Najstariji poznati tragovi izvornog somborskog slikarstva sežu u polovinu 18. veka i vezani su za ikonoslikarstvo. U Somboru i okolini, u vremenu koje se stilski poklapa sa barokom u zapadnoj umetnosti, nastalo je slikarstvo na staklu, koje se u Srba javlja početkom 18. stoleća. Somborska radionica je iz nešto kasnijeg vremena, ali je brojem i lepotom izrađenih ikona postala najpoznatija (slikanje na staklu zahtevalo je veliko umeće jer je slikan motiv morao da se radi na zadnjoj strani stakla, u više slojeva i u “negativu”, odnosno naopačke, kako bi sa prednje strane slika bila pravilno postavljena). Prvi Somborac za koga je zapisano da se bavio izradom ikona na staklu bio…
-
-
DECEMBAR NA SOMBORSKIM SALAŠIMA
Početak zime somborski salašari su provodili mirnije (nigde te tišine kao na ravnici zimi), a ona na salašima nije počinjala sa mrazom, snegom i čistim saonikom, već s jesenjim kišama i teškim, lepljivim blatom. Kada putevi smrznu i postanu trvdi, a njive prekrije sneg, vađeno je iz smrznutih barica (mlaka) na putevima blato i, pomešano sa kamenozemom (smolastom glinom), bacano je po snegu na oranicama, kako bi ih vazduh i marz bolje „probili“. U lepšim danima je na njive izvoženo đubre i slagano na veće gomile da ne bi izvetrilo i izgubilo snagu pre nego što bude pomešano sa zemljom. Kako usevi ne bi bili poplavljeni kada se sneg sa njiva…
-
NAJSTARIJA SAČUVANA FRESKA U BAČKOJ
Najstarija freska u Bačkoj nalazi se ujedno i u najstarijoj sačuvanoj, danas franjevačkoj crkvi Uznesenja Marijina u Baču. Bač je naselje sa najdužom urbanom tradicijom na ovom prostoru, po kome je cela oblast Bačke i dobila svoj naziv. Moguće je da se na Bač odnosi zapis o episkopskom sedištu Druge ili Donje Panonije, zapisanom sa imenom Bacensi u pismu vizantijskog cara Justinijana I još 535. godine. Srednjovekovni ugarski izvori ovo naselje, kao županijsko sedište Bačke županije, pominju krajem 11. i početkom 12. stoleća. U isto vreme, Bač je i jedno od dva središta Kaločko-bačke nadbiskupije. Osnova današnje franjevačke crkve u Baču, svakako najkompleksnijeg kulturnog dobra na prostoru Vojvodine, nastala je…
-
PLAZOVIĆ (KIĐOŠ) – KRIVUDAVA I JOGUNASTA BAČKA REKA
Plazović ili Kiđoš (na mađarskom) uz Mostongu je druga reka u severozapadnom delu Bačke. Ova krivudava i jogunasta rečica, koja čas plavi stotine hektara, a čas sasvim nestaje i presušuje, svoj mađarski naziv dobila je od reči kígyó (zmija), po čestim meandrima. Dugačka je 128 km (76 km u Mađarskoj i 52 km u Srbiji). Reku čine dva kraka, od kojih prvi nastaje iz dva sliva nekoliko potoka koji izviru istočno od Baje, u predelu mađarskih bačkih sela Rem i Čavolj (Čavolja), odnosno Borota i Felšesentivan, koji se spajaju u jedan krak iznad sela Bačbokod (Bikić). Ovak krak Plazovića (Kiđoša) teče dalje u pravcu sever-jug pored Bačboršoda (Boršoda) i Kaćmara,…
-
KAKO NASTAJE SLIKA – OD PRVE LINIJE DO POTPISA (SAVA STOJKOV)
Godinu dana nakon što je dobio svoju galeriju i atelje u istorijskom zdanju somborske Preparandije (koji su postojali između 2010. i 2016. godine, sve dok Preparandija – nekadašnja Srpska učiteljska škola – nije oduzeta somborskom Pedagoškom fakultetu i predata u vlasništvo SPC), zamolio sam omiljenog somborskog i vojvođanskog slikara Savu Stojkova da napravimo seriju fotografija koje bi svedočile o nastanku jedne njegove slike. I zbilja, 8. februara 2011. godine, od 10:00 do 11:30 časova, u njegovom atelju u Preparandiji, brzim tempom i rutinom koju je posedovao, maestro je, pred mojima fotoaparatom na stalku, naslikao jedan svoj klasičan bački pejzaž. Od preko 100 fotografija koje sam tada načinio, odabrao sam 40,…
-
ZABORAVLJEN SOMBORSKI SLIKAR ARPAD JUHAS
ARPAD JUHAS (JUHÁSZ ÁRPÁD), prvi je somborski slikar koji je imao ozbiljnu reputaciju u svetu slikarstva i umetnosti. Rođen je 29. juna 1863. g. u Somboru, kao najmlađe od četvoro dece ovdašnje mađarske porodice krojačkog majstora Mihalja Juhasa i njegove supruge Kristine rođ. Kanjo. Kuća njegovih roditelja nalazila se na uglu tadašnje Pastirske ulice (današnje Branka Radičevića) i Venca Jožefa Etveša (danas Živojina Mišića). U Somboru je završio osnovnu školu i Državnu gimnaziju (školske 1878/79. g. pohađao je u Budimpešti školu crtanja, ali, zbog materijalnih teškoća, nije uspeo da je završi i vratio se u Sombor, gde je 1880/81. g. maturirao u Gimnaziji). Posle mature bio je zaposlen kao županijski službenik…
-
STARI SOMBORSKI KORZO
Ugledajući se na velike evropske gradove i gradove Habzburške monarhije, i u Somboru je, polovinom 19. veka, načinjena prva promenada, odnosno gradsko šetalište (od francuskog promener – šetati se). Nekoliko decenija kasnije, gradsko šetalište preimenovano je u korzo (od italijanske reči corso). Njime su šetali građani Sombora različitih zanimanja, imovinskog stanja i uzrasta, ali masovno i, tokom prolećnih i letnjih meseci, svakodnevno. Mada naizgled ne tako značajan, korzo je zapravo predstavljao važan element uspostavljenog građanskog sistema vrednosti, koji je imao svoj prepoznatljiv i jasno definisan stil života i ponašanja. U ranijim večernjim časovima (između šest i osam časova) po korzou su šetali učenici i učenice somborskih srednjih škola (Gimnazije, Preparandije,…
-
ZDANJE SOMBORSKOG PEDAGOŠKOG FAKULTETA
Kada se, krajem pedesetih godina 20. veka, zgrada nekadašnjeg rimokatoličkog zabavišta i sirotišta (današnja OŠ „Bratstvo-jedinstvo“) pokazala nedovoljno savremenom za nastavu đaka Učiteljske škole u Somboru, koji su u tu zgradu bili preseljeni iz zdanja Preparandije 1948. godine, počela je izgradnja nove školske zgrade na prostoru nekadašnjeg vašarišta, gde se ranije nalazila jedna od tri gradske kasarne, koje su sagrađene sedamdesetih godina 18. veka. Inicijativa za izgradnju nove savremene prostrane školske zgrade pokrenuta je 1958. godine, a njena izgradnja završena je 1962. godine. Građena je kao dvospratnica tipične socrealističke arhitekture i pravougaone osnove. Nastava u ovoj zgradi počela je 13. februara 1963. godine. Bilo je to, simbolično, ravno jedan vek…
-
PALATA FALCIONE NA POZORIŠNOM TRGU (STARA AUTOBUSKA)
Jedna od najvećih zgrada ili palata u središtu Sombora podignuta je na nekadašnjem posedu porodice Tuner, čiju je jednu polovinu (599 od 1.173 kvadratna hvata) kupio 1864/65. g. Lorenco Lovro Falcione. On je, već naredne godine, ovde sazidao parno kupatilo, kao i zdanje u kome se nalazilo sedište Građanske kasine, te prostranu jednospratnicu sagrađenu u stilu romantizma, u obliku pravougaonika, koja se sporednim stranama protezala na dve ulice (južnom na Školsku, odnosno Laze Kostića, a severnom na Elefant ulicu, odnosno J. J. Zmaja). Zapadnom ili čeonom stranom ovo zdanje je zauzimalo veći deo trga ispred hotela „Lovački rog“ (kasnije Pozorišni, današnji Trg Republike). Na planu Sombora iz 1878. g. zgrada…
-
CRKVA SV. OCA NIKOLAJA U STANIŠIĆU
Prva crkva u Stanišiću nastala je ubrzo po doseljenju ovdašnjeg srpskog stanovništva iz sela Baračke i Dautova na nekadašnju stanišićku pustaru, tokom 1763/64. godine, a 1765. g. popisana su u selu sva petorica doseljenih sveštenika – Nićifor Petrović i Timotije Selakov iz Baračke (u svešteničkoj službi od 1746, odnosno od 1753. godine), te Petar Grujić, Grigorije Borđoški i Kiril Stojanović (u službi od 1743, 1759. i 1760. godine). Četiri godine kasnije (1769), zapisano je da je selo, sa 110 srpskih kuća, imalo crkvicu, sa parohijom koja je pripadala bajskom protoprezviteratu. Reč je, verovatno, samo o kući u kojoj je obavljana crkvena služba. Do kraja te decenije stanišička crkva je imala…
