Znamenit srpski pesnik i pripovedač Veljko Petrović (1884-1967), rođeni Somborac, prešao je 1911. godine, kao 27-godišnji mladić, iz Austro-Ugarske u Srbiju. Privučen pohvalama svojoj rodoljubivoj poeziji iz pera „gromovnika“ srpske književne kritike Jovan Skerlića, Veljko Petrović se u Beograd doselio (tačnije prebegao) pred početak balkanskih ratova, iz kojih je slao redovne izveštaje za liberalni novosadski „Branik“. U vreme Prvog svetskog rata Veljko Petrović se povlačio sa srpskom vojskom preko Albanije, posle čega je bio imenovan za delegata srpske kraljevske vlade u Ženevi. Iz pera Borislava Mihajlovića Mihiza, a po neposrednom pričanju samog Veljka Petrovića, zabeležena je zanimljiva i šarmantna priča o njegovom prebegu u Srbiju: “Objavio mladi Veljko Petrović knjigu…
-
-
“NEVOLJA” NEPOZNATOG BAČKOG BOEMA S POČETKA 19. VEKA
U svojoj “Antologiji starije srpske poezije” (Matica srpska, Novi Sad, 1964) Mladen Leskovac je, osim ostalog, objavio i pesmu “Nevolja” nepoznatog, odnosno nepotpisanog srpskog pesnika, po rukopisu nastalom najkasnije 1822. godine. Pesma ili mirna jadikovka, skoro socijalne tematike i pomalo podrugljiva, nastala je, sudeći po jeziku i poreklu zapisa, na prostoru današnje Bačke, a ispevana je na čistom narodnom jeziku i bez rimovanja. Njen autor, očito jedna vrsta boema s društvenih margina, žali se na svoj status, ali bez samosažaljenja i kukanja nad sudbinom, vremenom i ljudima, štaviše s notom duhovitosti konstatuje i nabraja nevolje koje ga prate. Pesma je dragocena i kao svedočanstvo o tadašnjem srpskom narodnom govoru u…
-
PRVI SRPSKI POPULARNI ZDRAVSTVENI PRIRUČNIK NASTAO JE U SOMBORU
U Somboru je, početkom tridesetih godina 19. veka, nastao prvi srpski lekarski priručnik, iz pera somborskog fizikusa (lekara) Konstantina Peičića (Borovo, 1802 – Budimpešta 1882). Peičić se školovao u Vinkovcima, Karlovcima, Požunu i Pešti, gde je 1830. g. promovisan u doktora medicine. Peičić je odbio je predlog Vuka Karadžića da pređe u Srbiju za ličnog lekara knjaza Miloša, pravdajući se strahom od samovolje srpskog vladara. Kratko je radio u Sremskoj Mitrovici, da bi 1831. godine, na preporuku Platona Atanackovića, nekadašnjeg somborskog sveštenika i profesora somborske Srpske preparandije, prešao u Sombor. Ovde se 1840. g. oženio Anom, ćerkom ovdašnjeg senatora Jakova Laloševića i sestrom budućeg somborskog gradonačelnika Stevana Laloševića. U svojoj…
-
SVETSKI PUTNIK IZ SOMBORA (KAROLJ VERTEŠI)
Poznati mađarski putopisac i novinar Karolj Verteši (Vértesi Károly, ) (rođenjem Karlo Virter) rodio se u Somboru 1843. godine, u nemačkoj porodici, kao sin Franca Virtera, velikog beležnika somborskog Magistrata. Ovde je završio osnovnu školu i niže razrede realke, a potom je pohađao gimnazije u Baji i Pečuju, kao i teološke studije u Kaloči. Prava je studirao u Pešti, a nakon odbranjene doktorske disertacije vratio se 1871. g. u rodni Sombor gde je dobio status počasnog županijskog notara i gradskog advokata. Deset godina Karlo Virter je bio sekretar (pravnik) Somborske štedionice, a kasnije i član njenog Upravnog odbora. Godine 1885. porodično prezime Virter promenio je u Verteši. Bio je 1893. g.…
-
SOMBORAC GEZA BARCI – ČUVENI LINGVISTA I REFORMATOR MAĐARSKOG JEZIKA
GEZA BARCI (BÁRCZI GÉZA), istaknuti mađarski lingvista, univerzitetski profesor i akademik, rođen je u Somboru 9. januara 1894. godine, kao sin finansisjkog županijskog službenika Ivana Barcija (poreklom iz okoline Trenčina u Slovačkoj, koji je porodično prezime Briks, oko 1880. godine, zamenio prezimenom Barci) i njegove supruge Adalberte. U rodnom gradu Geza Barci završio je osnovnu školu i osam razreda Državne gimnazije (1903/04 – 1910/11), u kojoj je i maturirao 1911. godine. Već se u ovoj somborskoj školi mogla nasluti njegova svestranost, kada je počeo je da uči esperanto, nemački i turski jezik. U rukopisu su sačuvani fragmenti sećanja Geze Barcija na školovanje u somborskoj Gimnaziji, u kojima se kaže: Uvek…
-
KOSOVO (LAZA KOSTIĆ)
Još kao peštanski student prava mladi Laza Kostić 1865. g. piše i objavljuje, istovremeno u Letopisu Matice srpske (tada Srbski Letopis), ali i u zasebnom izdanju, poemu „Beseda – Alegorijska drama bez dijaloga od Laze Kostića“ (Novi Sad, 1865, str. 16). Poema „Beseda“ sadrži četiri pesme, pa iza uvodnog „Prikazivanja“ slede: „Slava“, „Kosovo“, „Žrtva Šejtanu“ i „Kletvin blagoslov“. Pesmu „Kosovo“ čine tri celine – „Naricanje“, „Kosovka devojka“ i „Zdravica“. U romantičarskom nacionalnom zanosu, mladi Laza Kostić nagoveštava svoju ideju o narodnoj poeziji kao osnovi srpske poezije i estetike, što će kasnije znatno šire iskazati u estetskoj studiji „Osnove lepote u svetu“ (1880). I danas, nakon jednog i po veka, zanimljiv…
-
SOMBORAC – PRVI PREVODILAC DEFOOVOG „ROBINZONA KRUSA“ NA SRPSKI JEZIK (1799)
Nikolaj Lazarević je rođen oko 1760. godine. Nema podataka o mestu njegova rođenja, ali je izvesno da nije rođen u Somboru, gde se u crkvenim matrikulama prezime Lazarević javlja tek u poslednjoj deceniji 18. veka. U prvim godinama postojanja Mrazovićeve somborske škole Norma, Nikolaj Lazarević je pohađao učiteljski tečaj, nakon čega je 1783. g. radio kao učitelj u Futogu. Od 1784. do 1786. g. bio je predavač nemačkog i srpskog jezika u somborskoj Normi i saradnik Avrama Mrazovića, koji ga je u proleće 1786. g. branio od napada somborskog gradskog školskog nadzornika i narodnog tribuna (predsednika opštestva) Nikole Mihajlovića, da bi se, nedugo potom, i sam žalio gradskom Magistratu kako…
-
SOMBORSKA RAVIJOJLA – PRVA SOMBORSKA SRPSKA PESNIKINJA
Sofija Stefanović, pesnikinja i učiteljica, kćer somborskog sveštenika i spisatelja Đorđa Stefanovića Kojanovog i Ljubice devojaštvom Stojačković, rođena je 1851. u Somboru. Osnovno obrazovanje stekla je u „Zavedeniju za vaspitanje i izobraženje srbskih kćeri“ u Somboru, kojim je upravljala Ana, supruga Isidora Nikolića-Srbogradskog, velikog župana i spisatelja. Tokom 1867. polagala je privatno propisane ispite u somborskoj Učiteljskoj školi. Udala se uskoro za učitelja Vasilija Lucića i od 1870. počela je da radi kao učiteljica u Kaću, gde je i umrla 1895. od sušice. Poeziju je počela da piše još kao dvanaestogodišnja devojčica, nesumnjivo pod uticajem oca, bliskog Vukovog saradnika i starijeg brata Vladisava, talentovanog pesnika koji nikada nije dospeo do objavljivanja…
-
SOMBOR NA TALASIMA RANOG RADIO-BEOGRADA
Radio Beograd je svoj eksperimentalni program počeo da emituje 1924. godine, a od 24. marta 1929. g. otpočeo je redovan program radija, čiji se studio, sve do 1941. godine, nalazio u zgradi Srpske kraljevske akademije u Knez-Mihailovoj ulici u Beogradu. Prvi zabeležen neposredan susret Somboraca sa Radio-Beogradom dogodio se u leto 1929. godine, svega par meseci nakon početka emitovanja redovnog programa, kada je inače vrsni gajdaš Sima Stojkov (rođeni deda poznatog somborskog slikara Save Stojkova) uživo nastupio i svirao u programu Radio-Beograda. Sombor je pre 83 godine, 7. i 8. marta 1936, imao i svoj dan na Radio Beogradu. „Somborski dan“ započeo je na talasima ovog radija u subotu uveče,…
-
SOMBORAC KOJI JE PRVI PREVEO POEMU “GAVRAN” EDGARA ALANA POA NA SRPSKI JEZIK
Dugo se pogrešno u istoriji srpske književnosti verovalo da je prvi prevod na srpski kultne poeme “Gavran” američkog pesnika i pisca Edgara Alana Poa, načinio Milorad Popović Šapčanin 1882. godine. Naknadno je otkriveno da je četiri godine ranije, somborski učitelj i vatreni srpski rodoljub Nika Grujić Ognjan (1842-1892), prepevao Poa sa “ingleskog” (poemu je nazvao “Crni gavran”), a njegov prevod objavljen je u novosadskom časopisu “Javor”, 30. aprila 1878. godine. Spram današnjih merila Grujićev prevod je povremeno netačan i donekle nespretan, ali je – prvi. Osetio je ovaj senzitivni Somborac ogromnu poetsku energiju velike pesme i nije joj odoleo. Nika Grujić Ognjan bio je neustrašivi učiteljski tribun, vatreni Miletićevac i…
