Sombor je imao sreću da izgradnja u socrealističkom stilu nije preterano narušila staro gradsko jezgro, pa se nedostatak materijalnih sredstava u pedesetim i šezdesetim godinama 20. veka pokazao kao spasonosan za očuvanje urbanog središta grada, i pored postojanja, po estetiku starog jezgra, pretećih planova gradskih vlasti. Tako je, na primer, urbanistički plan središta Sombora iz 1961/62. godine, predviđao uklanjanje dela starih zdanja i modernističko preuređenje „Venca“ u skladu sa socrealističkom arhitekturom. Planirana je izgradnja velikog Doma sindikata, zbog koga bi usledilo potpuno rušenje leve strane ulice Dositeja Obradovića i desne strane Pariske ulice, kao i dela Venca Stepe Stepanovića između te dve ulice, što je uključivalo i rušenje nekoliko zaštićenih…
-
-
TRI SOMBORSKE VODICE
Širom Bačke je tokom ranijih vekova bio raširen običaj da se pored izvora ili bunara sa lekovitom i isceliteljskom vodom, za koju se verovalo da može da ozdravi čoveka i isceli bolesti, budu građene omanje kapelice koje su nazivane vodice ili vodica. Na ovim mestima su se, o danu svetitelja kome je kapela posvećena, okupljali stanovnici sa okolnih salaških naselja kao i iz varoši, te je nakon crkvene službe organizovano veselje. Kraj Sombora su se nalazile tri vodice – Bukovačka, Šaponjska i Bilićka, koje je SPC (Eparhija bačka) priznavala za „sveto mesto“ (u celoj Bačkoj takvih vodica je bilo 21). Svaka vodica je imala svoju kapelicu, krst i ozidan bunar…
-
TRG SVETOG TROJSTVA U SOMBORU
Nastao na mestu nekadašnjeg dvorišta kaštela i “zverinjaka” somborskog graničarskog kapetana Jovana Janka Brankovića, preko kojih je još tekao omanji krak reke Mostonge, Trg Sv. Trojstva je bio drugi veliki gradski trg u Somboru. Kasnije je bio omeđen Gradskom kućom sa istočne, crkvom Presvetog Trojstva i Župnim dvorom sa severne, Grašalkovićevom palatom i Tunerovom (Galeovom) zgradom sa zapadne, a zdanjem Gimnazije i nekadašnjom jednospratnicom porodice Pajdelhauzer (kasnije kućom dr Joce Laloševića) sa južne strane. Bio je manje prometan od susednog Svetođurđevskog trga, a dugo vremena predstavljao je samo neuređen prazan prostor ispred zapadne strane Gradske kuće, blatnjav ili prašnjav, sve do poslednje trećine 19. stoleća. Kao što je Svetođurđevski trg…
-
VELIKI SOMBORSKI GRADSKI (ŽUPANIJSKI) PARK
Još polovinom 19. stoleća posađeni su ispred zdanja Županije, na nekadašnjem stočnom vašarištu, omanji drvoredi, pored kojih su načinjene staze, a slika ovog „perivoja“ sačuvana je na najstarijoj fotografiji Sombora nastaloj oko 1868. godine. Zemljište ispred zdanja Županije dodatno je uređeno 1875. godine, kada su posađene i novi drvoredi. Kada je između 1880. i 1882. g. obnavljana i proširena zgrada Županije, dotadašnji drvoredi i staze bili su uklonjeni, a okruženje i prostor ispred novog i raskošnog županijskog zdanja ostali su blatnjavi, glibavi i zarasli u trsku, pa je Odbor za ulepšavanje grada preporučio da ispred Županije bude posađen park. U smislu te preporuke, neposredno ispred zdanja Županije načinjen je 1886.…
-
SOMBORSKI GLAVNI SOKAK
Još od polovine 18. stoleća središnja gradska ulica prostirala se od stočnog vašarišta (kasnije Županijskog parka) do Svetođurđevskog trga. Ulica je početkom druge polovine 18. veka označena po značaju kao Primae Classic Platea, kako je zapisana na skici iz 1763. godine. Kako je i sa južne i sa severne strane bila okružena šancem sa vodom, ulaz u ulicu je, sve do polovine 19. veka, bio moguć samo preko dva mala drvena mosta, od kojih se jedan nalazio kod današnjeg parka, a drugi kod sadašnjeg zdanja Preparandije. U drugoj polovini 19. veka, pa sve do 1918. godine, ova ulica je nosila ime Lajoša Košuta, jednog od predvodnika Mađarske revolucije 1848/49. godine.…
-
PALATA “KORZO”
Prostrani plac na uglu Pašine (Dositejeve) ulice i nekadašnjeg Venca Deak Ferenca (danas Stepe Stepanovića), koji je tridesetih i četrdesetih godina 19. veka pripadao porodicama Šandelbauer i Vereš, a od 1855. g. porodici Bitner (prema zemljišnoj knjizi iz 1837. g. posed se prostirao na površini od 286,5 kvadratnih hvati) kupila je sedamdesetih godina 19. veka imućna somborska porodica Falcione, italijanskog porekla, koja je ovde, između 1878. i 1881. godine, podigla jedno od najlepših arhitektonskih zdanja sagrađenih krajem 19. veka u Somboru (na mapi grada iz 1878. g. plac je još uvek bio prazan, bez podignutog zdanja). Fasada zgrade, u stilu romantizma i protosecesije, obnovljena je 1899. godine. Pročelje palate porodice Falcione…
-
KUĆA PALANAČKIH
Zidanje jednospratnice bogatog somborskog trgovca Stevana Popića (1818-1882) započelo je 1872. godine, a dovršeno je do maja 1873. godine (Stevan Popić bio je je praunuk imućnog somborskog zemljoposednika i nekadašnjeg graničara Ignjata Popića, unuk Pavla i sin Simeona Popića). Popićeva zgrada podignuta je na mestu dve nekadašnje kuće, od kojih je prva porodici sveštenika somborske Svetođurđevske crkve i preparandijskog katihete, kasnije budimskog i bačkog vladike Pavla Platona Atanackovića, a druga Jeftimiju Mihajloviću (prema zemljišnom popisu Sombora posedi ove dve kuće prostirali su se 1837. g. na površini od 107, odnosno 357 kvadrtanih hvati). Tu se, kako je zapisao Nika Maksimović, ranije nalazila gostiona dobrodušnog Time Pušibrka, čestitog oca vrsnog gimnazijskog…
-
STARI NAZIVI SOMBORSKIH ULICA
Još su na skici somborske Svetođurđevske crkve iz 1763. g. naznačeni i nazivi pojedinih okolnih ulica na latinskom jeziku, pa je ulica na koju je gledalo pročelje crkve i crkveni toranj bila označena kao Platea Bajensis, odnosno Bajska ulica (danas severni deo Glavne ulice, od Svetođurđevske crkve do Preparandije). Glavnom ulicom (Primae Classic Platea) nazivan je njen današnji južni deo, do Svetođurđevskog trga, a nekadašnja Velikocrkvena ulica (danas Veljka Petrovića) zapisana je tada sa imenom Sporedna (Secundae Classic Platea). Ulica u zaleđu Svetođurđevske crkve, ranije pod nazivom Kamenita (danas Nikole Vukićevića), zapisana je 1763. g. kao Angusta Platea, odnosno Uska. Trg Sv. Đorđa je zabeležen kao Središnji trg (Forum Meridies),…
-
ULICA J. J. ZMAJA (ELEFANT ULICA)
Ulica prozvana po čuvenoj somborskoj gostionici „Elefant“, koja se decenijama nalazila na njenom uglu, protezala se od Trga Sv. Trojstva do Pozorišnog trga (današnjeg Trga Republike), a nastala je, kao i susedna Školska ulica (Laze Kostića), na mestu nekadašnjeg zverinjaka somborskog kapetana Jovana Janka Brankovića. Od sedamdesetih godina 19. veka u ovoj ulici se nalazio poštansko-telegrafski ured (premešten je 1890. g. u obližnju Krušperovu kuću, današnju zgradu Istorijskog arhiva), pa je dotadašnja Elefant ulica preimenovana neko vreme u Poštansku. Pred Prvi svetski rat ulica je nazvana imenom Varoši Đule, kaločko-bačkog nadbiskupa, koji je bio rođen u Somboru i koji je progalšen za počasnog građanina Sombora. Posle Prvog svetskog rata (od…
-
PANORAME STAROG SOMBORA
Najranijim panoramama Sombora mogle bi da se smatraju crteži grada s kraja 17. stoleća. Prvi takav crtež, ako izuzmemo simbolično nacrtane tvrđave kojima je Sombor obeležen na nekoliko mapa u 16. i 17. veku, nastao je na planu osvajanja Osijeka iz jula 1687. godine (na mapi je greškom naznačen mesec juni), zapravo bakrorezu Ludviga Nikolausa fon Halarta, veličine 58 x 30 cm, na kome je, na horizontu, preko Dunava, označen sa slovom H, nacrtan Sombora sa četiri džamijska minareta i tornjem tzv. Pašine kule, te sa objašnjenjem u legendi: Sambor citta mercantile posseduta allora da Turchi (Sombor, trgovački grad, još u posedu Turaka). Usledile su četiri vedute grada, nastale na…
