Prvi somborski slikar koji je imao ozbiljnu reputaciju u svetu slikarstva i umetnosti bio je Arpad Juhas. Rođen je 29. juna 1863. g. u Somboru, kao najmlađe od četvoro dece ovdašnje mađarske porodice krojačkog majstora Mihalja Juhasa i njegove supruge Kristine rođ. Kanjo. Kuća njegovih roditelja nalazila se na uglu tadašnje Pastirske ulice (današnje Branka Radičevića) i Venca Jožefa Etveša (danas Živojina Mišića).
Osnovnu školu i gimnaziju Arpad Juhas je završio u rodnom gradu, posle čega je 1879. g. u Budimpešti upisao školu crtanja, ali, zbog materijalnih teškoća, nije uspeo da je završi. Već sledeće godine vratio se u Sombor gde je radio kao županijski službenik do 1886. godine. Te godine dobio je stipendiju grada za pohađanje Više likovno-umetničke škole kako bi stekao naziv nastavnika crtanja, a od naredne godine bio je stipendista somborskog Fonda Julijana Đule Falcionea. Diplomu nastavnika crtanja Arpad Juhas je dobio 1890. godine. Umetničke studije nastavio je u Majstorskoj školi Karolja Loca. Uz materijalnu podršku rodnog grada tih godina obilazi Minhen, Pariz i Italiju. Po završetku studija, sa 250 uspelih živopisnih crteža, ilustruje 1898. g. knjigu Lasla Kerešija o egipatskoj umetnosti.
Između 1898. i 1903. g. umetnik je živeo u Somboru gde je slikao portrete i pejzaže, a često je odlazio da slika i u obližnji Lemeš – Nemeš Militič (današnji Svetozar Miletić). U rodnom gradu Juhasa je snažno podržao osnivač somborskog Slobodnog liceja Elek Goždu, koji je, ujedno, bio i predsednik suda. Njegovim zalaganjem Arpad Juhas je 1900. g. priredio svoju prvu izložbu u somborskom hotelu “Lovački rog” (kasnije “Sloboda”). Novcem zarađenim od prodatih slika Juhas je otputovao u Dubrovnik gde je, uz ostale, nastala i jedna od njegovih najboljih slika “Fort Lorenco (Lovrijenac)”.
Naredne godine Juhas je imao samostalnu izložbu i hotelu “Grand” u Novom Sadu. Godine 1902. imenovan je za ilustratora Istorijskog društva Bačko-bodroške županije, a iste godine ponovo je imao izložbu u somborskom hotelu “Lovački rog”. Od 1903. g. Juhas živi u Budimpešti i istrajno, predano i marljivo učestvuje u etnografskom sakupljačkom radu Dežea Malonjaija, a za ciklus njegovih knjiga o mađarskoj narodnoj umetnosti Juhas slika velik broj ilustracija. Godine 1905. preseljava se u Gedele, gde je bio blisko vezan za osnivače tamošnje poznate umetničke kolonije, čiji je jedan od ključnih članova i verovatno najautentičniji predstavnik njihove životne filozofije (ova kolonija je za svoj umetnički cilj smatrala obnovu primenjene umetnosti). Kolektivno izlaže na izložbama Nacionalnog salona u Somboru (1904) i Budimpešti (1906, 1909, 1911, 1912. i 1913), a njegovi radovi prikazani su i na izložbi mađarskih umetnika na Međunarodnoj grafičkoj izložbi u Londonu 1908. godine, gde je dobio priznanje kao jedan od najboljih grafičara. Samostalnu izložbu ima i u Segedinu (1909), a 1912. g. u nacionalnom salonu u Budimpešti organizovana je njegova retrospektivna izložba.
Prema svedočenjima savremenika Juhas je bio i vrstan matematičar, a govorio je i sve najvažnije evropske jezike (Tolstoja je, na primer, čitao u originalu), ali je razumeo i arapski, a čitao je i na hebrejskom. Bio je vegetarijanac, bavio se fizičkim vežbama, a na putovanja prilikom sakupljanja etnografskog materijala najčešće je išao peške. Smatrao je da je za stvaralaštvo neophodno da umetnik bude nezavisan i slobodan, pa je iz tog razloga odbio i ponudu Škole za primenjenu umetnost u Budimpešti da postane njen profesor.
Od 1911. g. Juhas sa porodicom živi u Mezekevešdu, a u proleće 1914. g. preseljava se u Pecel, gde je i preminuo 30. maja iste godine.
Posthumno su organizovane njegove samostalne izložbe u Budimpešti (1916), Somboru (1988), Subotici (1989) i u Gedeleu (2015), a njegovi radovi bili su prikazani i na velikom broju kolektivnih izložbi tokom poslednjeg stoleća.
Dela Arpada Juhasa danas se nalaze u gradskim muzejima Sombora, Subotice i Gedelea, kao i u Mađarskoj nacionalnoj galeriji u Budimpešti, te u Istorijskom i Etnografskom muzeju u Budimpešti. Godine 2015. u izdanju novosadskog Foruma objavljena je sažeta monografija “Juhas Arpad” Cecilie Eri Nađ, u saradnji sa Olgom K. Ninkov (ova knjiga poslužila je kao glavni izvor podataka za prilog o Arpadu Juhasu).
M. S.
