BATINSKA BITKA

Batinska bitka, koja je trajala od 11. do 29. novembra 1944. godine, bila je jedna od najvećih zajedničkih vojnih operacija Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i sovjetske Crvene armije na tlu Jugoslavije „kako po svojoj dimenziji, obostranom učešću krupnih vojnih snaga i koncentraciji borbene tehnike, posebno artiljerije, tako i po svojim zamašnim operativno-strategijskim ciljevima i ishodom, koji je uticao na konačno uništenje nemačkog fašizma“ (Kosta Nađ, komandant Glavnog štaba narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Vojvodine i komandnat Treće armije).

Jedinice Trećeg ukrajinskog fronta, pod komandom maršala Fjodora Tolbuhina i generala Mihaila Šarohina, i 51. Vojvođanske divizije, pod komandom pukovnika Srete Savića, izbile su, krajem oktobra 1944. godine, na levu obalu Dunava, pa je maršal Tolbuhin doneo odluku da se kod sela Batine forsira Dunav, zauzmu mostobrani i omogući prelaz glavnih sovjetskih i partizanskih snaga preko Dunava. Za tu priliku angažovane su snage NOVJ (51. divizija sa 7, 8. i 12. Vojvođanskom brigadom, dok su se u operativnoj rezervi, u oblasti Sombora, nalazile 16. i 36. divizija) i snage Crvene armije (75. streljački korpus sa 233. i 236. streljačkom divizijom, te 73. gardijskom divizijom 64. streljačkog korpusa). U redovima vojvođanskih partizana nalazio se znatan broj mladića i devojaka iz Sombora i okoline, koji su mobilisani ili su dobrovoljno pristupili partizanskim jedinicama.

U Batini i na teritoriji Baranje nalazile su se jake nemačke snage 68. armijskog korpusa iz sastava 2. oklopne armije komande „Jugoistok“, pod zapovedništvom maršala fon Vajhsa, delovi nemačke 31. SS-divizije i divizije „Brandenburg“, četiri mađarska puka i tri bataljona, jedan ustaško-domobranski puk, jedan puk Ljotićevog Srpskog dobrovoljačkog korpusa, nekoliko policijskih bataljona, 25. artiljerijska baterija i 30 tenkova, a jače rezerve nalazile su se južno od Osijeka i kod Pečuja. Od početnih 30.000 vojnika, nemačke snage i njihovi saradnici su do kraja bitke povećali broj vojnika na preko 60.000.

Batinska operacija trajala je 18 dana, a partizanske i crvonoarmejske jedinice počele su, uz snažnu podršku artiteljerije, pred zoru 11. novembra forsiranje Dunava, kada su bataljon 12. vojvođanske udarne brigade 51. vojvođanske divizije i dva bataljona 233. divizije Crvene armije, čamcima prešli Dunav kod Batine, gde su uspostavili uži mostobran i počeli borbu za njegovo proširenje, napadujući i nemačke položaje kod sela Zmajevac i Draž. Nemačke trupe borile su se žestoko, koristeći prednost uzdignutog terena, braneći uporno kuću po kuću i svaku stopu zemljišta. U noći s 11. na 12. novembar preko mostobrana su prebačeni i ostali bataljoni 12. vojvođanske udarne brigade. Sutradan, 12. novembra, nemačka avijacija (20 aviona) bombardovala je u više navrata partizanske i sovjetske položaje na zapadnom rubu sela Batine, pokušavajući da njihove jedinice potisne i odbaci preko Dunava, a zatim je usledio i snažan protivnapad nemačkih snaga uz podršku tenkova, pa su sovjetske i partizanske jedinice do večeri potisnute na zapadnu ivicu Batine. Usledile su borbe od 13. do 15. novembra u kojima su snage okupatora žestoko napadale na Batinu, te su ponovo zauzele železničku stanicu. U ovim borbama 12. vojvođanska udarna brigada pretrpela je značajne gubitke (preko 200 poginulih boraca), pa je u borbu ubačena i 7. vojvođanska brigada. Nastupile su teške dvodnevne ulične borbe, često prsa u prsa, pa su partizanske i sovjetske jedinice 15. novembra bile potisnute do obale Dunava.

Posle avionske i artiljerijske pripreme, partizanske i sovjetske jedinice su 16. novembra opet krenule u napad i nakon velikih borbi ponovo su ovladale celim selom, potisnuvši okupatorske jedinice prema Zmajevcu. Najžešće borbe vođene su za taktički ključnu „krvavu kotu 169“, koja se nalazila na uzvišenju iznad Batine i dominirala nad  prilazima reci i selu. Istovremeno su se, 18. novembra, između Apatina i Kupusine, preko Dunava prebacili delovi 8. brigade 51. vojvođanske divizije, kao i delovi 236. divizije Crvene armije. Na već proširenom mostobranu komandanti Crvene armije uvode u borbu nove snage, te sa partizanskim jedinicama, od 19. do 30. novembra, počinju da čiste Baranju od neprijateljskih snaga, te oslobađaju Zmajevac, Suzu, Draž, Kneževe Vinograde, Kotlinu, Kamenac, Karanac, Lig, Vardarac, Grabovac, Dardu, Jagodnjak, Kneževo i Beli Manastir. Nemačke snage i mađarske, ustaške, domobranske i ljotićevske jedinice u međurečju Dunava i Drave bile su uništene, te je Baranja oslobođena, a otvoreni su putevi Crvenoj armiji prema Budimpešti i Beču. Kod Batine je u decembru načinjen pontonski most na Dunavu, kojim su prelazile sovjetske i pratizanske jedinice u dalje borbe. Poimenično se zna da je u toku bitke poginulo, nestalo ili je kasnije umrlo od posledica ranjavanja, 1.237 boraca Crvene armije, od kojih je deo sahranjen u Somboru, kao i 648 partizanskih boraca, među kojima je 82 bilo iz Sombora, 33 iz obližnjeg sela Stapara, 25 iz sela Sivca, te 12 boraca iz ostalih okolnih somborskih sela (Bački Monoštor, Bački Breg, Stanišić, Čonoplja).

Sombor je u vreme Batinske bitke predstavljao tehnički, mobilizacioni i bolnički centar sovjetskih i partizanskih trupa, a u gradu je tada lečeno više hiljada ranjenih boraca Crvene armije i NOVJ.

Nakon Drugog svetskog rata (1947. godine) na Batini je podignut Spomenik zahvalnosti Crvenoj armiji, kasnije nazvan Spomenik Pobedi, rad Antuna Augustinčića. Bio je to prvi monumentalni spomenik u novoj Jugoslaviji, koji je izgrađen nakon Drugog svetskog rata.

Na levoj (bačkoj) obali Dunava podignut je 1981. god. Spomen muzej Batinske bitke, koji je, tokom devedesetih godina 20. veka, bio devastiran i skoro uništen, ali je uspešno obnovljen 2017. godine.

M. S.

[Deo ovde prikazanih istorijskih fotografija nalazi se u zbirkama Muzeja revolucije (danas Muzej istorije Jugoslavije) i Muzeja Batinske bitke]