Duže od dva veka trajala je tradicija osvećenja somborske Gradske kuće bogojavljenskom vodom, a utemeljena je još u vreme kada je graničarski kapetan somborskog šanca bio Jovan Janko Branković (između 1717. i 1734. godine). Njegov kaštel se od 1749. g. nalazio u osnovi kasnije somborske Gradske kuće.
Somborski pravoslavni stanovnici, koji su tada činili 2/3 gradskog življa, svake godine o Bogojavljenju su, po svršetku vodoosvećenja, išli u litiji iz Svetođurđevske crkve u Brankovićev kaštel (kasnije Gradsku kuću), gde je s najvećom svečanošću u velikoj dvorani, uz pojanje bogojavljenskih pesama, protojerej čitao svečano jevanđelje o krštenju Hristovom i zatim osvećenom vodicom blagoslovio ovaj opštinski dom i sva njegova odeljenja, a zatim se litija, uz pojanje bogojavljenskog tropara i uz pratnju pobožnog naroda u crkvu, vraćala u crkvu. Ova tradicija održavana je najsvečanije i bez prekida, postojano i „u svim prilikama i neprilikama“ kako piše Nikola Vukićević. Tradicija je poslednji put obeležena o Bogojavljenju 1941. godine, a ukinuta je 1942. godine, u vreme okupacije, i nakon toga više nije obnavljana.
Koliko je somborskim pravoslavnim stanovnicima ovo osvećenje bogojavljenskom vodom bilo važno, govori i priča o tome kako su reagovali kada su jedne godine, u vreme kada je gradom upravljao katolički gradonačelnik iz redova Bunjevaca, koji nije mario za ovaj običaj i koji je naredio da se vrata Magistrata (Gradske kuće) zaključaju (inače, pravoslavni i katolici menjali su se na položaju gradonačelnika ili prvog sudije slobodnog i kraljevskog grada Sombora svake dve godine). Te godine desilo da je žustri i zaslužni somborski prota Hristifor Popić bio bolestan u vreme Bogojavljenja, a gradske starešine zatvorile su ulaz u Gradsku kuću pravoslavnoj litiji, pa se sveštenstvo vratilo u sveti hram i završilo bogosluženje. Zatim su otišli da posete bolesnog starešinu i obavestili su ga o ovom slučaju. Prota Hristifor, čuvši šta se desilo, ustade iz bolesničke postolje, obuče se i vrati sveštenstvo u sveti hram, gde pokupi još zaostali narod i sa litijom se uputi Gradskoj kući, pozivajući narod koji je još bio na trgu da ide za njim. Pošto stražari ne udovoljiše njegovom pozivu da otvore kapiju Gradske kuće, prota se obrati narodu s pozivom: „Narode, ruši!“ Narod ga posluša, silom otvoriše kapiju i prota se sa litijom pope u gradsku većnicu, pa sa krstom u ruci povika: „Skrušite se vi nedostojni pod znamenjem ovoga časnoga krsta i primite poškropljenje ovom svetom vodom za oproštaj grehova!“ Posle ovoga vratila se litija u sveti hram, posle čega više nikom nije na um palo da pravoslavnoj litiji ometa ulaz u Gradsku kuću.
I zaista, da se ovakvi nesporazumi ne bi ponavljali, carski komesar Georg Fekete je 1777. g. naložio Magistratu slobodnog i kraljevskog grada Sombora da prihvati i izda saglasnost da sveštenici somborske Svetođurđevske crkve svake godine o Bogojavljenju blagosiljaju zgradu Magistrata (Gradsku kuću).
Godine 1795, na Svetođurđevskom trgu pored crkve, podignut je visok krst od mohačkog ružičastog mermera. Krst je, kako je zabeleženo u zapisu na njegovom podnožju, vo slavu Božiju, podigla Pravoslavna crkvena opština somborska. Od tog vremena oko ovog velikog krsta na Svetođurđevskom trgu somborski Srbi su svečano proslavljali praznik Bogojavljenja i svetili bogojavljensku vodicu, a kraj krsta su, tradicionalno, bili postrojeni vojnici koji su paradom i počasnom paljbom uveličavali ovu svetkovinu (krst je šezdesetih godina 20. veka uklonjen sa trga i sklonjen u portu Svetođurđevske crkve).
Novosadski „Srbski dnevnik“ objavio je 1864. godine članak o proslavi Bogojavljenja u Somboru, u kome piše: „Bogojavljenska slava, koju svi pravoslavni hristijani od Tihog Okeana i Amura, do Jadranskog mora, svečano provode, proslavljena je i u Somboru po starodavnom običaju najsvečanije. Posle službe Božije, koju je u Sabornoj crkvi g. prota sa sveštenstvom saborno odslužio, išlo se s litijom k velikom krstu, što je na sred Vojvodine (glavne) ulice. Tu pod vedrim nebom, a u prisustvu više hiljada pravoslavnih hristijana, koji se iz Sombora i iz jedanaest selišta (salaških naselja) sakupili behu, svrši se osvećenje vode. Odatle se s litijom išlo u varoški dom, negdašnji dvorac grofa Janka Brankovića, gde se svrši propisana molitva“.
Tradicija je održavana i tokom ratova, u vreme Mađarske revolucije 1848/49. g. i u vreme Prvog svetskog rata, a prekinuta je, po prvi put, u januaru 1942. godine, kada okupacione vlasti nisu dozvolile osvećenje Gradske kuće. Naravno, i nakon oslobođenja 1944. godine, u novom društvenom sistemu, ovakva svečanost nije mogla da bude održana, pa tradicija vodoosvećenja više nije obnavljana.
Milan Stepanović
