Jedna od osobenosti Sombora bila je UBRAĐAJ (nazivan je još i UBRADAČ), naročita vrsta ženske nošnje, odnosno povez ili marama (zapravo oglavlje ili svečana kapa), koju su, tokom 19. i početkom 20. veka, u svečanim prilikama nosile na glavi mlade Srpkinje iz Sombora i sa somborskih salaša, od udaje do rođenja prvog deteta.
Ubrađaj je svekrva poklanjala snahi na dan venčanja i nošen je samo pri odlasku u crkvu nedeljom ili o praznicima. Običaj je bio da nova mlada, prve nedelje posle venčanja, u društvu svekrve pođe u crkvu u ubrađaju. Ponegde je bio običaj i da mlada nasledi nekadašnji svekrvin ubrađaj (svekrva bi se na svadbi sina pojavila u ubrađaju i posle bi ga svečano i pažljivo predala snahi, deo po deo).
Ubrađaj se sastojao iz tri dela: široke zlatne čipke, velike bele marame (vela) u obliku pravougaonika i od veštačkog cveća.
Deo od čipke, dužine oko 60, a širine od 10 do 15 cm, uokviravao je lice mlade žene tako da njena kosa nije mogla da se vidi, a vezivao se s dve uzice ispod brade. Kako je čipka bila kruta, da ne bi izgrebala vrat, obično je pod bradu mlade stavljano parče crvenog satena ili somota.
Marama je bila načinjena od veoma tankog belog platna u obliku pravougaonika. Bila je duga do 175 cm, a široka od 75 do 100 cm. Duž ivica dve strane (duže i kraće) i u uglu gde se te dve strane spajaju, prišivana je dodatna zlatna čipka širine od sedam do deset centimetara. Pored čipke, na užoj strani, nalazio se reljefni zlatovez sa cvetnim ili biljnim motivima (pupoljci, stilizovani cvetovi, listovi oko polumeseca i grozdovi), širine oko 20 cm. Marama se vezivala tako da šira strana, sa zlatnom čipkom i naborima, prekriva grudi, a uži deo marame, sa čipkom i vezom, padao je preko leđa.
Veštačko cveće pravljeno je od somota i(li) svile, u obliku ruža, bulki i klasja žita, što je simbolizovalo lepotu i plodnost. Cveće je stavljano sa obe strane lica mlade žene, a ponekad se izdizalo i visoko iznad glave.
Bogatstvo detalja ubrađaja i kvalitet njegove izrade govorili su i o materijalnom stanju, odnosno bogatstvu porodice u koju se mlada udala.
Izgled nekadašnjih ubrađaja sačuvan je zahvaljujući somborskim fotografima, pre svega dr Radivoju Simonoviću, ali i gradskim fotografima koji su slikali svatove i pojedinačne mlade u ubrađajima.
O ubrađaju je iscrpno pisala Sofija Č. Dimitrijević u svom radu „Srpska narodna nošnja u Somboru i okolini“, koji je objavljen u zborniku „Narodne nošnje u Vojvodini I“ (Matica srpska, Novi Sad, 1953, str. 50-51), te su podaci iz njenog rada u znatnoj meri poslužili i za nastanak ovog priloga.
M. S.
