Somborski zidari sindikalno su se prvi put organizovali 1904. godine, kada je zidar Blaško Marković osnovao podružnicu građevinskih radnika (u to vreme u Somboru je bilo preko 70 građevinskih majstora, koji su zapošljavali dodatne radnike). Nakon građevinskih radnika sindikalno su se organizovali i somborski stolari, obućari, krojači, industrijski radnici, nadničari itd. Posle Prvog svetskog rata somborski radnici bili su organizovani u dve sindikalne organizacije, od kojih je jedna bila bliža socijaldemokratama (sastajali su se u gostionici „Pakao“), a druga komunistima. Još 1919. g. radnici su predložili izgradnju Radničkog doma, a gradske vlasti su za tu namenu dale prilog od 1.000 kruna (250 dinara). Prilozima somborskih građevinskih radnika kupljen je početkom…
-
-
GOSTIONICA “KOD RATARA”
Gostionica „Kod ratara“ nalazila se krajem 19. veka na uglu Konjovićeve ulice i Venca (u nekadašnjoj kući Paje Konjovića), a zatim je premeštena jednu ulicu dalje, na ugao Lemeškog puta (danas Svetozara Miletića) i Venca, u kući koja je ranije pripadala porodici Demerac. Dugačka prizemna kuća, „na lakat“, sagrađena polovinom 19. stoleća, bila je stecište srpskih ratara i paora iz obližnjeg somborskog srpskog predgrađa Prnjavora, ali i iz drugih delova grada, pa i salašara iz Rančeva, Bilića, Obzira, Milčića, Šaponja i Lenije, kada bi pijačnim danima ili o vašarima dolazili u grad, ali i somborske srpske intelektualne elite (trgovci, zemljopsednici, advokati, učitelji, studenti i činovnici), pa je „Ratar“, uz Srpsku…
-
GOSTIONICA “ELEFANT” (“SLON”)
Jedna od najstarijih somborskih gostionica „Elefant“ („Slon“) podignuta je na mestu nekadašnje voštare – male prizemne kuće koju je somborski senator Vasilije Damjanović prodao sugrađaninu Nemcu, koji je, tokom poslednje decenije 18. veka, na njenom mestu podigao prizemnu kuću “na lakat”, u kojoj je otvorio najdugovečniju somborsku gostionicu “Elefant” (“Slon”). Arhivski izvori beleže gostionicu “Elefant” 1812. godine. Decenijama se ulica, na čijem je ćošku radila ova gostionica, zvala Elefant ulica, pa tek potom Poštanska (današnja J. J. Zmaja). Antal Mindsenti, u opisu somborskih gostionica, na prvom mestu pominje 1831. g. gostionicu „Elefant“, koja se nalazi neposredno pored zgrade Komorske administracije, i navodi da gosti iz severnijih delova Ugarske najradije ovde odsedaju.…
-
SOKAK PREVARANATA (ŠKOLSKA, TREFORTOVA, LAZE KOSTIĆA)
Stara somborska ulica koja se ranije protezala između Trga Sv. Trojstva i Venca Eržebet (Petra Bojovića), a nalazila se na mestu gde se, prema predanju, dvadesetih i tridesetih godina 18. veka nalazio „zverinjak“ somborskog kapetana grofa Jovana Janka Brankovića. Nazvana je Školskom po velikoj školskoj zgradi podignutoj početkom osamdesetih godina 18. veka na uglu ove ulice i nekadašnjeg Pašinog sokaka (Dositeja Obradovića), na čijem mestu je, između 1884. i 1886. godine, podignuta zgrada današnje somborske Gimnazije. Krajem 19. veka ulica je preimenovana u Trefortovu, po imenu mađarskog publiciste, reformatora, akademika i ministra obrazovanja Agoštona Treforta. Posle Prvog svetskog rata nazvana je imenom znamenitog srpskog pesnika i somborskog stanovnika Laze Kostića.…
-
SOLARSKI SOKAK (ČITAONIČKA ULICA)
Jedna od najstarijih somborskih ulica, nekadašnji Solarski sokak, ovako je nazvana po solari (magacinu soli), koja se nalazila na samom početku ulice, prema Trgu Sv. Đorđa (Sombor je, još prema odredbama Povelje slobodnog i kraljevskog grada, imao monopol na uvoz i prodaju soli). Ulica se protezala od Trga Sv. Đorđa do Venca Jožefa Etveša, kasnije Živojina Mišića. Krajem 19. veka ulica je prozvana Aždijinom, a posle Prvog svetskog rata Čitaoničkom. Polovinom tridesetih godina 20. veka, nakon smrti znamenitog somborskog političkog predvodnika i kulturnog radnika dr Jovana Joce Laloševića, ponela je njegovo ime. U vreme okupacije (1941-1944) ulica je nosila ime Đule Gomboša, a posle Drugog svetskog rata vraćeno joj je…
-
STARO SOMBORSKO KLIZALIŠTE NA BARI U PREDGRAĐU
Kada je osamdesetih godina 19. veka na kraju leve strane Bajskog puta sagrađeva velika kasarna Franje Josifa, kraj dotadašnje omanje bare, na desnoj strani završetka ove ulice, kopana je zemlja za nasipanje terena. Sa gradskog zemljišta kraj bare, nazvanog „Bele jame“, i ranije je, decenijama, korišćena zemlja za nabijanje kuća, a ovde su izrađivani i čerpići, odnosno cigla od nepečene zemlje, sušena samo na suncu (1864. g. u Belim jamama je 15 somborskih građana izradilo 55.000 čerpića, a naredne 1865. g. 17 građana je ovde izradilo 131.000 čerpića). Posle izgradnje velike kasarne, obližnja bara je proširena sa 1.573 na 3.088 kv. hvati (nešto preko 11.000 kv. metara), a kako je…
-
SALAŠKO NASELJE BUKOVAC
Bukovac je salaško naselje koje se nalazi jugozapadno od Sombora. Sa imenom Vukovacz nekadašnja pustara je najranije zabeležena početkom poslednje decenije 17. veka, kao fiskalna (komorska) pustara, sa deset forinti godišnjeg prihoda. Nikola Vukićević, u svojoj poznoj povesnici grada, pisanoj početkom 20. veka, navodi da se atar Bukovca, svojevremeno (verovatno još u vreme turske uprave), prostirao sve do Gajske šume, odnosno do naselјa Vranješ, Bokčinović i Apatin. O nekadašnjem stanovništvu pustare Bukovac svedoči i prezime Utka Bukovčanina, zapisanog na popisu komorskih stanovnika Sombora 1728. godine. Godine 1702. Bukovac (Bukovac) je zapisan kao nenaselјena pustara na spisku 28 pustara dodelјenih somborskim graničarima, u čijem će posedu biti i 1720 (Bukovacz), 1722…
-
ČETIRI SOMBORSKA VENCA
Četiri široke ulice koje omeđuju staro gradsko jezgro (nekadašnji „Šanac“, odnosno Unutrašnju varoš, a današnji „Venac“) nastale su na mestu velikog odbrambenog turskog šanca, iskopanog oko 1684/85. godine, u vreme nadiranja austrijske carske vojske kroz Ugarsku. Šanac nije poslužio zamišljenoj svrsi jer su austrijske trupe u kasno leto 1687. g. grad osvojile bez borbe, ali je, uskoro, kroz turski šanac puštena voda, pa su se u njega slivale i sve vode skupljene u središtu grada. Mape Sombora iz 18. i 19. veka jasno prikazuju šanac sa vodom, koji je, delimično, bio zatrpan već prvih decenija 19. veka, a potpuno tek dvadesetih godina 20. veka. Sa obe strane šanca građene su…
-
GRAĐANSKA KASINA U SOMBORU
Grof Ištvan Sečenji, reformator društvenog života u Mađarskoj i osnivač Mađarske akademije nauka i umetnosti, pokrenuo je 1828. g. u Pešti Narodnu kasinu (Nemzeti casino), čiji zadatak je bio da razvija kulturno, političko i ekonomsko obrazovanje u narodu. Slična udruženja nastala su tokom narednih godina i decenija u svim većim gradovima tadašnje Ugarske. Godine 1862. neformalno je osnovano u Somboru „Društvo građanske kasine“ (Polgári Kaszinó-egyesület) , koje je u službeni registar uvedeno 1867. godine, kada je imalo 123 člana, mahom mađarske narodnosti, ali je među članovima bilo i Bunjevaca, Nemaca i Jevreja, najviše iz trgovačkog i zanatlijskog staleža. Prvo rukovodstvo kasine činili su Adolf Gertinger (predsednik), Robert Hajndlhofer (sekretar), Jožef…
-
BOGOJAVLJENSKI KRST NA TRGU SV. ĐORĐA U SOMBORU
Na somborskom Trgu Sv. Đorđa (Svetođurđevskom trgu), u blizini istoimene pravoslavne crkve, podignut je 1795. g. visok krst, načinjen od poznatog mohačkog ružičastog mermera. Krst je, kako beleži zapis u njegovom podnožju, vo slavu Božiju, podigla Pravoslavna crkvena opština somborska. Šest decenija kasnije (1857) Crkvena opština je krst na trgu obnovila, o čemu je, takođe, uklesan zapis u podnožju krsta, a oko njega je postavljena i niska ukrasna gvozdena ograda, koja je obnovljena 1894. godine. Krst je 1904. g. ponovo obnovila Julijana Kostić, rođ. Palanački, supruga pesnika Laze Kostića, za šta joj je somborska Pravoslavna crkvena opština, krajem 1904. godine, uputila posebnu pismenu blagodarnost (njena kuća nalazila se tačno naspram…
