Kada se Sombor, po završetku Prvog svetskog rata i prisajedinjenja Vojvodine Srbiji, odnosno ujedinjenja južnoslovenskih zemalja, našao krajem 1918. g. u novoj državnoj zajednici – Kraljevini SHS, počela je brza promena svih segmenata koji su simbolizovali raniju pripadnost mađarskoj državi u okviru nekadašnje Dvojne monarhije. Menjani su nazivi ulica koje su nosile imena ličnosti iz mađarske nacionalne istorije, promenjen je jezik lokalne administracije, kao i nastavni jezik u školama, a gradska, županijska i državna vlast trudila se da u svim sferama života iskaže novi, srpski i jugoslovenski duh i karakter grada. Sveobuhvatnom uklanjanju tragova prethodne države cenu su platila i tri gradska spomenika, posvećena Francu I, austrijskom caru (iz 1820),…
-
-
PRVI SOMBORSKI GRADSKI PARK
Odmah po otvaranju železničke stanice gradske vlasti su počele da uređuju ledinu koja se prostirala od stanice do jame iz koje je decenijama pre toga vađena zemlja za nabijanje kuća. Na ovoj ledini zasađen je 1870/71. g. prvi veliki gradski park koji je, ubrzo, postao omiljeno šetalište i sastajalište Somboraca, bez obzira na znatnu udaljenost od središta grada. Podizanje parka bilo je u nadležnosti Odbora za perivoj i voćnu školu, a neposredno je povereno gradskom baštovanu Antonu Vojdeku. Sačuvan je plan parka iz vremena njegovog nastanka, koji je potpisao Rudolf Konrat, u razmeri 1:500. Plan je, osim uređenja parka, predviđao i uređenje prostora do Belih jama i bare koja je…
-
GRADSKA KUĆA U SOMBORU
Prema svom geografskom položaju i svojoj delatnosti, Gradska kuća je puna dva veka predstavljala najvažnije središte Sombora, a svojim oblikom i prepoznatljivo arhitektonsko znamenje grada. Ovo zdanje, koje gleda na dva najveća gradska trga i podjednako je udaljeno od pravoslavne Svetođurđevske crkve i rimokatoličke crkve Sv. Trojstva, nastalo je na mestu ukrštanja glavnih puteva, koji su, Glavnom ulicom, vodili od juga ka severu, a Čitaoničkom ulicom (kao nastavkom Lenčanskog puta) i ul. Laze Kostića (kao prethodnicom Apatinskog puta) od istoka ka zapadu . Prva somborska Gradska kuća (ili Magistrat) podignuta je na temeljima nekadašnjeg zdanja grofa Jovana Janka Brankovića, koji je, od 1717. do 1734. godine, bio kapetan ovdašnjih graničara.…
-
TURSKA KUĆA U SOMBORU
Kada je krajem 18. veka (1789) grad ponudio u zakup poštansku službu, zakupnik je postao somborski Nemac Bertelan Volf. Pouzdano znamo, po situacionom planu iz 1808. godine, da se njegova poštanska zgrada nalazila na mestu prizmene kuće u kojoj je, prema predanju, u 17. veku bilo sedište nekadašnje turske opštine. Kuća se nalazila naspram nekadašnje džamije, koju su somborski Srbi, ubrzo nakon povlačenja Turaka 1687. godine, pretvorili u svoju pravoslavnu bogomolju (na mestu sadašnje Male pravoslavne crkve). Uz nekadašnju “tursku kuću”, u kojoj je Volf držao poštu, gradske vlasti ustupile su mu i posed (livadu) iza kuće, na kome su pasli poštanski konji uprezani u diližanse. Njima se, ispočetka, jednom…
-
KAPELA SV. IVANA NEPOMUKA U SOMBORU
Kao posledica carske naredbe od 1729. g. da se u svim zemljama austrijske krune raširi kult novokanonizovanog svetitelja Ivana Nepomuka, zaštitnika od poplava i zaštitnika svete tajne ispovedi, podizane su crkve i kapele posvećene ovom svetitelju. Ivan Nepomuk je rođen polovinom 14. veka i bio je češko-nemačkog porekla, a u mladosti je studirao teologiju u Padovi i postao doktor kanonskog prava. Imenovan je za vikara praškog nadbiskupa, a u sukobu između crkve i češkog kralja Vaclava zalagao se za očuvanje crkvenog integriteta i autonomije, zbog čega je bio pogubljen. Kasniji izvori (iz polovine 15. veka) navode da je Ivan Nepomuk pogubljen zbog zaveta da ne izda svetu tajnu ispovedi, nakon…
-
PAŠINA KULA – NAJDUGOVEČNIJE SOMBORSKO ZDANJE
Iz perioda turske uprave nad Somborom (1541-1687) postoji pouzdano svega jedna sačuvana građevina – Pašina ili Turska kula. Ona predstavlja jedini beleg turskog vojnog prisustva u Somboru i najstarije je sačuvano gradsko zdanje, koje je svoj sadašnji oblik dobilo tokom prve polovine 18. veka, nekoliko decenija nakon turskog povlačenja. Ova kula predstavljala je deo nekadašnje turske tvrđave, koja je, verovatno, podignuta na temeljima nekadašnje srednjovekovne tvrđave braće Cobor, iz predturskog perioda. Ovdašnja vlastelinska i plemićka porodica Cobor dobila je 1469. g. dozvolu od ugarskog kralja Matije Korvina da u svom rezidencijalnom središtu Coborsentmihalju, preteči današnjeg Sombora, podigne utvrđenje (kaštel), načinjeno od kamena i drveta, što je do 1476. g. i…
-
NAJSTARIJI SOMBORSKI SOKAK
Uz susednu Dositejevu ulicu (nekada Pašina), današnja Pariska ulica jedna od najstarijih somborskih ulica, a protezala se od Trga Sv. Trojstva do južnog gradskog šanca (kasnije Venca) i pouzdano je postojala još u vreme turske uprave gradom. Tradicionalno je ova ulica bila središte zanatskih radnji. Neko vreme, polovinom 19. veka, na kraju ulice (na mestu kasnije kuće Jakobčića) nalazilo se gradsko poštansko zdanje porodice Volf, te je ulica nazvana Novopoštanskom (staro mesto ove pošte bilo je u uličici preko puta Male pravoslavne crkve). Prilikom preimenovanja dela somborskih ulica imenima mađarskih istorijskih ličnosti, krajem 19. veka, Novopoštanska ulica prozvana je Zrinji ulicom, po imenu Nikole Šubića Zrinskog (Zrínyi Miklós), znamenitog hrvatskog…
-
SPOMENIK KRALJU ALEKSANDRU U SOMBORU
Nije Sombor kroz istoriju imao sreće sa svojim spomenicima, posebno ne sa onima koji su se odnosili na istorijske ličnosti. Uklonjeni su, posle Prvog svetskog rata, spomenici Francu I, austrijskom caru (piramidalni obelisk podignut 1820. g. na početku pijace „u lancima“), Jožefu Švajdlu, mađarskom generalu iz vremena Revolucije 1848/49. godine, inače rođenom Somborcu nemačkog porekla (podignut 1905. g. na ulazu u Županijski park) i Ferencu Rakociju, predvodniku mađarskog ustanka protiv Habzburške vlasti s početka 18. veka (podignut 1912. g. na današnjem Trgu Republike, ispred Gradskog muzeja). Uklonjen je, posle Drugog svetskog rata (1947), i barokni spomenik Svetom Trojstvu, podignut još 1774. g. na istoimenom trgu ispred Gradske kuće, a na…
-
SOMBORSKA MAĐARSKA ČITAONICA
Sve do četrdesetih godina 19. veka u Somboru nije bilo javnih knjižnica – biblioteka, niti ustanova koje bi se bavile knjigom. Istina, postojala je svojevremeno skromna biblioteka nekadašnjeg franjevačkog manastira u Somboru (nešto preko 400 knjiga), koji je ugašen 1786/87. godine, kao i školska biblioteka koja je uspešno radila u sklopu somborske Srpske učiteljske škole (Preparandije), ali to su bile interne biblioteke. Na tragu kulturno-prosvetnih delatnosti liberalnog reformatora mađarskog društva grofa Sečenji Ištvana, polovinom 1844. g. i ovdašnji mladi mađarski intelektualci počeli su da rade na osnivanju gradske čitaonice u Somboru. U prvo vreme nije se postavljalo pitanje nacionalnog predznaka čitaonice, i namera osnivača bila je da u njeno osnivanje…
-
SOMBORSKA GIMNAZIJA
Na mestu nekadašnjeg turskog kupatila, na kome je još 1698. g. Somborac Martin Lipković dobio saglasnost da podigne pivaru i poštu, svečano je u maju 1781. g. postavljen kamen-temeljac za novo zdanje gradske Gramatikalne škole. Nova školska zgrada – jednospratnica sa izduženim prizemnim traktom u dvorištu – podignuta je već naredne godine, a đaci su sa svojim nastavnicima, nakon otpevane himne „Veni Creator Spiritus“ i odslužene mise u crkvi Sv. Trojstva, ušli u nove školske učionice 5. novembra iste godine. U zapisu svoje hronike somborski franjevac fra Bona Mihaljević navodi da je 1785. godine, dana 18. oktobra, javnom naredbom, somborski Magistrat, bez ikakvog razloga, na najveće zaprepašćenje građana, a najviše…
