Najstariji targ o prikazivanju filmskih predstava u Somboru potiče s početka 1903. godine, kada su 23. januara somborski gimnazijalci prirustvovali jednoj od prvih (ako ne i prvoj) filmskih projekcija, odnosno gledali su, kako piše u Godišnjem izveštaju somborske Državne gimnazije za školsku 1902/03. godinu, zanimljive i poučne pokretne slike Gustava Krostava.
Prve javne filmske predstave u Somboru prikazivao je tokom 1906. g. putujući bioskop Antona Janeza iz Budimpešte, koji je gostovao po svim većim vojvođanskim gradovima (on je filmske predstave priređivao u Somboru i 1910. godine). Iste godine Somborac Ernest Bošnjak doneo je u Sombor iz Beča prvi kino-projektor marke „Leon Gaumont“, a već naredne 1907. g. prikazivao je, četiri puta nedeljno, u sali Gradskog pozorišta, filmske predstave reklamirane kao „Elektrobioskop“, ali su ove predstave ubrzo ukinute zbog nezadovoljstva i protesta probirljive pozorišne publike. Bošnjak je filmove nabavljao iz Budimpešte, preko filmskog preduzeća „Apolo“. Istovremeno je u svojoj štampariji štampao i list „Bački bioskop“ (Bácskai Mozi).
Nakon toga, bioskopske predstave su 1907. g. održavane su u popularnoj somborskoj kafani „Korzo“, u prizemlju zgrade koja se nalazila na uglu Pašinog sokaka (danas ul. Dositeja Obradovića) i Venca Deak Ferenca (sada Venca Stepe Stepanovića).
Krajem 1907. g. Ljubomir Bikar podnosi zahtev da šest do osam nedelja prikazuje filmove u magacinu nekadašnje kuće Petra Stojakovića, koja je tada pripadala somborskoj Pravoslavnoj crkvenoj opštini (kuća se nalazila u Velikocrkvenoj ulici, pored Srpske osnovne škole „Braća Mihajlović“, današnja OŠ „Nikola Vukićević). Početkom 1908. g. Bikarov bioskop, nazvan „Edisonovo pozorište“, počinje sa prikazivanjem filmskih predstava, a Somborci su tada imali prilike da vide filmove „Napad na železnički voz“, „Zločinac u zatvoru“, „Dama s kamelijama“, „Poderane pantalone“, „Žive lutke“ i druge. Godine 1908. na gradskom vašarištu filmove je prikazivao i putujući bioskop „Narten“.
Godine 1909. Ernest Bošnjak i njegov poslovni partner Karlo Cviršic, somborski električarski majstor i preduzetnik, vlasnik ovdašnjeg Električarskog preduzeća, kupili su potrebnu kino-aparaturu i na gradskom vašarištu, iza zdanja Županije, pokrenuli su prvi somborski bioskop „Arena“. Bio je to prvi namenski bioskop na prostoru današnje Vojvodine. Sagrađen je od dasaka i platna, sa dva visoka drvena tornja, a imao je 450 sedišta. Ulaznice su koštale 20 filera, a projekcije, koje su menjane na svaka dva dana, pratila je muzika sa vergla, smeštenog na zasebnoj „maloj terasi“, koji je svirao tada popularne melodije. Posebnu atrakciju za nenavikle oči Somboraca predstavljao je bioskopski razvodnik – crnac. Ispred projekcionog platna nalazile su se klupe bez naslona, iza kojih su bile postavljene klupe sa naslonom kao bolja sedišta, a sasvim pozadi nalazile su se drvene lože. Već 1909. g. ovde je prikazan i prvi film Ernesta Bošnjaka, snimljen u Somboru, a nazvan „U državi Terpsihore“. Bioskop na vašarištu radio je sve do 1912. godine.
U tadašnjoj Zrinji ulici (današnjoj Pariskoj), na nekadašnjem posedu krojačkog majstora Ignjaca Parčetića, u susedstvu kuće Jakobčića, počela je 1911. g. izgradnja prvog zidanog bioskopa „Arena“. Izgradnju su finansirali Karlo Cviršic i Lajoš Falcione, a graditelj je bio peštanski arhitekta Šandor Herceg. Podignuta je u stilu secesije, sa betonskom fasadom masivnih oblika. Iznad ulaza se nalazio velik polukružni stakleni prozor, iznad koga je bilo napisano ime bioskopa, a na krovu se nalazila kupola koja se završvala kuglom, sa visokim metalnim vrhom. Bioskop je imao oko 400 mesta (parter i balkon). Prve filmske predstave počele su u novoj bioskopskoj zgradi da se prikazuju 1912. godine. Sve do pojave zvučnog filma, svaku projekciju pratio je klavirista Koropotvinski, koji se nalazio u podnožju filmskog platna, te su zbog toga najlošija mesta u bioskopu, odnosno prvi redovi, nazivani „klavir-ložom“. Kada se Lajoš Falcione povukao iz ovog posla, vlasnik bioskopa je ostao Karlo Cviršic, koji je 1920. g. bioskopsku zgradu prodao Jolani Pesing, nakon čega je bioskop promenio još nekoliko vlasnika. Tokom 1922. g. bioskop neko vreme nije radio zbog popucale tavanice i opasnosti po posetioce. Već 1931. g. „Arena“ je bila „ton-bioskop“.
Posle Drugog svetskog rata, kada je 1950. g. osnovano Gradsko bioskopsko preduzeće, kasnije nazvano „Ekran“, nekadašnji bioskop „Arena“ pripao je ovom preduzeću i preimenovan je u „Zvezdu“, a njegov kapacitet bio je 430 sedišta. Od 1957. g. ovaj bioskop je dobio kinemaskop tehniku i platno od osam metara, u celoj širini sale. Bioskop „Zvezda“ radiće do devedesetih godina 20. veka, kada će biti ugašen, a u prostoru nekadašnjeg bioskopa smešten je kineski trgovački centar.
Između 1914. i 1916. g. na Glavnoj ulici, nedaleko od zdanja Preparandije, somborski trgovac Gašpar Telč je, na nekadašnjem posedu koji je kroz istoriju menja vlasnike (Petar Jovanović 1837, Teodor Bikar 1860, Đorđe Sremčević 1868, te Karolj Gerenčer od 1869), sazidao novu bioskopsku zgradu u stilu secesije, sa dve prepoznatljive figure lava na ulazu u bioskop. Telč je svoj bioskop nazvao imenom „Narodni“, i pod tim nazivom on će raditi skoro devet decenija. Tridesetih godina prošlog veka ovim bioskopom je upravljao Josip Križak. Oba somborska bisokopa („Arena“ i „Narodni“) bila su, u godinama pred Drugi svetski rat, u zajedničkom vlasništvu somborskog trgovca Imrea Haberfelda i njegovog partnera Bele Acela. Kako su prethodni vlasnici bili Jevreji, u vreme okupacije bioskop „Narodni“ pripao je Antonu Teisu, a posle Drugog svetskog rata nacionalizovan je i radio je u sklopu Gradskog bioskopskog preduzeća, a imao je 420 sedišta. Od 1958. g. i u bioskopu „Narodni“ uvedena je kinemaskop tehnika. Nekadašnji Telčov bioskop radi i danas pod svojim starim imenom, a temeljno je rekonstruisan 2009. godine, nakon privatizacije. Ovaj bioskop danas poseduje dve savremene projekcione sale, sa klimatizacijom i mogućnostima 3D projekcije.
Gradske vlasti, koje su 1914. g. odbile molbu prvog somborskog kinematografa Ernesta Bošnjaka da mu besplatno ustupe zemljište za izgradnju „filmske“ fabrike, odbile su 1919. g. i njegovu molbu za otvaranje novog bioskopa u Somboru. Ista molba odbijena je te godine i Milošu Stankoviću.
Osim dva nacionalizovana stara gradska bioskopa („Zvezda“ i „Narodni“), somborsko Gradsko bioskopsko preduzeće posedovalo je i letnji bioskop „Bašta“, sa 800 sedišta, koji je izgrađen 1948. g. dobrovoljnim radom, iza zgrade nekadašnje Mađarske čitaonice (kasnije Gradske biblioteke „Karlo Bijelicki“). Ovaj bioskop je radio do 1975. godine. U gradskim bioskopima „Zvezda“ i „Narodni“ prikazivane su po tri filmske predstave dnevno (od 16, 18 i 20 časova). Način reklamiranja filmova menja se tokom vremena. Ispred bioskopa su, u malim drvenim izlozima, prvobitno bili plakati (ispisani rukom, kasnije i štampani) sa nazivom filma ili fotografijama iz filma. Kasnije su plakati lepljeni i na zidane gradske oglasne stubove, kojih je u središtu Sombora bilo desetak, a u vreme socijalizma pravljeni su i veliki panoi (godinama ih je slikao Sava Stojkov, budući slikar, koji je tako stekao slikarsku kondiciju i rutinu), koji su bili stavljani na ugao Glavne i Čitaoničke ulice. Kasnije su na istom mestu načinjeni i okviri za svaki od dva bisokopa, u koje su stavljani manji panoi, a po gradu je šezdesetih i sedamdesetih godina 20. veka bilo više reklamnih stubova načinjenih od metala, sa pokretnim zastakljenim delom, u kome se, sa svake strane, nalazio po plakat filma koji je igrao u jednom od dva gradska bioskopa.
Posle Drugog svetskog rata, nakon što je na uglu Venca Radomira Putnika i Vojvođanske ulice podignut Dom Vojske (Dom JNA), u njemu je otvoren bioskop sa 600 mesta, koji je radio pola veka, sve do kraja devedesetih godina prošlog stoleća, a dnevno su, takođe, prikazivane po tri filmske predstave. U Domu JNA postojala je i letnja bioskopska bašta.
U zgradi nekadašnjeg Zidarskog doma, u ulici Bela goluba, koji je nakon II svetskog rata dodeljen somborskom foto i kino-klubu, pokrenut je 1950. g. dečji bioskop „Avala“, preimenovan 1961. g. u bioskop „Švrća“, a radio je do polovine sedamdesetih godina 20. veka.
Osim ovih pet somborskih bioskopa, krajem pedesetih godina prošlog veka postojao je i pokretni bioskop Narodnog univerziteta, koji je obilazio somborske salaše i davao predstave u 16 okolnih salaških naselja.
Prema podacima iz 1959. g. tri somborska bioskopa („Zvezda“, „Narodni“ i Dom JNA) prikazala su Somborcima 183 igrana filma, koje je videlo 707.000 posetilaca, a još oko 50.000 posetilaca gledalo je projekcije pokretnog bioskopa Narodnog univerziteta u salaškim naseljima oko Sombora. Prosečno je svaki stanovnik Sombora te godine gledao 21 film.
Danas u Somboru radi svega jedan bioskop, obnovljen i osavremenjen „Narodni“.
Milan Stepanović
