Uprava komorskih dobara u Bačkoj dobila je, ubrzo nakon elibertacije Sombora 1749. godine, plac preko puta Gradske kuće i 24. jula 1750. g. na ovom mestu svečano je postavljen kamen temeljac buduće zgrade Komorske administracije. Uz kamen je postavljen i navodni ulomak svetog krsta iz Jerusalima, kao i dva srebrna novčića i jedan zlatnik. Somborski Magistrat priložio je 500 forinti za izgradnju zgrade, isto koliko je platio i za otkup Gradske kuće od udove somborskog kapetana grofa Jovana Brankovića.
Najzaslužniji za podizanje ovog zdanja bio je tadašnji bački komorski administrator Franc Jozef Redl, ali je zdanje kasnije ponelo ime njegovog nadređenog, moćnog i zaslužnog predsednika Ugarske kraljevske komore (od 1748. do 1771), grofa Antuna st. Grašalkovića (1694-1771), pa je i na stubovim ispred stepeništa ostavljen natpis: INSIG HIS AUTHOR STRVCTVRA ANTONIUS COMIS A GRASSALKOVICS PROPRIO ST HOC FULCIVIT CVQQ GILLO.
Prostrana barokna jednospratnica sagrađena u obliku obrnutog slova L dovršena je, izgleda, polovinom pedesetih godina 18. veka, a 1761. g. u njoj je komorski administrator, odnosno upravnik komorskih dobara Franc Redl primio novoimenovanog župana Bačke županije, kaločkog nadbiskupa Jožefa Baćanija. Od 1764. g. Franca Redla je na položaju komorskog administratora nasledio Paul Krušper, koji će nastaviti da uređuje zgradu i njenu okolinu, odnosno imanje komorske administracije u Somboru. Od 1779. do 1802. g. komorski administrator bio je Mihailo Irmenji i pod njegovim rukovodstvom sprovedena je velika jozefinska kolonizacija Bačke Nemcima, osamdesetih godina 18. stoleća.
Kada je sagrađena, Grašalkovićeva palata je služila kao administrativna i stambena zgrada komorske uprave (Domus cameralis administrationis) i predstavljala je jednu od najimpozantnijih javnih građevina u Somboru, kojom je komorska uprava ispoljavala svoju moć i značaj. Njen prvobitan izgled sačuvan je na planu imanja komorskih činovnika koji je 1772. g. sačinio Andreas Leopold Knajdinger. Prilikom obnove i preuređenja stana za upravnika Komorske uprave zidarski majstor Franc Fridrih sačinio je 1787. g. detaljan plan zgrade sa legendom u kojoj su, na nemačkom, posebno naznačene sve prostorije u prizemlju i na spratu. U prizemlju su se nalazili ulaz, soba za pandure, kancelarija, arhiv, ulaz u podrum, stepenište, kuhinja, soba za poslugu, soba, radna soba i ostava, dok su na spratu bile smeštene soba za sednice, upravnikova pisarnica, soba kancelara upravnikova, dnevna soba, spavaća soba, soba za goste, komora za kućne potrebe, soba za poslugu, predsoblje, stepenište i stepenište za tavan. Zgrada je prvobitno, kako se vidi na oba plana, bila znatno manja nego danas. Prizemlje je od sprata razdvajao horizontalan venac, a na središnjem delu zgrade nalazio se ispad sa tri prozora na spratu (kasnije je ovde dograđen balkon, a središnji prozor pretvoren je u balkonska vrata), te sa po jednim prozorom sa obe strane polukružno zasvedene kapije u prizemlju. Bočni delovi zgrade imali su samo po dva prozora u prizemlju i na spratu. Stroga kompozicija fasade pokrivene plitkim horizontalima, koja, kako je primetio Pavle Vasić, nema dinamiku bečkih palata u koji je prodro nemir rokokoa, donekle je razbijena rustičnim okvirima prozora u prizemlju. Na krovu zgrade nalazile su se polukružne badže.
Ovo zdanje u svojoj zemljopisnoj knjizi 1787. g. pominje J. M. Korabinski, koji navodi da se u Somboru nalazi Komorska uprava, čija upravna zgrada je najveća i najlepša, dok su, većinom, ostale kuće niske i prekrivene trskom.
Najvažniji zadatak komorske administracije u drugoj polovini 18. veka bio je sprovođenje kolonizacione politike bečkog dvora, pa je u Grašalkovićevoj palati bio smešten i imigracioni centar za planiranje i doseljavanje nemačkog stanovništva (tzv. Ansiedlungs-Rent-Amt), koje je u Bačku kolonizovano u razdoblju od kraja četrdesetih do kraja osamdesetih godina 18. veka. Nemci su se doseljavali ploveći lađama Dunavom od Regensburga do Monoštora ili Apatina, odakle su dolazili u Grašalkovićevu palatu u Somboru, gde su, posle trodnevnog karantina, dobijali raspored naseljavanja po okolnim selima i varošicama tadašnje Bačke županije. U to vreme nemačkim stanovništvom naseljeni su Sombor, Apatin, Prigrevica, Kolut, Gakovo, Riđica, Stanišić, Kruševlje, Krnaja (Kljajićevo), Sivac, Crvenka, Vrbas, Veprovac (Kruščić), Bački Brestovac, Rac Miletić (Srpski Miletić), Filipovo (Bački Gračac), Odžaci, Karavukovo, Parabuć (Ratkovo) itd. O tom naseljavanju Nemaca prof. dr Zoran Žiletić piše: „U vreme terezijаnske i jozefinske kolonizаcije vodilo se strogo rаčunа o tome dа se nаseljаvаju sаmo porodični ljudi. Ostаlim potencijаlnim nаseljenicimа dаvаn je rok od tri mesecа dа prilаgode svoje brаčno stаnje zаhtevimа držаve kаo orgаnizаtorа kolonizаcije. Mаrijа Terezijа je mlаdence među kolonistimа dаrivаlа novcem i pšenicom. Poželjno je bilo, delom i obаvezno, dа kolonisti u novi zаvičаj ponesu i gotovinu. Povremeno su uslov bile i vrlo ozbiljne sume (od 300 do 1000 guldenа po domаćinstvu). Kolonisti su u novom zаvičаju zаticаli gotove kuće podignute zа njih. Nаjstаriji tip tih kućа imаo je sа ulice sobu а iz dvorištа kuhinju i ostаvu. U sobi bi se nаlаzilа peć а u kuhinji otvoren dimnjаk ozidаn blаtom. Krov je bio od trske ili ševаrа. Bunаr u dvorištu bio je obložen drvenim stupcimа а dа bi se vodi oduzeo miris vlаžnog drvetа bаcаnа je u vodu so. Doseljenike je dočekivаlа i krаvа sа teletom, dа bi odmаh bilo mlekа u kući, ogrevno drvo zа predstojeću zimu i seme zа predstojeću setvu“.
U zdanju Grašalkovićeve palate, odnosno Komorske administracije, boravili su svi značajniji državni visokodostojnici koji bi posetili Sombor u drugoj polovini 18. i s početka 19. veka. Ovde je, tokom leta 1809. godine, uklanjajući se pred naletom Napoleonove vojske posle Bitke kod Vagrama, bio neko vreme smešten i austrijski car Franc I, sa 17-togodišnjom kćerkom, princezom Marijom Lujzom, budućom francuskom caricom i suprugom Napoleona Bonaparte, za koje je bio uređen ceo sprat ovog zdanja.
Prema opisu Antala Mindsentija iz 1831. godine, upravna zgrada Kraljevske komore i okolne zgrade dobara Bačko-bodroške županije, zajedno su činile kvadrat, koji je formirao strane četiri ulice (Sv. Ivana, Malocrkvene, Zmijske i Elefant ulice). U upravnoj zgradi, odnosno Grašalkovićevoj palati, na spratu se nalazio stan komorskog administratora, a u prizemlju, sa leve i desne strane kapije, bile su smeštene kancelarije. U dvorištu su se nalazile prateće zgrade, iza kojih je bio vrt administratora, na čijem kraju se nalazila jedna kula četvrtastog oblika, kao i zasebna, samostojeća dvospratnica (Pašina kula). U istom dvorištu nalazio se i stan komorskog blagajnika, a nešto dalje su bili smešteni i drugi službenici, dok su se pozadi nalazili stanovi službenika, veliki ambar i šupe.
Administracija komorske uprave nalazila se u Grašalkovićevoj palati sve do početka šezdesetih godina 19. veka, kada je uprava komorskih dobara u Bačkoj ukinuta. Taj jedan vek, koliko je sedište komorske administracije bilo u Somboru, komorski administrator (ili upravnik komorskih dobara), bio je najviši državni činovnik u Somboru. Komorska administracija, koju su činili provizori, beležnici, blagajnici, inženjeri i drugi službenici, sprovodila je sve vreme državnu ekonomsku i kolonizacionu politiku carstva, a ujedno je koristila i gradu u kome je imala svoje sedište i značajan udeo u njegovom svakodnevnom privrednom i društvenom životu (prema zapisima sina komorskog upravnika Janoša Grosšmita, očeva kuća, odnosno Grašalkovićeva palata, bila je, tokom tridesetih godina 19. veka, središte društvenih zbivanja u Somboru).
Od 1863. g. u Grašalkovićevoj palati nalazila se Carsko-kraljevska finansijska direkcija, koja je preuzela ulogu ranije Komorske uprave. Iste godine u deo ovog zdanja smeštena je somborska poštanska telegrafska stanica, a od 1867. g. i „Glavna ugarska brzojavna štacija“. Između dva svetska rata ovde je radila Poreska uprava, a tokom završnih borbi u Drugom svetskom ratu (1944/45) u zgradi je neko vreme bila Komande područja narodnooslobodilačke vojske i Sreskog narodnooslobodilačkog odbora. Posle rata, u ovom zdanju (do druge polovine šezdesetih godina 20. veka) bila je smeštena policijska služba (SUP) i službe lokalnih civilnih vlasti i ustanova, a nakon toga ovde se nalazilo sedište uprave somborskih trgovinskih preduzeća.
Svoj današnji izgled palata je dobila 1891. g. kada je dozidan deo zgrade iz nekadašnje Elefent ili Poštanske ulice (danas J. J. Zmaja), koji se arhitekturom donekle razlikuje od njenog čeonog dela, dok je pročelju zgrade, sa desne strane, dograđen arhitektonski usklađen deo sa još četiri prozora u prizemlju i na spratu, zbog čega ulaz u zgradu nije više bio po sredini. Na sačuvanoj fotografiji zgrade, nastaloj krajem 19. veka, jasno se još vidi različita boja krova na dograđenom čeonom delu.
Od 1948. g. zdanje Grašalkovićeve palate u Somboru ima status zaštićenog spomenika kulture, a od 1991. g. i status kulturnog dobra od velikog značaja.
Tokom poslednje decenije obnovljen je krov i deo fasade Grašalkovićeve palate, a danas se u njoj nalazi sedište nekoliko gradskih ustanova. Tokom 2020. g. u ovom zdanju uređen je prostor za Muzej podunavskih Nemaca, kao depandans somborskog Gradskog muzeja.
Ovo somborsko zdanje ima, inače, svog imenjaka i vršnjaka u zvaničnom zdanju predsednika Republike Slovačke u Bratislavi, nekadašnjem Požunu, koje se, takođe, zove „Grašalkovićeva palata“. Nju je, kao svoju letnju rezidenciju, podigao grof Anton Grašalković stariji. Ova palata bila je središte društvenog života u tadašnjem Požunu, a u njoj je povremeno boravila i austrijska carica Marija Terezija.
Milan Stepanović
