SIMA ĆIRKOVIĆ, istoričar, univerzitetski profesor i akademik, rođen je 29. januara 1929. g. u Osijeku, kao sin Mirka Ćirkovića, brodskog zapovednika, čiji je brod, zbog jake zime, tada bio usidren u Osijeku. Osnovnu školu Ćirković je pohađao u Somboru. Tokom okupacije (1941-1944) bio je đak Devete beogradske gimnazije, a gimnazijsko školovanje dovršio je u somborskoj Gimnaziji (1945-1948), gde je i maturirao. Studirao je istoriju na Filozofskom fakultetu u Beogradu, na kome je diplomirao 1952. godine. Još kao student intenzivno je učio stare i savremene jezike (poznavao ih je desetak), a njegov trud primetio je profesor Mihailo Dinić, koji je uticao na mladog Ćirkovića da započne pisanje svojih prvih radova.
Posle završenih studija Sima Ćirković se zaposlio u Državnoj arhivi u Zrenjaninu, ali se uskoro vratio u Beograd, gde je kraće vreme radio u Narodnoj biblioteci, a od 1955. g. bio je asistent u Istorijskom institutu. Nakon što je 1957. g. doktorirao na Filozofskom fakultetu, počeo je da radi, prvo kao asistent, a potom kao docent, na Katedri za istoriju naroda Jugoslavije u srednjem veku, beogradskog Filozofskog fakulteta. Godine 1963/64. dobio je i prestižnu Humboltovu stipendiju radi stručnog usavršavanja. Od 1963. g. imao je zvanje vanrednog, a od 1968. g. i redovnog profesora. Na Filozofskom fakultetu, čiji je neko vreme bio prodekan (1964-1966) i dekan (1974-1975), radio je sve do penzionisanja 1994. godine (tokom svog položaja dekana Filozofskog fakulteta, Ćirković nije dozvolio politički progon nastavnika ovog fakulteta, kome su u godinama pre toga bili izloženi). Tokom 1984. i 1996. g. duže je, kao gostujući profesor, boravio na univerzitetima u Los Anđelesu (SAD) i Budimpešti (Mađarska).
Polje istraživanja Sime Ćirkovića predstavljala je srednjovekovna istorija južnoslovenskih naroda (posebno Srbije i Bosne) i o tome je objavio znatan broj radova i studija (preko 500 tekstova), koje su odlikovale sintetičnost, kritičnost, uverljivost, metodološka preciznost, pouzdanost i inovacija. Istraživao je u arhivima Hilandara, Dubrovnika, Venecije i Budimpešte. Savremena evropska istoriografija, posebno ona zapadna, smatrala je da je dr Sima Ćirković jedan od malobrojnih istoričara sa prostora nekadašnje Jugoslavije, čije je delo objektivno sagledavalo istorijsku nauku, oslobođeno od sputavajućeg uticaja nacionalizma.
Među Ćirkovićevim studijama koje se izdvajaju po značaju i koje predstavljaju temelj savremene srpske istoriografije, nalazi se njegova doktorska disertacija „Herceg Stefan Vukčić Kosača i njegovo doba“ (Beograd, 1964), te „Istorija srednjovekovne bosanske države“ (Beograd, 1964). Napisao je i nekoliko poglavlja u knjigama „Istorija Crne Gore“ II 1-2 (Titograd, 1970), „Istorija Jugoslavije“ (Beograd, 1972, 1974) i „Istorija srpskog naroda“ I-II (Beograd, 1981, 1982), kao i više odrednica ili priloga u tomovima „Enciklopedije Jugoslavije“ (Zagreb, 1971-1990), „Enciclopaedia Britanica“, XVII (Čikago, 1974) i „Lexikon des Mittelalters“ I-IX (Cirih – Minhen, 1980-1998).
Posebno velik broj odrednica napisao je u kapitalnim delima (čiji je bio i priređivač) „Enciklopedija srpske istoriografije“ (Beograd, 1997) i „Leksikon srpskog srednjeg veka“ (Beograd, 1999). Ćirković je i autor priloga o Južnim Slovenima u srednjem veku, koji su objavljeni u kolektivnim evropskim projektima „Handbuch der europäischen Wirtschafts- und Sozialgeschichte“ III (Štutgart, 1986) i „Storia d’Evropa III : Il Medioevo“ (Torino, 1995). Poznato Ćirkovićevo delo „Srbi u srednjem veku“ objavljeno je istovremeno na francuskom („La Serbie au moyen age“, Pariz, 1992) i italijanskom jeziku („I Serbi nel medioevo“, Milano, 1992, 1993), a potom i na srpskom (Beograd, 1995, 1997), te na ruskom jeziku („Cepbiя – srednie veka“, Moskva, 1996). Trideset Ćirkovićevih studija o opštijim istorijskim temama objavljeno je u njegovoj knjizi „Rabotnici, vojnici, duhovnici“ (Beograd, 1997).
Sa Desankom Kovačević Kojić i Ružom Ćuk objavio je i knjigu „Staro srpsko rudarstvo“ (Novi Sad, 2002). Njegova poslednja velika sinteza „Srbi među evropskim narodima“ (Beograd, 2004), obuhvatila je srpsku istoriju od najstarijih vremena do današnjice, a objavljena je istovremeno na srpskom i engleskom jeziku („The Serbs“, Malden, SAD, 2004), pa potom i u Hrvatskoj, Sloveniji, Italiji i Ruskoj Federaciji. Sa Božidarom Ferjančićem bio je autor monografije „Stefan Dušan kralj i car 1331-1355“ (Beograd, 2005). Od ključnog značaja bio je njegov autorski doprinos nastanku monografija o istoriji starih srpskih i crnogorskih gradova (Bar, Budva, Golubac, Prijepolje, Smederevo, Sombor, Sremska Mitrovica i Šabac) i tri znamenita pravoslavna manastira (Studenica, Pećka patrijaršija i Esfigmen).Najveći broj Ćirkovićevih radova i priloga objavljen je u zbornicima, domaćim i inostranim časopisima i kolektivnim monografijama. Bio je i autor više srednjoškolskih udžbenika istorije, istorijskih čitanki i istorijskih atlasa.
U kapitalnoj monografiji „Istorija Sombora“, koja je objavljena nakon smrti dr Sime Ćirkovića, on je, osim znatnog autorskog udela u nastanku knjige, bio i njen redaktor.
Za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti Sima Ćirković izabran je 1972, a za redovnog 1981. godine (od 1981. do 1985. g. bio je i generalni sekretar SANU, a od 1985. do 1989. g. i član Predsedništva SANU). Osim toga, bio je akademik još pet akademija: Jugoslavenske (od 1991. g. Hrvatske) akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu, Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine u Sarajevu, Crnogorske akademije nauka i umjetnosti u Titogradu (Podgorici), Vojvođanske akademije nauka i umetnosti u Novom Sadu i Evropske akademije istorije (Académie européenne d’histoire) u Briselu. Nagrađen je Prosvetinom nagradom (1972), Sedmojulskom nagradom (1982), Oktobarskom nagradom grada Beograda (1987), Ordenom rada sa crvenom zastavom (1988), Nagradom grada Beograda (2006) i prestižnom Medaljom „Konstantin Jireček“, koju mu je 2007.g. dodelilo nemačko Društvo za Jugoistočnu Evropu.
Akademik Miloš Blagojević ocenio je nemerljivim doprinos dr Sime Ćirkovića srpskoj medievistici, koji je podjednako prepoznat u zemlji i inostranstvu, a kojim se Ćirković, po širini zahvata, izjednačio sa značajnim istoričarima Stojanom Novakovićem, Vladimirom Ćorovićem i Konstantinom Jirečekom, a nadmašio ih je u pojedinim rezultatima.
Dr Sima Ćirković preminuo je 14. novembra 2009. godine u Beogradu, u 81. godini života.
Milan Stepanović
[Tekst autora prenesen je iz njegove monografije “150 godina Gimnazije u Somboru”]
