Pre pola veka, tokom leta i jeseni 1971. godine, Somborom, a potom i po celoj Jugoslaviji, proširila se masovna “epidemija” klik-klaka, popularne igre i igračke koja se, krajem šezdesetih godina prošlog veka, javila prvo u SAD, a potom i u zapadnoevropskim zemljama. Ova igračka (na engleskom prozvana Clackers, ali i Clankers ili Ker-Bangers) pojavila se 1968. godine u SAD, a bila je načinjena od dve tvrde plastične kuglice, prečnika oko 5 cm, koje su bile okačene o zajednički čvrst kanap, na čijem se gornjem delu nalazila alkica kroz koju bi se provlačio srednji prst na ruci. Snažnim vertikalnim pomeranjem prsta nastajao je zamah, koji je izazivao kretanje kuglica, te njihovo…
-
-
SOMBOR JE UŠAO U SVETSKU NAUKU
Tokom leta 2020. godine, dok je boravio u rodnom Somboru, akademik prof. dr Ivan Gutman (Sombor, 1947) razradio je hemijsku teoriju u okviru koje se pojavljuje jedna nova veličina, takozvani topološki indeks. Dr Gutman je predložio da se on nazove „Somborski indeks“ (engleski: Sombor index). Članak u kome je izložena pomenuta teorija naišao je na neočekivano veliko interesovanje u svetskoj nauci. Za manje od godinu dana, o somborskom indeksu napisano je tridesetak naučnih radova širom sveta, a novi se i dalje pojavljuju. Za nas je značajno da su svi autori, koji su se bavili ovom temom, koristili naziv Sombor index. Tako da danas, sa sigurnošću možemo tvrditi da je ovaj…
-
ZNAMENJA SOMBORSKIH TRGOVAČKIH I ZANATSKIH CEHOVA
Prvi podaci o cehovskom ili esnafskom udruživanju somborskih zanatlija potiču s početka 18. veka, pa je 1719. g. u Somboru zabeležen krojački, a 1724. g. i ćurčijski esnaf. Prema Izjavi o alternativi, koja je prethodila elibertaciji grada, a kojom su predstavnici somborskih rimokatolika dali garancije ravnopravnog učešća većinskog pravoslavnog stanovništva u budućoj gradskoj vlasti, u članu 10 navedeno je pravo trgovaca i zanatlija obe veroispovesti da slobodno stvaraju svoje cehove. Nakon što je Sombor 1749. g. dobio status slobodnog i kraljevskog grada, gradski Magistrat je uređivao cehovsko udruživanje i privilegije. Vremenom je rastao i broj trgovaca, pa je polovinom 18. veka u gradu bio 21 veletrgovac marvom žitom i vinom,…
-
MONOŠTORSKA ŠOKAČKA NOŠNJA – ŽIVOPISAN TRAG STARE VOJVODINE
Nošnja monoštorskih Šokica spada u najživopisnije nošnje na našim prostorima, jedinstvena je i nadaleko prepoznatljiva. Ženka šokačka nošnja u Monoštoru razlikovala se kod devojaka, mladih žena i starijih Monoštorki, a najkićenija je bila devojačka nošnja. Šokice su, od kada postoje o tome zapisi, veoma mnogo polagale na lepotu svoje odeće. Neki od starijih zapisa, iz 19. veka, zamerali su monoštorskim Šokicama da previše vremena posvećuju izradi tkanja i prediva, kao i ukrašavanju svoje odeće, te da zbog toga zanemaruju druge dužnosti. Najstariji opis ženske šokačke odeće potiče iz 1860. godine, iz pera tadašnjeg monoštorskog beležnika Pavla Demetrovića. On piše kako su ovdašnje Šokice nosile ukrašene košulje, sa pojasom, suknjom i…
-
SOMBORSKA SNAŠA KOJU JE OTAC VRATIO KUĆI POSLE VENČANJA PRED MATIČAREM
Godine 1895. u Somboru su, kao i u ostalim gradovima i selima Kraljevine Ugarske, postala obavezna venčanja pred matičarem, u gradskoj, odnosno opštinskoj (seoskoj) matičnoj kancelariji. Država je te godine, umesto crkve, u potpunosti preuzela vođenje matičnih knjiga rođenih, venčanih i umrlih, a crkva je i dalje imala pravo da vodi svoje matične protokole, ali je upis u državne knjige postao obavezan, bez obzira na upis u crkvene knjige. Bračni parovi su te godine prvi put sklapali brak pred somborskim matičarem, u Velikoj sali Gradske kuće, posle čega bi, obično nakon nekoliko dana, odlazili u svoju crkvu na crkveno venčanje. Tako su se u četvrtak, 3. oktobra 1895. godine (po…
-
OBEZGLAVLJENA „KRALJICA PANONIJA“ KRAJ MALOG STAPARA
Habzburška monarhija, u čijem se posedu nalazio Francov (Veliki bački) kanal, prokopan između 1793. i 1802. godine, krajem šezdesetih godina 19. veka ustanovila je da je njeno poslovanje kanalom lišeno komercijalne elastičnosti, pa je odlučila da kanal ponudi u zakup preduzimaču koji bi ga, uz državnu materijalnu pomoć, obnovio. Posla se prihvatio inženjer i general Ištvan Tir (1825-1908), naturalizovani Britanac mađarskog porekla (rođen u Baji), graditelj Korintskog kanala u Grčkoj i blizak prijatelj i saradnik graditelja Sueckog kanala Ferdinanda Lesepsa. Tir je ubedio engleske ulagače da u opravku i dogradnju kanala ulože milion funti sterlinga, pa je Francov kanal 1870. g. ustupljen, na period od 75 godina, londonskom akcionarskom društvu…
-
SKUPA SUDSKA PARNICA ZBOG JEDNOG SOMBORSKOG PATKA
Prestonička štampa Kraljevine Jugoslavije izveštavala je tokom 1936. g. svoje čitaoce o neobičnom sudskom sporu, koji se u Somboru vodio zbog jednog – patka. Istina, nije to bio običan patak, nego pripadnik plemenite rase „Peking“. Njega je, krajem 1935. godine, banovinski inspektor Branko Blagojević, sa još dve patke, dao na priplod Somborki Ruži Jejin, s tim da nakon sparivanja vrati Blagojeviću patke i patka. Ruža Jejin je vratila patke, ali je patka „Pekinga“ zadržala, zbog čega je naredne godine došlo do sudskog spora između vlasnika patka i gospođe Ruže. Održano je nekoliko sudskih rasprava tokom kojih su se stalno pojavljivale nove okolnosti, pa nikako nije mogao da bude sproveden dokazni…
-
SOMBORAC – FRIZER ENGLESKE KRALJICE
Aleksandar Vitković, sin Martina Vitkovića i Marsele rođ. Radin, rođen je u Somboru, 1. septembra 1861. godine. Kršten je istog dana u somborskoj crkvi Presvetog Trojstva (kuma na krštenju bila je Barbara, supruga bunjevačkog salašara Martina Stolišića). U Somboru su, od kraja 18. veka, živele dve porodice ovog prezimena – jedna je bila pravoslavne, a druga rimokatoličke veroispovesti. Porodica Aleksandra Vitkovića bila je bunjevačkog porekla, a njeni preci su u Sombor doseljeni iz grada Baje. Nakon završene osnovne škole u rodnom gradu, Aleksandar Vitković je otišao na zanat u Budimpeštu, gde je, kao 15-togodišnjak, postao šegrt u jednoj frizerskoj radnji u njoj je izučio za ženskog frizera – tada još…
-
NOVI SAD – MUKE SA IMENOM GRADA
Retko koji naš grad je za kratko vreme promenio tri imena (a imao u rezervi još tri-četiri), kako se to dogodilo sa današnjim Novim Sadom, od kraja 17. do polovine 18. veka. Novi Sad je mlad grad po istorijskim merilima. Na mestu današnjeg grada još se u srednjem veku nalazilo nekoliko naselja (Peturvarad, Sajol, Bakša, Sent Marton, Bivaljoš i Bistrica, od kojih su prvo i poslednje od nabrojanih naselja zapisani i na mapama iz 16. i 17. stoleća). Posle prekida urbanog kontinuiteta sa srednjovekovnim naseljima, jezgro današnjeg Novog Sada nastalo je tek tokom poslednje decenije 17. veka, nakon proterivanja Turaka iz Bačke, kada su austrijske vlasti, ne levoj (bačkoj) obali…
-
ĆOŠE – MESTO SASTAJANJA I DIVANA
Ulični ćoškovi u starom Somboru tradicionalno su bili mesta sastajanja, razgovora, ali i snabdevanja ili odlaska u „bircuz“. Svaka ulica imala je svoje „ćoše“, a na ćošku su, najčešće, bile gostionice ili dućani, a skoro svaki javni arteski bunar (osim onog prvog) nalazio se upravo na ćošku svoje ulice. I većina somborskih kamenih pravoslavnih i katoličkih krstova bila je podignuta po uglovima ulica. U Somboru je, možda i najpoznatije, bilo Jerasovo ćoše, koje se nalazilo kraj kuće imućne trgovačke porodice Jerasović, na uglu nekadašnjeg Solarskog sokaka, a današnje Čitaoničke ulice, Glavne ulice i Trga Sv. Đorđa, preko puta zdanja Srpske čitaonice. Bilo je to mesto tradicionalnog okupljanja somborskih šetača, koji…
