BAČKI STEPANOVIĆI

Genetsko poreklo bačkih Stepanovića

Na osnovu genetske analize Y-hromozoma (dakle, isključivo muške linije, koja se prenosi sa oca na sina, bez uticaja majke) utvrđeno je da preci bačke porodice Stepanović daljim poreklom potiču iz Donjih Banjana u Staroj Hercegovini (danas teritorijalno u jugozapadnom delu Crne Gore, na granici sa Hercegovinom). Stepanovići pripadaju prilično retkoj i u Evropi skoro endemičnoj haplogrupi N2 P189.2. Ovoj haplogrupi, koja se u svetu javlja skoro isključivo među Srbima, pripada između dva i tri procenta od ukupnog broja srpskog stanovništva (u dinarskoj zoni migracija – Staroj Hercegovini i krajinama – taj broj doseže i do osam procenata). Među ostalim balkanskim, evropskim i azijskim narodima haplogrupa N2 P189.2 ili se uopšte ne sreće, ili je toliko retka da se njeno učešće u ukupnoj genetskoj slici drugih nacija može meriti samo u delovima promila (pojedinačni pripadnici zabeleženi su na evropskom jugu Rusije, u Rumuniji i Slovačkoj). Haplogrupa N2 P189.2 predstavlja prvu i najranije izdvojenu granu haplogrupe N, koja poreklo vodi iz Istočne Azije (sa prostora današnje Kine). Njeno izdvajanje iz haplogrupe N nastalo je na osnovu mutacija koje su se dogodile još u vreme paleolita. Najstariji otkriveni arheogenetički nalazi potvrđuju prisustvo ove genetske grane (N2 P189.2) još u eneolitskoj Botaj kulturi, na prostoru današnjeg severnog Kazahstana (krajem četvrtog milenijuma pre nove ere), a potom i u stepskoj kulturi Poltavka u bronzanom dobu, na prostoru današnjeg zapadnog Kazahstana (sredinom i krajem trećeg milenijuma pre nove ere). Vremenom su se pripadnici ove haplogrupe pomerali prema zapadu i Karpatima, odakle je, najverovatnije, predak svih srpskih pripadnika haplogrupe N2 P189.2 doselio na prostor Srbije u kasnom srednjem veku, moguće je sa saskim rudarima, koje je u Srbiju doveo kralj Uroš I, ili sa kumanskim ratnicima u službi kraljeva Dragutina i Milutina (srpska haplogrupa N2 nema genetskih veza niti sa Sasima, niti sa Kumanima, ali su neko vreme živeli na istom prostoru). Na dolazak predaka srpskog N2 roda u drugoj polovini 13. ili početkom 14. stoleća upućuju i rezultati genetski ispitanih pripadnika ove haplogrupe među Srbima, kojih je više od 200, i koji svi potiču od jednog pretka, a zajednička uporišna genetska tačka, tzv. TMRCA (Time to most recent common ancestor), procenjena je na oko 750 godina starosti. Stepanovići pripadaju većinskom delu ovog roda, koji je pozitivan na mutaciju FGC 28435, nastalu pre oko 650 do 700 godina.

Krsna slava Stepanovića je Sv. Jovan Krstitelj (7/20. januara), što je karakteristično za genetski srodne porodice iz Donjih Banjana, kao i iz susedne Pive i Golije, gde su neke grane ovog roda preselile iz Banjana tokom 15. i 16. veka. Sv. Jovana Krstitelja još uvek slavi najveći broj srodnih porodica koje pripadaju srpskoj haplogrupi N2 P189.2, ali postoje i grane istog roda koje slave sv. Nikolu, poput velike i razgrante porodice Uzelac, ili sv. Đorđa. Na osnovu genetske analize na 23 markera, može se sa znatnom merom pouzdanosti utvrditi da su Stepanovići genetski veoma bliski potomcima jednog od rodova iz sela Petrovića u Donjim Banjanima, kome pripadaju tamošnje porodice Knežević, Popović i Pejović (sve tri slave Sv. Jovana a prilsužuju ili preslavljaju Aranđelovdan). Ove tri porodice zajedničko poreklo vode od vojvode Cvetka Banjanina i njegovog sina kneza Grbana (ili Grbača) Cvetkovića, koji su, tokom 15. veka, sahranjeni u tamošnjoj staroj kamenoj crkvici Sv. Jovana Krstitelja, sa ćiriličnim natpisima na nadgrobnoj ploči, a o kojima postoji više istorijskih podataka. Pomenute porodice pripadaju istoj haplogrupi kao i bački Stepanovići, koje od ovih porodica deli minimalna genetska razlika (+1) na svega jednom (i to brzomenjajućem) od 23 markera u osnovnoj genetskoj slici, što se u nauci smatra bliskim srodstvom i sasvim pouzdano zajedničkim poreklom. Jednako blisku genetsku sliku (takođe na 23 markera) Stepanovići dele sa porodicom Dautović iz Rudopolja Bruvanjskog kod Gračaca u Lici (doseljenom početkom 18. veka iz Knina i okoline, starijim poreklom svakako iz Banjana ili Pive), takođe krsne slave Sv. Jovana. Prema dubinskim DNK analizama, obavljenim u SAD (tzv. Big Y), Stepanovići su genetski izrazito bliski (poklapaju se u pet grana nizvodno od zajedničke mutacije na FGC 28435) sa porodicom Vojčić, poreklom iz Kuta kod Bileće, a starinom iz obližnjih Donjih Banjana, koja se, po poreklu, povezuje sa porodicama iste haplogrupe Ivanišević i Kecojević, takođe starinom iz Donjih Banjana (sve tri navedene porodice slave Sv. Jovana, a prislužuju Veliku Gospojinu).

Zajedničko predanje najstarijih porodica u genetskom žarištu srpske haplogrupe N2 P189.2 (Banjani, Golija, Piva) pominje poreklo od Petropolja kod sela Banje na Kosovu, ali nema pouzdanih istorijskih tragova koji bi to predanje potvrdili. O prisustvu srpskog genetskog roda N2 u Staroj Hercegovini u 15. veku, svedoče i arheogenetska ispitivanja skeleta u nedavno otkrivenoj sredonjovekovnoj crkvici u naselju Cernici kod Gacka (severno od Banjana), zadužbini Jelene, ćerke srpskog kneza Lazara i supruge vojvode Sandalja Hranića Kosače. U njoj je pronađena i grobnica, u kojoj je, kod dva skeleta, utvrđena genetska pripadnost rodu N2 P189.2 i to sa modalnom genetskom slikom.

Velik je broj porodica srpske haplogrupe N2 P189.2, koje su, prema genetskoj analizi Y-hromozoma, srodne bačkim Stepanovićima, a slave i istu krsnu slavu (Sv. Jovana). Ove porodice prostiru se od Stare Hercegovine (Banjana, Golije, Pive i današnje Hercegovine), Starog Vlaha i Podrinja, preko Dalmacije, Like, Korduna, Bosanske Krajine, srednje, severne i severoistočne Bosne, sve do Šumadije, Baranje, Srema, Bačke i Banata. U nekadašnjoj postojbini genetskog srpskog roda N2 P189.2 Banjanima (Stara Hercegovina, danas jugozapadna Crna Gora) Stepanovićima su genetski srodne porodice iste krsne slave: Antović (Klenak), Baćović (Klenak), Đurković (Klenak), Jovović (Petrovići), Knežević (Petrovići), Krušić (Velimlje), Lučić (Klenak), Matović (Prigradina), Mrkaić (Petrovići), Orbović (Klenak), Pejović (Petrovići), Perović (Macavare), Popović (Petrovići) i Tomašević (Klenak). Na Goliji (Stara Hercegovina, danas jugozapadna Crna Gora): Golijanin (Višnjića Do), Savić (Višnjića Do) i Višnjić (Višnjića Do). U Pivi (Stara Hercegovina, danas jugozapadna Crna Gora): Bajagić (Zukva kod Plužina), Bakrač (Goransko), Balandžić (Unač), Bjelaković (Pišče), Blečić (Seljani), Bogdanović (Pišče), Čavić (Pišče), Dobrilović (Pišče), Đođić (Miloševići), Golubović (Prisojni Orah), Jojić (Pišče), Joković (Vojinovići), Kecojević (Boričje), Lješević (Brljevo), Radović (Mratinje), Simunović (Stubice) i Tadić (Smriječno). U Hercegovini (BiH i RS): Anđelić (Dubočani kod Trebinja), Bajčetić (Cernica kod Gacka), Čolović (Malo Polje kod Mostara), Damjanac (Šipačno kod Nevesinja, poreklom sa Golije), Ivanišević (Bogodol kod Mostara), Laketa (Plužine kod Nevesinja), Lalović (Kalinovik), Papić (Domaševo kod Trebinja), Perišić (Dobro Polje kod Kalinovika), Petrović (Zagora kod Trebinja), Sarić (Borci kod Konjica), Savić (Nevesinje, poreklom sa Golije),  Savović (Zagora kod Trebinja), Tepavčević (Kazanci kod Gacka), Vojčić (Kuti kod Bileće), Vuković (Meka Gruda kod Bileće, Biograd kod Nevesinja) i Zečević (Bileća). U Boki (Crna Gora): Bijelović (Sasovići kod Herceg Novog, doseljeni iz Banjana); U Brdima (Crna Gora): Zogović (Mašnica kod Plava). Na Starom Vlahu (Srbija): Delić (Šljivovica kod Čajetine), Gospavić (Trbušani kod Čačka), Pantović (Milićevci kod Čačka), Peković (Semegnjevo kod Čajetine) i Simović (Dobirlovići kod Priboja). U Jablanici (Srbija): Kulić (Vrapce kod Medveđe). U Šumadiji (Srbija): Jovanović (Velika Ivanča kod Mladenovca). U Toplici (Srbija): Jovanović (Vukojevac kod Kuršumlije). U istočnoj Bosni (BiH i RS): Bilinac (Donje Žešče kod Foče), Božović (Bijelo Brdo kod Rudog), Ćosić (Bulozi kod Istočnog Sarajeva), Ćosović (Mješaji kod Foče), Janjić (Bijelo Brdo kod Rudog), Jovanović (Zubač kod Rudog), Kondić (Omarine kod Rudog), Kujundžić (Ravne Njive kod Foče), Kulić (Snagovo kod Zvornika), Stašević  (Prijevorac kod Rudog), Škipina (Gojevići kod Foče) i Tešmanović (Jasenica kod Zvornika). U severoistočnoj Bosni (BiH i RS): Bajić (Bukovac kod Brčkog), Blagojević (Batković kod Bijeljine), Ilić (Batković kod Bijeljine), Lazić (Batković kod Bijeljine), Midanović (Crnjelovo Donje kod Bijeljine), Reljić (Ritešić kod Doboja), Todorović (Požarnica kod Tuzle) i Trifković (Bijeljina). U srednjoj Bosni (BiH i RS): Ćosović (Sarajevo), Eskić (Buljetovina – Ilijaš), Golijanin (Sarajevo), Mišur (Sarajevo), Mrkaja (Blažuj kod Ilidže) i Škipina (Prača – Pale). U Bosanskoj Krajini (BiH i RS): Antić (Radmanići kod Banjaluke), Babić (Marini kod Prijedora; Ahmetovci kod Novi Grada; Trubar kod Drvara), Bajić (Bosanski Petrovac, Resanovci kod Bosanskog Grahova), Banjac (Janjila kod Bosanskog Petrovca, Bara kod Bosanskog Petrovca), Bjelić (Glavica kod Bosanske Krupe), Bosnić (Drvar), Bundalo (Hašani kod Krupe na Uni; Pobrđani kod Kostajnice), Čorić (Crni Lug kod Bosanskog Grahova), Dokić (Jakir kod Glamoča), Dragoljević (Kupres), Karapetrović (Donja Jurkovica kod Gradiške; Kosijerevo kod Laktaša), Kelečević (Drvar), Knežić (Šemenovci kod Kupresa), Kozarac (Potkozarje), Kozomora (Bogdaše kod Livna), Krneta (Tiškovac kod Drvara), Latinović (Vrelo kod Cazina; Klenovac kod Bosanskog Petrovca), Lukač (Resanovci kod Bosanskog Grahova), Maleš (Brđani kod Šipova), Malešević (Glamoč), Polovina (Bjeline kod Sanskog Mosta), Poznić (Jasenica kod Bosanske Krupe),  Sekulić (Radmanići kod Banjaluke), Šamara (Krupa na Vrbasu kod Banjaluke), Šušak (Gornja Mravica kod Prnjavora), Tomić (Bastasi kod Drvara) i Zubić (Blagaj kod Kupresa). U Dalmaciji (Hrvatska): Bajić (Radljevac kod Knina), Crnčević (Biočić kod Drniša), Kurbalija (Strmica kod Knina) i Vetmić (Miočić kod Drniša). U Lici (Hrvatska): Babić (Mazin kod Gračaca), Dautović (Rudopolje Bruvanjsko kod Gračaca), Đerić (Mihaljevac kod Korenice), Lukić (Trnavac kod Korenice), Manojlović (Omčica kod Gračaca), Mirković (Komić kod Udbine), Pilja (Brotnja kod Gračaca), Polovina (Ostrvica kod Gospića), Škundrić (Pribudić kod Gračaca) i Štetić (Gornje Vrhovine). Na Kordunu (Hrvatska): Kukulj (Blatuša kod Vrgin Mosta) i Romčević (Stipan kod Vrgin Mosta). U Baranji (Hrvatska): Brnjevarac (Beli Manastir); U Sremu (Srbija, Vojvodina): Filipović (Kuzmin kod Sremske Mitrovice), Koviljac (Sremska Mitrovica) i Odrovački (Rivica kod Iriga). U Bačkoj (Srbija, Vojvodina): Džigurski (Čurug, Bečej), Gradinac i Gradinski (Sombor) i Vuković (Subotica, doseljeni iz Hercegovine), i u Banatu (Srbija, Vojvodina): Crnjanski (Srpski Itebej kod Žitišta).

Naravno, niije moguće načiniti ni rodoslov bačke porodice Stepanović pre početka 18. veka jer matične knjige nisu postojale na ovim prostorima do četrdesetih godina tog stoleća. Ipak, brojni istorijski podaci ukazuju na prisustvo prezimena ili patronima (očinstva) Stepanović u nekadašnjem Humu (Hercegovini) od početka 14. do kraja 18. veka, kao i na česte migracije prema zapadu, severozapadu i severu – u Podrinje, Bosnu, Dalmaciju, Liku, Slavoniju, Baranju, Bačku i Srem, koje kod porodica ovog prezimena mogu da se prate od 16. do 18. veka. Jasno je da nije svaka arhivska beleška o prezimenu Stepanović u navedenim krajevima, tokom srednjeg veka, pa i kasnije, svedočanstvo o precima današnjih bačkih Stepanovića. Ovo prezime, mada nije bilo previše često, nije bilo ni suviše retko, pa se sasvim sigurno javljalo u različitim rodovima i porodicama, koje međusobno nisu bile srodne.

Najstariji tragovi prezimena Stepanović u Humu (Hercegovini) i okolnim krajevima

Ne znamo sa sigurnošću kada je nastalo prezime bačke porodice Stepanović, mada, kako će se videti u daljem tekstu, ima indicija da bi moglo da potiče iz relativno ranog perioda nastanka stalnih porodičnih prezimena u Srba (ova stara nasledna prezimena održala su se u Crnoj Gori, Hercegovini, delimično Bosni i, posebno, u vojnim krajinama, ali ne i u tadašnjoj Srbiji). Prva nama poznata beleška o pojavi patronima ili prezimena Stepanović potiče s početka 14. stoleća i zapisana je 1324. godine, kada je u južnoj humskoj župi Breno (kasnije Žrnevica) zabeležen Radosta Stepanović (Radoste Stepanouich de Breno), a iz iste župe u dubrovačkim arhivskim izvorima zapisan je 1367. g. i Bokša Stepanović (Bocxa Stepanouich de Breno). Stanovnik humske župe Dračevica bio je 1372. g. Stepoš Stepanović (Stepossio Stepanouich), čovek srpskog župana Nikole Altomanovića. U dubrovačkim izvorima zabeležen je, u više navrata od 1381. do 1386. godine Račon Stepanović (Raçon, Raçunus, Raçono i Raçonus Stepanouich), koji je 1386. g. bio i zakupnik carine na planini Rudnik u Srbiji. U istim izvorima zapisani su 1386. g. Dobrašin Stepanović (Dobrassini Stepanouich) i Novak Stepanović (Nouach Stepanouich). Više potvrda ovog patronima ili prezimena potiče iz prve polovine 15. veka. Kotorski izvornici beleže 1419/20. g. Stepana i Radetu Stepanovića. Između 1431. i 1435. g. u Srebrenici su zabeleženi trgovci Jelaš Stepanović (Jelas Stepanovich), odnosno Jelat i Pavko Stepanović (Jelat Stepanovich, Pauchum Stepanovich). Godine 1440. kao trgovac iz Huma zapisan je Žive Stepanović  (Give Stepanovich). Poverilac trojice hercegovačkih trgovaca bio je 1441. g. Đurađ Stepanović (Giurag Stepanouich). Posebno se učestalo prezime Stepanović javlja u drugoj polovini 15. veka. Između 1449. i 1460. godine, u katunu vlaha Žurovića, u južnoj Hercegovini, zabeležena su, u više navrata, imena braće Vukote, Olivera i Nenoja Stepanovića (1449: Nenoie, Oliuerium et Vuchotam fratres Stepanouichi Xurouichi), koji su bili ljudi vojvode Petra Pavlovića. Branilo Stepanović (Branilo Stepanouits) bio je 1466. g. izaslanik turskog sandžak-bega ili „vojvode“ Ese-bega u Dubrovniku. U Foči su, na ćiriličkom popisu carskog hasa, nastalom između 1466. i 1469. godine, zabeleženi Vukosav, Božidar i Vukac Stepanović i to je najstariji poznati ćirilički zapis ovog prezimena. U Mirilovićima, kraj Rudina, trgovinom se 1469. g. bavio Milobrat Stepanović (Milobrato Stepanovich), a iste godine zabeležen je među vlasima Miriliovićima i Milat Stepanović (Milatam Stepanouich de vlachis Mirilouicii). Vojvodi Petru Stepanoviću, starešini katunske zajednice Donjih vlaha i Hrabrena, sa braćom (voyuode Petharo Stepanouich cum sua fraternitate), dubrovački Senat je, krajem maja 1473. godine, darovao tkanine u vrednosti od 40 perpera. U oblasti Konavla zapisan je 1475. g. Bogdan Stepanović. Kao trgovci, verovatno hercegovačkog porekla, u bosanskim naseljima pod turskom upravom zapisani su 1477. g. u Vrhbosni (kasnije Sarajevu) Rasko Stepanović (Rascoe Stepanouich), te braća Mileta i Đuka Stepanović (Miletam et Giuchum, fratres Stepanovich). Trgovac iz Dobrelja kod Gacka bio je 1478. g. Radonja Stepanović (Radogna Stepanouich de Dobreglia). U Dubrovniku je 1481. g. trgovao i Vukić Stepanović (Vochich Stepanouich). Stanovnik Trebinja bio je 1482. g. Nikola Stepanović (Nichola Stepanouich de Tribigne). Đurađ Stepanović (Giuragh Stepanouich) zapisan je 1484. g. kao trgovac, u društvu sa dvojicom trgovaca iz Cernice kod Gacka, potom je 1489. g. naveden, u društvu sa Dragišom Bardonjićem iz Banjana, kao član trgovačke družbe hercegovačkih vlaha (stočara) koji su ulagali svoj kapital u dubrovačku trgovinu. Braća Budisav i Pavle Stepanović iz sela Rudo Polje u oblasti Gacka (Budissauus et Paulus Stepanouich de Gazcho de villa Rudopoglie) primili su 1485. g. nasleđe svog preminulog brata i trgovca Radiča Stepanovića (Radicii Stepanouich). Dubrovački izvori beleže 1491. g. Marka Stepanovića zvanog Sočica (Marcho Stepanouich dicto Sociza), koji je, trgujući, stigao do Šar-planine, kao i Radoja Stepanovića (Radoie Stepanouich), koji je iste godine trgovao čak u Sofiji. Godine 1491. jamac prilikom zakupa jedne od solana u hercegovačkom primorju bio je Nikola Stepanović iz Goražda. Trgovačko društvo osnovali su 1500. godine, radi trgovine suknom, Radoje Stepanović i njegov nećak, a kreditirali su ih dubrovački trgovci. Početkom 16. veka, u katunu vlaha Pliščića, arhivski izvori beleže 1502. g. Vitka Stepanovića (Vitchus Stepanouich de Plesche). Trgovinom se 1504. g. bavio Stanko Stepanović (Stanchus Stepanouich) iz Ljubomira kod Trebinja. Dubrovački vojni najamnik (tzv. drabant) bio je oko 1510. g. štitar, odnosno izrađivač štitova Petar Stepanović. Trgovac iz Cernice kod Gacka bio je 1521. g. Raduš Stepanović (Radus Stepanouich), a tokom treće decenije 16. veka u Cernici su, kao trgovci, zabeleženi Rado i Radonja Stepanović. Godine 1524. trgovačko društvo imao je Radič Stepanović iz Banjana. Stepanovići su 1575. g. navedeni kao jedna od tri najznatnije srpske trgovačke porodice u Gacku. Bosanski trgovac bio je 1594. i 1599. g. Stojan Stepanović. Najverovatnije iz 16. veka potiče velik i očuvan nadgrobni spomenik sa ćiriličkim natpisom Mratina (ili Mratila) Stepanovića, koji se nalazi u nekropoli sela Kokorine pored Gacka, kao i ukrašeni stari mač iz Perasta, sa ćiriličkim natpisom Vukše Stepanovića. Konačno, na samom početku 17. veka, među glavarima pobunjenih hercegovačkih i crnogorskih  plemena, koji su na saboru u manastiru Morača, krajem aprila 1608. godine, pisali papi Pavlu V, tražeći pomoć u borbi protiv Turaka i sa molbom da ih papa preporuči hrišćanskim vladarima, nalaze se, jedno pored drugog, imena vojvode Ivana Petrovića Banjanina i spahije Tomaša Stepanovića, pored čijeg je imena, na pečatu kojim je overio svoj potpis, stojao ćirilički natpis: Milostju božjom gospodar vojvoda Tomaš Stepanović.

Migracije Stepanovića na zapad i sever, od početka 16. do polovine 18. veka

U talasu migracija od kraja 15. do kraja 17. veka znatan broj stanovništva jugoistočne Hercegovine preselio se na zapad i severozapad. Među njima su verovatno bili i preci bačkih Stepanovića. Ne možemo sa sigurnošću da označimo putanju i vreme njihove migracije, ali moguće je da su, neko vreme, pre dolaska na prostor hrvatske i slavonske vojne krajine, boravili u okolini Livna, gde je 1550. zapisan nekadašnji timar Stepanovića, koji su u to vreme odavde već bili odseljeni. Inače je oko Livna početkom 16. veka bilo naseljeno stanovništvo iz Istočne Hercegovine (iz Rudina i Gacka). Preci Stepanovića su tridesetih godina 16. veka stigli do Žumberka, gde su stupili u uskočke čete, koje su branile granicu Austrijskog carstva od upada Turaka. Na popisu žumberačkih uskoka 1551. g. zapisani su Gojko i Vukman Stepanović, a 1556. g. Radman Stepanović. Potomaka žumberačkih Stepanovića bilo je u selu Visoče u opštini Žumberak sve do 20. veka (crkva u njihovom selu bila je posvećena Sv. Jovanu Krstitelju, koji je bio i krsna slava ovdašnjih Stepanovića, ali su polovinom 18. veka žumberački Stepanovići, kao i drugi ovdašnji pravoslavni stanovnici, nasilno prevedeni u uniju).

Iz Žumberka je jedna grana Stepanovića, već krajem 16. veka, preseljena na Gornjeslavonsku granicu, u Varažidnski generalat (u Križevačku, Ivanićku i Koprivničku kapetaniju), gde su sa ostalim srpskim graničarima činili bedem daljem prodoru Turaka prema Zagrebu, Ljubljani i Beču. Kao graničari u Varaždinskom generalatu zapisani su 1630. godine, u vojnom utvrđenju Novigrad (Koprivnička kapetanija) Jovan i Ratko Stepanović obojica pešaci (haramije), sa mesečnom platom od tri i po forinte; u utvrđenju Cirkvena (Križevačka kapetanija), kao pešak, zabeležen je, takođe, Jovan Stepanović, sa mesečnom platom od tri forinte; u utvrđenju Začesma (kasnije Čazma, Ivanićka kapetanija), zapisan je na popisu Rauša Stepanović, desetar (rottmaister) ovdašnjih pešaka, sa mesečnom platom od tri i po forinte. U pregledu konjičkih četa na slavonskoj granici 1638. g. zapisani su u četama svih kapetana i Srbi husari (tad je na granici već bilo i znatno više nemačkih i hrvatskih vojnika). Najviše srpskih konjanika bilo je u kompaniji križevačkog kapetana, obrštara barona Johana Vilhelma Galera, a među njima je zabeležen i Birgo Stepanović. Na popisu vojnika slavonske granice iz 1651. godine, sa graničarskom službom u Novigradu zapisan je Vukota Stepanović, a u Cirkveni Jovan Stepanović (nedaleko od Cirkvene, kao deo naselja Cepidlak, i danas postoji zaselak Stepanovići).

Nakon oslobođenja Slavonije od Turaka (1691) znatan deo nekadašnjih graničarskih porodica iz Varaždinskog generalata preseljen je na Slavonsku vojnu granicu, a istovremeno je ovde doseljen i deo pravoslavnog stanovništva iz severne Bosne i bosanske Posavine, gde je još od kraja 15. veka boravio velik broj naseljenika iz oblasti Banjana (žarišta haplo grupe N2 P189.2). Na popisima iz 1698. i 1702. g. ovde nalazimo veći broj porodica Stepanović koji su živeli u okolini Pakraca, Požege i Broda. Kraj Pakraca Stepanovići su zabeleženi u naseljima: Borovac (1698. g. Andrija Stepanović); Krička (1698. g. Marko Stepanović, 1702.  g. Janko Stepanović); Sređani (1698. g. Velisav Stepanović, 1702. g. Nikola Stepanović) i Uljanik (1702. g. Marko Stepanović). U naseljima pored Požege zapisani su na popisu sela: Oljasi (1698. i 1702. g. Đurađ Stepanović); Šeovci (1698. i 1702. g. Radosav Stepanović); Stražeman sa selom Doljanci (1702. g. Đurađ Stepanović); Koprivna (1702. g. Srđan Stepanović); Treštanovci (1702. g. Stanko Stepanović) i Orahovica (1698. i 1702. g. Matija Stepanović, 1702. g. Raniša i Pavle Stepanović). U okolini Slavonskog Broda Stepanovići su zabeleženi u naseljima: Laze (1698. g. Stanko Stepanović); Poljanci (1698. g. Pejo Stepanović); Dubočac (1702. g. Marko i Ivan Stepanović) i Sibinj (1698. g. Živko i Nikola Stepanović).

U vreme mađarskog Rakocijevog ustanka protiv habzburške vlasti (1703-1711), na strani Austrije borili su se i slavonski graničari, kako sa Slavonske granice, tako i iz Varaždinskog generalata, koji su ratovali i u Baranji i Bačkoj, a mnogi od njih su po završetku ustanka ostali na ovim prostorima. Stari spisi beleže da su oko 1708. g. došli mnogi Srbi „Šijaci“ iz okoline Bjelovara (Varaždinskog generalata) da se bore protiv „kuruca“ (mađarskih ustanika), te su ovde i ostali. „Šijak“ je inače porodični nadimak bačkih Stepanovića, u značenju čoveka doseljenog iz Slavonije (inače, cela središnja Slavonija nazivana je ranije Šijačkom, a “Šijak” je u Bačkoj i Sremu bio uopšten naziv za pridošlice sa zapada – pre svega iz Slavonije, a zatim i iz Like, pa i Dalmacije).

Deo Stepanovića se nakon Rakocijevog ustanka doselio u Baranju. Ovde je u Hidašu (ili Iđošu) 1711. g. zapisan Marko Stepanović, u selu Jakovala 1712. g. zabeležen je Nikola Stepanović, a u Dardi je 1715. i 1720. g. živeo Petko Stepanović (u ovom baranjskom selu na popisu iz 1696. g. zapisan je i Marko Stepanović). U Pečuju je 1715. g. zapisan Đurađ Stepanović, u Sečuju 1715. g. Radoša Stepanović, a u selu Majš 1720. i 1732. g. Stojan Stepanović. Na popisu Kačfale (Jagodnjaka) zabeležen je 1736. g. Tanasko Stepanović, za koga se znalo da je ranije živeo u Sečuju.

Stepanovići u Bačkoj

Na popisu sela Baračke, koje se nalazilo na putu između Sombora i Baje, zabeležen je 1752. g. Jovan Stepanović, rodonačelnik bačkih Stepanovića. On je iste godine zapisan kao jedan od svedoka koji je svedočio o razgraničenju između Beljskog i Darđanskog vlastelinstva u Baranji, a poznavao je prilike jer je donedavno živeo u Baranji. Jovan Stepanović (1721-1783) preseljen je verovatno krajem četrdesetih godina 18. veka u Bačku iz Baranje i potomak je nekog od popisanih Stepanovića u Baranji tokom prve polovine 18. veka.

Sa svojim sunarodnicima iz sela Baračka, kao i iz susednog sela Dautova, on se 1763/64. g. preselio na pustaru Stanišić, severno od Sombora. Jovan je imao četiri sina i zabeležen je na popisima Stanišića 1764, 1765, 1770, 1772. i 1783. g. (na poslednjem popisu zapisan je sa porodičnim nadimkom „Šijak“, koji je, tokom narednih sto godina, predstavljao i sekundarno prezime stanišićkih Stepanovića). Prema popisu iz 1772. g. vidi se da je Jovan Stepanović, sa sinovima, bio zakupnik najveće površine komorske zemlje (220 jutara oranica i livada).

Jovanov najstariji sin Aleksa Stepanović zabeležen je u domaćinstvu sa ocem 1764. i 1765. godine, a kao porodični starešina zapisan je, sa porodičnim nadimkom „Šijak“, na popisima 1784, 1785 (sa tri brata), 1796. i 1797. godine, kada je navedeno da je vlasnik jedne suvaje i trgovine na malo. Zabeleženi su i Jovanovi sinovi (Aleksina braća) Jovica (Jocko) Stepanović, koji se 1767. g. oženio u Riđici, Petar Stepanović, koji se 1771. g. oženio u Somboru, Jakov Stepanović, zapisan 1774. g. kao stari svat na venčanju Stanišićana Bosiokića u Somboru i Lazar Stepanović „Šijak“  zabeležen 1776. i 1796. godine (crkveni protokoli krštenih, venčanih i umrlih stanišićke pravoslavne crkve iz druge polovine 18. veka, izgoreli su u požaru 1909. godine, a sačuvane državne kopije vode se tek od 1828. godine). Iznad sela, na Šari, Stepanovići su u to vreme imali i velik salaš, koji je na mapi Stanišića iz 1788. g. upisan kao “Šijakov salaš”.

Trećem pokolenju stanišićkih Stepanovića pripadali su  i Mata Stepanović „Šijak“, zabeležen na popisima iz 1797. i 1828. godine, Jefta Stepanović Šijak (moguće sin Jakovljev ili Lazarov), zapisan 1818. godine, te Sima i Todor (sinovi Alekse Stepanovića) i Sava (verovatno ili sin Jockov ili sin Lazarov), zabeleženi na popisu iz 1828. godine, a iz ove generacije matične knjige beleže i Pavla Stepanovića (sina Petrovog).

Njihovi potomci (praunici rodonačelnika bačkih Stepanovića Jovana) zapisani u prvoj polovini 19. veka u Stanišiću, bili su Mihailo Stepanović (sin Sime), Isak Stepanović (verovatno sin Todora), Atanasije i Grigorije Stepanović (verovatno sinovi Matijini), Mirko Stepanović (verovatno sin Save ili Jefte, inače neposredni predak i „navrndeda“ pisca ovog priloga), Milić Stepanović (verovatno sin Savin), te Ignjat (za koga je sačuvano zapisano predanje da je bio „retko gorostasna ljudina“), Aleksa i Georgije Stepanović (sinovi Pavla). Kako je svaki od četiri sina rodonačelnika ovdašnjih Stepanovića imao svoje kumove, na osnovu tog tradicionalnog kumstva, koje se nije menjalo kroz pokolenja, moguće je povezati kasnije linije srodstva između narednih generacija.

Zanimljiv trag o stanišićkim Stepanovićima nalazi se i u knjizi “Osvald ili zlatotvorno selo” Hajnirha Čoke, objavljenoj na narodnom srpskom jeziku, Vukovom azbukom i pravopisom, 1843. g. u Segedinu, u prevodu tamošnjeg đakona i učitelja, kasnije višedecenijskog somborskog paroha, Dimitrija Popovića. Među pretplatnicima na ovu knjigu iz Stanišića su bili i Pavle, Isak i Mirko Stepanović.

U ovo vreme došlo je do znatnog osiromašenja stanišićkih Srba, pa se četrdesetih godina 19. veka iz Stanišića u Stari Bečej sele potomci ovdašnjih Stepanovića Lazar i Trufun Stepanović (sinovi Isaka), te Milić Stepanović, sa sinovima Živkom i Georgijem.

U Stanišiću je ostao Mirko Stepanović (1810-1857), inače polovinom pedesetih godina 19. veka tzv. “knez”, odnosno predsednik velike stanišićke opštine (sa preko 5.000 stanovnika), sa sinovima Adamom i Milutinom Stepanovićem, kao i Pavlovi sinovi Ignjat, Đuka i Andrija, koji nisu imali živih muških potomaka.

Adamov sin Jovan Stepanović odselio se iz Stanišića u Suboticu, početkom osamdesetih godina 19. veka, a u Stanišiću je krajem tog veka, od nekadašnjeg mnoštva kuća Stepanovića, ostala svega jedna – Milutina-Mike Stepanovića i njegovog sina Milana (čukundede i pradede pisca ovog priloga). Milutin (1842-1919) je dugo godina bio član Crkvenog odbora i stanišićki crkveni tutor, a u novembru 1918. g. uneo je srpsku zastavu pred četom srpske vojske koja je ušla u Stanišić. Njegov sin Milan Stepanović (1874-1943) je, od 1906. do kraja 1907. g. boravio u SAD, gde je radio u jednoj  pivari u Oukmontu ili obližnjem velikom industrijskom gradu Pitsburgu (Pensilvanija), kao predradnik.

Milan i njegova supruga Danica rođ. Borđoški imali su petoro dece, dva sina – Mirka (1902-1966) i Ozrena Stepanovića (1911-1973) i tri kćerke Đurđevku, Melaniju i Alinku. Mirko je bio policijski narednik, a njegov sin Vladimir Stepanović (1926-1994), inače zemljomer, preselio se početkom 1950-ih prvo u Kulu, a potom, početkom 1960-ih, u Bečej, gde i danas žive njegov sin Čedomir (1951) i unuci Vladimir (1982) i Miloš Stepanović (1984).

Ozren Stepanović, predratni policijac, a kasnije zemljoradnik  (deda pisca ovog priloga) imao je dva sina – Stanislava (1932-2022), koji je živeo u Novom Sadu, sa dve kćerke Jovankom (1960) i Draganom (1965), i mog oca Lazara (1936-2011), čiji sinovi Milan (1961, inače poslednji Stepanović rođen u Stanišiću) i Dragan (1966) danas žive u Somboru. Milan ima sina Slobodana (1984) i kćer Sanju (1986), a Dragan sinove Aleksandra (1993) i Jovana (2001), te kćer Jelenu (2004). Smrću Ozrena Stepanovića (1973) ugašena je, posle više od dva veka, poslednja stanišićka kuća Stepanovića, ali potomci ove porodice danas žive u Somboru, Bečeju i Novom Sadu.

Brojni podaci sakupljeni su o životu bačkih Stepanovića, njihovom materijalnom stanju, rodbinskim i kumovskim vezama i raznim drugim segmentima svakodnevnog života tokom 18, 19. i 20. veka. Ipak, u ovakvom prilogu za sve te podatke nema ni približno dovoljno prostora, ali je sve to predstavljeno u knjizi “Bački Stepanovići (svetojovanci)”, koja je, na 234 strane, objavljena u maju 2023. godine, a čiji je autor potpisnik ovog priloga.

Milan Stepanović