Najranijim panoramama Sombora mogle bi da se smatraju crteži grada s kraja 17. stoleća. Prvi takav crtež, ako izuzmemo simbolično nacrtane tvrđave kojima je Sombor obeležen na nekoliko mapa u 16. i 17. veku, nastao je na planu osvajanja Osijeka iz jula 1687. godine (na mapi je greškom naznačen mesec juni), zapravo bakrorezu Ludviga Nikolausa fon Halarta, veličine 58 x 30 cm, na kome je, na horizontu, preko Dunava, označen sa slovom H, nacrtan Sombora sa četiri džamijska minareta i tornjem tzv. Pašine kule, te sa objašnjenjem u legendi: Sambor citta mercantile posseduta allora da Turchi (Sombor, trgovački grad, još u posedu Turaka).
Usledile su četiri vedute grada, nastale na samom kraju 17. veka, čiji su crteži prikazivali panoramu čitavog naselja, doduše u nešto iskrivljenoj perspektivi. Dve vedute nastale su prilikom logorovanja austrijskih carskih trupa pored Sombora tokom leta 1697. i 1698. godine (njihov autor bio je kartograf iz štaba princa Eugena Savojskog, vrhovnog zapovednika carske vojske u Ugarskoj, a četiri decenije kasnije ih je, na osnovu izvornih skica, kolorizovao i stilizovao u vedute crtač i bibliotekar Fransoa Nikolas Spar de Benstorf). Jedan crtež Sombora iz 1698. g. načinio je i vojni inženjer Leopold Franc fon Rozenfeld. Prvi Sparov crtež slikao je grad gledajući sa severa prema jugu, a drugi sa zapada prema istoku, kako je slikan i Rozenfeldov crtež.
Četvrta veduta ili crtež grada potiče iz 1700. godine i nalazi se u donjem desnom uglu mape poseda porodica Veterani i Savojski u Baranji, a sliana je gledajući sa juga prema severu.
Veduta Sombora sa simboličnom panoramom grada nalazi se i na planu prokopavanja Francovog (Velikog bačkog) kanala iz 1786. godine, koji su načinila braća Kiš, projektanti kanala.
Relativno nevešto sačinjena veduta grada nalazi se u zaglavlju majstorskog pisma Antuna Japarića iz 1809. godine.
Najbolju vedutu Sombora umešno je naslikao gradski arhitekta Franc Gfeler, a nalazi se na majstorskom pismu iz 1818. godine. Na njoj je, detaljno i u perspektivi, verno prikazan središnji deo grada, gledajući od severa prema jugu.
Iz 1840. g. potiče naivni crtež somborske glavne ulice, na kome su ucrtane kuće sa natpisima prezimena svojih vlasnika.
Deo gradske panorame (Glavna ulica i drvoredi pred Županijom) nalazi se i na prvoj sačuvanoj fotografiji Sombora nastaloj oko 1868. godine, fotografisanoj sa terase starog zdanja Županije.
Slična perspektiva grada snimljena je sa terase Županije i tridesetak godine kasnije, oko 1900. godine, a u to vreme nastala je i litografija sa istim motivom.
Sačuvana je i fotografija s početka 20. veka (oko 1901) na kojoj je, sa tornja rimokatoličke crkve Presvetog Trojstva, fotografisana panorama grada od Gradske kuće prema Županiji.
Iza njih sledi serija od nekoliko fotografija gradske panorame od Glavne ulice prema okolnim ulicama na zapadnoj i severozapadnoj strani središta grada, koje su fotografisane između 1908. i 1960. g. sa severnog tornja Karmelićanske crkve.
Iz 1932/33. g. sačuvan je i prvi fotografski snimak Sombora iz vazduha, a veoma je jasan i za istoriju somborske arhitekture važan avionski snimak središta grada, načinjen oko 1955. godine, pre nego što su zgrade socrealističke arhitekture delimično izmenile njegov nekadašnji izgled. Ovi snimci mogu da se uporede sa snimcima iz vazduha nastalim 2005. godine.
Poseban spomenik somborskoj arhitekturi predstavlja rad beogradskog arhitekte i urbaniste Branislava Brane Jovina „Sombor viđen očima ptice“. Reč je o panorami grada na crtežu veličine 160 x 270 cm, koji sagleda celokupnu arhitektonsku sliku Sombora, prema stanju iz 1993. godine. Crtež je rađen u kombinovanoj perspektivi, približne razmere 1:2000, a sadrži blizu 15.000 ucrtanih objekata. Za nastanak ovog impozantnog rada, danas smeštenog u holu zdanja Županije u Somboru, arhitekta Jovin koristio je avionske snimke, geodetske karte, kao i preko 600 sopstvenih fotografija svih značajnijih arhitektonskih zdanja u Somboru.
Milan Stepanović
1 Komentar
Goran
Svaka cast pozdrav iz Sivac