanik u ugarskom saboru dr David Konjović. Već 1912. g. ovde je osnovan još jedan srpski „Soko“, čijim radom je rukovodio sveštenik Milutin Gavrilović, ali je nadležno ministarstvo tri puta odbilo da…
-
VRŠIDBA
U danima nakon završene žetve, požnjeveno žito se prenosilo do salaškog ili kućnog guvna, gde je narednih nedelja trajala vršidba. Vršidba je obavljana pomoću volova ili nepotkovanih konja (smatralo se da volovi bolje vrhu žito nego konji i da manje balegaju). Guvno je prethodno moralo da bude očišćeno, poliveno vodom i poravnato, bez pukotina u zemlji da u njih ne bi padalo ovršeno seme, a deo guvna na kome se vrhlo bilo je prečnika od deset do 15 metara. Volovi ili konji (od tri ili četiri, pa do 12 grla) ponegde su bili slobodni, mada češće užetom vezani za alku ili omču na stožeru (visokom kocu ili stubu). Na vršalj…
-
SOMBORSKA JAVNA KUPATILA
U vreme kada nije postojao vodovod, a samo su retke i imućne kuće imale kupatila s kadom i velikom gvozdenom peći za grejanje vode, najveći deo građana, posebno izvan letnjeg perioda, koristio je, od polovine 19. veka, javna parna kupatila, kojih je u Somboru bilo nekoliko. Još u tursko vreme u Somboru su postojala javna kupatila (hamami), od kojih se najveće nalazilo na prostoru današnje Gimnazije, nedaleko od pašinog konaka. Prema zapisu hronike Bone Mihaljevića, iz nekadašnjeg somborskog turskog kupatila sačuvan je i kameni umivaonik, koji su, nakon odlaska Turaka, somborski franjevci preneli iz ostataka hamama u dvorište svog samostana, gde su ga koristili uz bunar, a umivaonik je kasnije…
-
SOMBORSKA CENTRALNA ŠKOLA
Gradske vlasti su nameravale da započnu zidanje osnovne škole za somborsku rimokatoličku decu na području grada zvanom „Kruna“, na početku Malocrkvene (danas Njegoševe) ulice, a taj posed je, namenski, grad kupio 1868. g. za 1.400 forinti od ovdašnjeg bolničara Gabora Jablonskog (prema podacima iz 1857. g. u Somboru je bilo 945 učenika rimokatoličke veroispovesti – 403 bunjevačke, 280 mađarske i 262 nemačke narodnosti, od kojih su 473 dečaka i 472 devojčice). Predsednik Somborske štedionice, advokat Jožef Bartal, predložio je 1869. g. da za izgradnju buduće škole bude kupljeno 500.000 cigala (kako izgradnja škole nije počela prema planu, ove cigle su, nekoliko godina kasnije, iskorišćene za izgradnju novog zdanja somborske Gradske…
