Prečansko srpstvo predstavljalo je u 18. i 19. veku kolevku srpske pismenosti, prosvete, nauke i kulture. Velik je broj ovostranih znamenitih srpskih književnika, od Orfelina i Dositeja, do J. J. Zmaja i Laze Kostića, koji su značajno pomerali civilizacijske granice srpske kulture, približavajući je Evropi. U njihovim delima prisutan je znatan uticaj evropskih kultura (nemačke, francuske, engleske, ruske, mađarske), ali su, istovremeno, gotovo svi bili izrazito nacionalno svesni, shvatajući da njihova kulturna misija, u jednom svom važnom segmentu, sadrži i nacionalnu komponentu. Među takvim prečanskim srpskim piscima bio je, tokom prve polovine 19. veka, i Jovan Subotić. Rođen u Dobrincima, u Sremu, 1817. godine, kao sin tamošnjeg pravoslavnog sveštenika, Jovan…
-
-
GRANIČARSKA PESMA [RADO IDE SRBIN U VOJNIKE] – NAJPOPULARNIJA PESMA VOJVOĐANSKIH SRBA U 19. VEKU
Još kao mladić, budući pančevački sveštenik i prota Vasilije Živković (1819-1891) napisao je „Graničarsku pesmu“, u narodu poznatiju pod nazivom „Rado ide Srbin u vojnike“. Posle završenih studija prava u Pešti i Požunu (Bratislavi), Vasilije Živković je završio i Bogosloviju u Vršcu, pa je 1845. g. postavljen za đakona, a već naredne godine i sveštenika Uspenskog hrama u Pančevu, u kome će ostati do kraja života. Osim svešteničkog poziva Vasilije Živković je neko vreme radio i kao katiheta i profesor srpskog jezika u pančevačkoj realki, u kome su njegovi učenici, osim ostalih, bili i Mihajlo Pupin i Uroš Predić (prepoznavši talenat vredan ulaganja, prota Živković je izradio kod nadležnih da…
-
MIKA IZ BEREGA
Krajem 19. i početkom 20. veka malo šokačko selo Bereg (danas Bački Breg, severno od Sombora) imalo je svoje svirače – gajdaše, violiniste (primaše) i tamburaše: Marka „Zujaču“, Matu Balatinca, Marka i Marina Stipankova (braću „Ćeresko“), Peru Furmanova, Petra Palikina, Adama Prodana (Ča Evicu), Pantu Tubića i druge muzičare. Oni su svirali po seoskim svatovima, na prelima i kolima, aldomašima i pokladama, o seoskoj slavi i u drugim prilikama gde se bez gajdaša i tamburaša nije moglo zamisliti šokačko veselje. Ipak, najpoznatiji bereški muzičar bio je Mika Ivošev ili Mika iz Berega, koga je, daleko izvan lokalnih okvira, proslavio Zvonko Bogdan u stihovima svoje široko popularne pesme „Ne mogu se…
-
PRVA PREDSTAVA „GORSKOG VIJENCA“ U SOMBORU ILI ZAŠTO JE LAZA KOSTIĆ DOPISAO NJEGOŠEV SPEV
Povodom obeležavanja 50-godišnjice smrti crnogorskog vladike i pesnika Petra II Petrovića Njegoša (1813-1851), u novosadskom Srpskom narodnom pozorištu prikazan je, po prvi put u celosti na pozorišnim daskama, najslavniji srpski dramski spev „Gorski vijenac“. Njegoševo besmrtno delo za scenu je, u dva čina, pripremio Antonije Tona Hadžić (tadašnji predsednik Matice srpske i upravnik Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu), a muziku je komponovao Isidor Bajić. Za potrebe ove predstave, Hadžićev blizak prijatelj, slavni srpski pesnik Laza Kostić, napisao je, u januaru 1902. godine, u Somboru, Prolog za „Gorski vijenac“. Predstava je premijerno prikazana 26. januara (8. februara) 1902. g. u pozorištu Dunđerskog, u Novom Sadu. Pred početak predstave publika je oduševljeno,…
-
SKRIVENA PESMA O OČEVIM SUZAMA
Đorđe Petrović (Martonoš, 1842 – Sombor, 1920), nekadašnji sveštenik somborskog Svetođurđevskog hrama i preparandijski katiheta, a zatim i profesor Karlovačke bogoslovije, bio je otac Veljka Petrovića (Sombor, 1884 – Beograd, 1967), jednog od najznačajnijih srpskih pesnika i pripovedača svog vremena, inače rođenog Somborca. Nepunih sedam godina posle smrti svoje supruge i Veljkove majke Mileve, koja je preminula svega nekoliko sedmica nakon Veljkovog rođenja, Đorđe Petrović se 1891. g. zamonašio u manastiru Kovilju, gde je, po primanju monaškog čina, dobio ime Gerasim. Posle postiženja Đorđe Gerasim Petrović vratio se svojoj profesorskoj i rektorskoj dužnosti u Karlovačkoj bogosloviji, gde je stekao glas odličnog predavača i smatran je za jednog od najboljih poznavalaca…
-
KOSTIĆEV „SPOMEN NA RUVARCA“ – PESMA KOJA JE UTEMELJILA SRPSKU MODERNU POEZIJU
Pesma Laze Kostića „Spomen na Ruvarca“, koju je ispevao kao 24-godišnji mladić (1865), jedna je od prvih misaonih pesama slobodnog stiha i ritma u srpskoj poeziji i, svakako, jedna od najboljih pesama ne samo Kostićevog poetskog opusa, već i srpske književnosti uopšte. Miloš Crnjanski je za ovu Kostićevu pesmu napisao da je to „najlepša pesma 19. veka, svih evropskih literatura“. Kosta Ruvarac (1837-1864), inače rođeni brat znamenitih srpskih istoričara Ilariona i Dimitrija Ruvarca, bio je srpski književni kritičar, pripovedač, prevodilac i blizak prijatelj Laze Kostića. Zajedno su bili u srpskoj peštanskoj književnoj družini „Preodnica“, čiji je Ruvarac bio osnivač i najaktivniji član. Bolešljiv i siromašan, ovaj umni i obrazovan mladić…
-
VOJVODINO STARA, ZAR TI NEMAŠ STIDA?
Verovatno najpoznatija politička, a mogli bismo je nazvati i protestna pesma mladog srpskog vojvođanskog pesnika, Somborca Veljka Petrovića (1884-1967), napisana je 1911. godine, a odmah zatim je, naredne godine, i objavljena u Petrovićevoj prvoj zbirki pesama. Pesma „Vojvodino stara, zar ti nemaš stida?“ oslikavala je tamnim i sumornim bojama vojvođansko srpsko građansko društvo u godinama pred Prvi svetski rat, u vreme vladavine Karolja Kuena-Hedervarija na mestu predsednika vlade Kraljevine Ugarske. Postepeno iskorenjivanje vojvođanskih Srba, odnarođenost srpske inteligencije, propadanje viših slojeva društva, međusobni politički sukobi, udvorički odnos prema vlastima, zanemarivanje nacionalnog nasleđa i gašenje nacionalnog ponosa – sve su to teme ove poznate pesme Veljka Petrovića, oštre u svom sudu, a…
-
SOMBORSKI ĐAK JOVAN DUČIĆ
Slavni srpski pesnik, pisac i diplomata Jovan Dučić (1874-1943) bio je đak somborske Srpske učiteljske škole (Preparandije) između 1891. i 1893. godine. Rođen u Trebinju 1874. godine, niže razrede gimnazije pohađao je u Mostaru i Sarajevu, gde je završio i pripravnički razred Učiteljske škole. U somborskoj Srpskoj preparandiji Dučić je pohađao drugi i treći (završni) razred. Diplomski ispit u Preparandiji položio je sa dobrim uspehom. Posle završene Učiteljske škole u Somboru Dučić je, neko vreme, radio kao učitelj po Bosni i Hercegovini, a zatim je nastavio školovanje na studijama prava u Ženevi. Od 1910. g. nalazio se u diplomatskoj službi Kraljevine Srbije, a kasnije i Kraljevine SHS (Jugoslavije). Bio je…
-
“MINADIR” – NAJLEPŠA BALADA LAZE KOSTIĆA
Po mišljenju nekih od najuglednijih istoričara srpske književnosti, najlepša pesma Laze Kostića zapravo je čudna i čedna balada “MINADIR”, koju je mladi 22-godišnji pesnik objavio 1863. godine u 105. broju časopisa “Srbskij letopis” (kasnije Letopis Matice srpske). Milan Kašanin je smatrao da je “Minadir” pesma svetske vrednosti, u kojoj ima toliko autentično arhaičnog, kao da je ta pesma otkopana, a ne napisana. Istoričar književnosti Jovan Deretić piše da je “Minadir” balada muzički jedinstvenih, jednostavnih, skladnih linija. To je drevna legenda o ljubavi i smrti, ispričana mirnim, ujednačenim tonom s prisenkom blage ironije, priča o neobičnim imenima i sudbinama, o kralju Ramsenitu “od Misira”, njegovoj prelepoj ćerki Valadili i neimaru Minadiru.…
-
SVE DOBRE STVARI SU IZ SOMBORA – REKAO JE IVO ANDRIĆ
Krajem 1960. godine, nepunu godinu pre nego što će dobiti najviše svetsko priznanje za književnost, poznati jugoslovenski književnik Ivo Andrić (1892-1975) zamolio je svog bliskog novodsadskog prijatelja Mladena Leskovca (1904-1990), nekadašnjeg đaka i nastavnika somborske gimnazije, kasnije poznatog istoričara književnosti i prevodioca, da pokuša da mu negde iz Vojvodine nabavi jedan dobar pisaći sto, odnosno starinski pult za pisanje, za njegovu radnu sobu. Leskovac je pozvao svoje somborske prijatelje i brzo je u Somboru pronađen prigodan “šrajbtiš”, koji je po lepoti, veličini i kvalitetu izrade ispunjavao očekivanja slavnog književnika. U svom pismu Mladenu Leskovcu, od 29. januara 1961. godine, Ivo Andrić piše: “Upravo sam se spremao da Vam pišem povodom…
