ARPAD JUHAS (JUHÁSZ ÁRPÁD), prvi je somborski slikar koji je imao ozbiljnu reputaciju u svetu slikarstva i umetnosti. Rođen je 29. juna 1863. g. u Somboru, kao najmlađe od četvoro dece ovdašnje mađarske porodice krojačkog majstora Mihalja Juhasa i njegove supruge Kristine rođ. Kanjo. Kuća njegovih roditelja nalazila se na uglu tadašnje Pastirske ulice (današnje Branka Radičevića) i Venca Jožefa Etveša (danas Živojina Mišića).
U Somboru je završio osnovnu školu i Državnu gimnaziju (školske 1878/79. g. pohađao je u Budimpešti školu crtanja, ali, zbog materijalnih teškoća, nije uspeo da je završi i vratio se u Sombor, gde je 1880/81. g. maturirao u Gimnaziji). Posle mature bio je zaposlen kao županijski službenik u Somboru, sve do 1886. godine, kada je dobio stipendiju grada za pohađanje Više likovno-umetničke škole, kako bi stekao naziv nastavnika crtanja, a od naredne godine bio je stipendista somborskog Fonda Julijana Đule Falcionea. Diplomu nastavnika crtanja Arpad Juhas dobio je 1890. godine. Umetničke studije nastavio je u Majstorskoj školi Karolja Loca. Uz materijalnu podršku rodnog grada, tih godina obilazi Minhen, Pariz i Italiju. Po završetku studija, sa 250 uspelih živopisnih crteža, ilustruje 1898. g. knjigu Lasla Kerešija o egipatskoj umetnosti.
Između 1898. i 1903. g. umetnik je živeo u Somboru, gde je slikao portrete i pejzaže, a često je odlazio da slika i u obližnji Nemeš Militič – Lemeš (današnji Svetozar Miletić). U rodnom gradu Juhasa je snažno podržao osnivač somborskog Slobodnog liceja Elek Goždu, koji je, ujedno, bio i predsednik suda. Njegovim zalaganjem Arpad Juhas je 1900. g. priredio svoju prvu izložbu u somborskom hotelu „Lovački rog“. Zaradom od prodatih slika otputovao je u Dubrovnik gde je nastala i jedna od njegovih najboljih slika „Fort Lorenco (Lovrijenac)“. Naredne godine Juhas je imao samostalnu izložbu i hotelu „Grand“ u Novom Sadu, a 1902. g. imenovan je za ilustratora Istorijskog društva Bačko-bodroške županije.
Naredne godine Juhas je imao samostalnu izložbu i hotelu “Grand” u Novom Sadu. Godine 1902. imenovan je za ilustratora Istorijskog društva Bačko-bodroške županije, a iste godine ponovo je imao izložbu u somborskom hotelu “Lovački rog”. Od 1903. g. Juhas živi u Budimpešti i istrajno, predano i marljivo učestvuje u etnografskom sakupljačkom radu Dežea Malonjaija, a za ciklus njegovih knjiga o mađarskoj narodnoj umetnosti slika velik broj ilustracija. Godine 1905. preseljava se u Gedele, gde je bio blisko vezan za osnivače tamošnje poznate umetničke kolonije, čiji je jedan od ključnih članova i verovatno najautentičniji predstavnik njihove životne filozofije (ova kolonija je za svoj umetnički cilj smatrala obnovu primenjene umetnosti). Kolektivno izlaže na izložbama Nacionalnog salona u Somboru (1904) i Budimpešti (1906, 1909, 1911, 1912. i 1913). Njegovi radovi prikazani su i na Međunarodnoj grafičkoj izložbi u Londonu 1908. godine, gde je dobio zlatnu medalju za grafiku, a Juhasovi savremenici smatrali su da je bio nenadmašan u majstorskom rukovanju olovkom i perom. Samostalnu izložbu Juhas je imao i u Segedinu 1909. godine. Godine 1912. u nacionalnom salonu u Budimpešti organizovana je njegova retrospektivna izložba.
Prema svedočenjima savremenika Juhas je bio i vrstan matematičar, a govorio je i sve najvažnije evropske jezike, ali je razumeo i arapski, a čitao je i na hebrejskom. Na putovanja prilikom sakupljanja etnografskog materijala najčešće je išao peške i bavio se fizičkim vežbama. Pomalo osobenjak, anarhističkih ideja, smatrao je da je za stvaralaštvo neophodno da umetnik bude nezavisan i slobodan, pa je iz tog razloga odbio i ponudu Škole za primenjenu umetnost u Budimpešti da postane njen profesor.
Od 1911. g. Juhas sa porodicom živi u Mezekevešdu, a u proleće 1914. g. preseljava se u Pecel, gde je i preminuo 30. maja iste godine.
Posthumno su organizovane njegove samostalne izložbe u Budimpešti (1916), Somboru (1988), Subotici (1989) i u Gedeleu (2015), a njegovi radovi bili su prikazani i na velikom broju kolektivnih izložbi tokom poslednjeg stoleća.
Dela Arpada Juhasa danas se nalaze u gradskim muzejima Sombora, Subotice i Gedelea, kao i u Mađarskoj nacionalnoj galeriji u Budimpešti, te u Istorijskom i Etnografskom muzeju u Budimpešti. Godine 2015. u izdanju novosadskog Foruma objavljena je sažeta monografija “Juhas Arpad” Cecilie Eri Nađ, u saradnji sa Olgom K. Ninkov.
[Tekst autora prenesen je iz njegove monografije “150 godina Gimnazije u Somboru”]
M. S.
