ULICA J. J. ZMAJA (ELEFANT ULICA)

Ulica prozvana po čuvenoj somborskoj gostionici „Elefant“, koja se decenijama nalazila na njenom uglu, protezala se od Trga Sv. Trojstva do Pozorišnog trga (današnjeg Trga Republike), a nastala je, kao i susedna Školska ulica (Laze Kostića), na mestu nekadašnjeg zverinjaka somborskog kapetana Jovana Janka Brankovića.

Od sedamdesetih godina 19. veka u ovoj ulici se nalazio poštansko-telegrafski ured (premešten je 1890. g. u obližnju Krušperovu kuću, današnju zgradu Istorijskog arhiva), pa je dotadašnja Elefant ulica preimenovana neko vreme u Poštansku. Pred Prvi svetski rat ulica je nazvana imenom Varoši Đule, kaločko-bačkog nadbiskupa, koji je bio rođen u Somboru i koji je progalšen za počasnog građanina Sombora. Posle Prvog svetskog rata (od 1919) ova ulica nazvana je imenom srpskog pesnika Jovana Jovanovića Zmaja, kako se i danas zove.

Ulica je popločana 1874. godine. Prema podacima iz 1902. g. dužina ulice iznosila je 118,8 metara, širina puta 8,72 metra, a ukupna putna površina 1.036,2 kv. metra, koja je u potpunosti bila popločana sitnom kockom, odnosno lomljenim kamenom.

Desna strana ulice započinjala je levim krilom Grašalkovićeve palate, nekadašnjeg sedišta Bačke komorske administracije, a završavala je prizemnom kućom u kojoj je bila smeštena gostionica „Elefant“ (kasnije, između dva svetska rata, nazvana “Lojd”). Između njih su postojale još dve prizmene kuće – usko i prema unutrašnjosti dugačko zdanje gradskog magacina, kao i prizemna kuća u kojoj se do 1890. g. nalazio poštansko-telegrafski ured, a koja je srušena 1891. godine, kada je dozidano krilo Grašalkovićeve palate. Na mestu nekadašnje prizemne kuće, u kojoj su se nalazile gostionice „Elefant“, odnosno “Lojd”, sagrađena je 1958/59. g. socrealistička četvorospratnica.

Leva strana ulice započinjala je nekadašnjom Tunerovom jednospratnicom sagrađenom u stilu bidermajera (od 1966. g. u ovom zdanju smeštena je Galerija “Milan Konjović”), tačnije njenim kasnije srušenim aneksom (prema podacima iz 1837. godine, cela leva strana ulice bila u vlasništvu porodice Tuner), a iza ozidanog dvorišta ovog zdanja nalazila se prizemna kuća, na čijem mestu će 1942/43. g. biti podignuta stambena trospratnica. Na sredini leve strane ulice nalazila se prizemna kuća u kojoj je, skoro pola stoleća, radilo gradsko parno kupatilo Lovre Falcionea. Sa leve strane sagrađene su, krajem 19. i početkom 20. veka, tri jednospratnice. Ulica je izlazila na Pozorišni trg (Trg Republike) i centralni gradski fijaker-plac, odnosno na autobusku stanicu, koja će se ovde nalaziti od 1946. do 1977. godine.

Posle Drugog svetskog rata ulica je dobila, sa leve strane, omanji park iza nekadašnje Tunerove kuće, a duž obe strane ulice posađen je po jedan uzan travnjak, sa ukrasnim drvima. Detaljna rekonstrukcija ulice urađena je krajem 20. veka (1996), od kada je Ulica J. J. Zmaja postala pešačka zona, a tada je uređen i parkić iza Galerije “Milan Konjović”. Na početku leve strane ulice 1992. g. podignuta je česma načinjena od kamena, sa grbom Sombora, iz čije kapije na grbu, simbolično, teče voda. Na sredini leve strane ulice nalazi se, već decenijama jedna od najpoznatijih i najomiljenijih somborskih kafana, “Dalmatinski podrum”, koja sa ovim imenom postoji od 1961. godine (prethodnih devet godina, od 1952, na istom mestu postojala je kafanica “Barba i burence”).

Milan Stepanović