KAD SELJAK UMIRE – Kako si žut, kao smilje, deda, a čelo ti hladno kô od leda. Srce ti bije tako polagano. …Umrećeš, deko. – Vidim, hoću ‘râno. Pa kaži neka dođe bráta, da mi sanduk meri, jedva od po hvata. Hja, šta ćeš, ‘râno, godine, kopanje, pa čoveka smanje… A jedno neka popi ode. …O, bože, zvone l’ to? Daj mi čašu vode. – U varoši zvoni. Evo, dedo, čaša. – Jeste, jeste, čujem, to su zvona naša. …Davno sam ih slušô sa naših salaša… – Otkud baš sad, deda? – To se reći ne da. Ti si mlada, sinko, al’ ćeš i ti znati. Daće bog, pa ćeš…
-
-
KAKO JE LAZA KOSTIĆ UDAVAO LENKU ZA NIKOLU TESLU
U Lazi Kostiću, slavnom pesniku u kome se razbuktala okasnela i zabranjena ljubav ka tridesetak godina mlađoj, lepoj i obrazovanoj Lenki Dunđerski, kćeri njegovog najboljeg prijatelja i dobročinitelja, dugo je plamtela bitka između razuma i osećanja, kasnije tako maestralno opisana u stihovima pesme „Santa Maria della Salute“. U želji da Lenku izgna iz svojih misli i snova, u leto 1895. godine, najmlađu kćer Lazara Dunđerskog preporučio za suprugu svetski poznatom srpskom naučniku Nikoli Tesli, koji je živeo u SAD. Tako bi Lenka, po Lazinom planu, bila udata za jednako dostojnog i umnog čoveka, a bila bi daleko od njegovih očiju, preko okeana. Sasvim je moguće da je to učinio na…
-
U ORBITI DRAŠKA REĐEPA
Moj zapis o čoveku s kojim sam godinama bio blizak prijatelj saradnik, juče preminulom srpskom i vojvođanskom književniku, univerzitetskom profesoru, filmskom radniku, književnom i likovnom kritičaru, a pre svega retkom eruditi i sjajnom poznavaocu “Vojvodine stare” (samo o toj temi napisao je 40 knjiga), prof. dr DRAŠKU REĐEPU (1935-2019), koji je objavljen u knjizi “Klan i banda od jednog člana – 153 varijacije na temu: Draško Ređep” (Prometej, Novi Sad, 2008, str. 356-361). Čovek, taj ludi svet, ta jadna mrva, obično sebe drži za celinu; a ja sam deo dêla što beše sve isprva, čestica mraka što iznedri svetlinu… (Mefistofeles u „Faustu“ J. V. Getea) Upoznao sam ga tri puta.…
-
PRVI SOMBORSKI BUNJEVAČKO-ŠOKAČKI KALENDAR IZ 1882.
Tradicija izdavanja kalendara javlja se u Južnih Slovena još u 17. i 18. veku, kada su počeli da izlaze prvi kalendari na hrvatskom i srpskom jeziku (prvi srpski kalendar štampao je Zaharije Orfelin, u Beču, 1783. godine). U 19. veku, ugledajući se na kalendar „Danica“ Vuka Karadžića, koji je počeo da izlazi 1826. godine, javlja se čitav niz kalendara koje su objavljivali knjižari i izdavači, kao i razne kulturne i verske ustanove u Srba i Hrvata. Uz kalendarski deo (sa označenim crkvenim praznicima), po pravilu su išli i prilozi u kojima je, osim korisnih saveta i pouka za domaćinstvo, trgovinu i zemljodelstvo, negovana i lepa književnost. Zbog toga su kalendari…
-
GODIŠNJI OBIČAJI SOMBORACA I SOMBORSKIH SALAŠARA
Među običajima i verovanjima u somborskih Srba i Bunjevaca, kako po gradu, tako i po okolnim salašima, nalazio se znatan broj prastarih narodnih običaja vezanih za pojedine verske praznike i određena godišnja doba. – O Svetom Trifunu (1/14. februara), guščijem svecu, nasađivane su guske i nije se radilo u baštama. Vinogradari su na Svetog Trifuna odlazili u vinograde, orezivali čokot i zalivali ga vinom kako bi vinograd dobro rodio te godine. Verovalo se da najkasnije do Svetog Trifuna treba posejati žito. – Na Blagovesti (25. marta/7. aprila) nije se radilo, a posebno su se žene uzdržavale od svakog posla. Muž toga dana nije prilazio ženi jer bi se dete koje…
-
SRPSKA “MARSELJEZA” IZ PERA LAZE KOSTIĆA
Čuvene stihove i jednako poznatu muziku francuske budnice, a kasnije i himne, nazvane “Marseljeza” napisao je Klod Žozef Ruže d’ Lil (1760-1836). Pesma je nastala u Strazburu, u noći između 25. i 26. aprila 1792. godine, nakon što je Austrija objavila rat Francuskoj. Prvi naziv pesme bio je “Ratna pesma vojske na Rajni”. Kada je tri meseca kasnije republikanska vojska iz Marselja umarširala u Pariz, pevajući ovu pesmu, ona je po njima nazvana “Marseljezom”, a za francusku nacionalnu himnu proglašana je na šestu godišnjicu pada Bastilje, 14. jula 1795. godine. Mladi srpski pesnik Laza Kostić (1841-1910), prvi je “Marseljezu” preveo na srpski jezik, u 29. godini svog života. Njegov prevod…
-
SOMBORSKI SVEŠTENIK – PISAC PRVE SRPSKE KNJIGE O PČELARSTVU
Somborski pravoslavni sveštenik i dugogodišnji katiheta somborske Preparandije Avram Maksimović rođen je u Somboru 1772. godine, kao sin Damjana i Jelene Maksimović (drugim imenom Čarugdžija). Osnovno obrazovanje i učiteljski tečaj završio je u Mrazovićevoj Normi, nakon čega je pohađao Bogosloviju u Karlovcima. Za đakona i učitelja u selu Sivcu postavljen je 1790. godine, a 1794. g. postao je parohijski sveštenik u selu Riđici kraj Sombora, gde se na imanju riđičkog vlastelinskog dobra porodice Kovač upoznao sa uzornim pčelarstvom, voćarstvom i vrtlarstvom. Od 1803. g. Avram Maksimović je postao paroh somborskog Svetođurđevskog hrama i ubrzo je u okolini Sombora, na osnovu iskustava stečenih na riđičkom vlastelinskom dobru, na 14 jutara zemlje…
-
PRVI SOMBORSKI KNJIŽAR I IZDAVAČ
Prvu somborsku knjižaru-papirnicu otvorio je, početkom šezdesetih godina 19. veka, somborski Jevrejin Šamuel Šen. Nedugo zatim javlja se i prvi klasični knjižar i izdavač Milivoj Karakašević (1852-1931), koji je, početkom avgusta 1877. godine, u kući Sime Bikara, na Svetođurđevskom trgu, otvorio najstariju somborsku srpsku knjižaru „Zlatno pismo“. Glavna težnja njenog osnivača, kako beleži novinski oglas objavljen u novosadskoj „Zastavi“ od 10/22. avgusta 1877. godine, bila je rasturivanje srpskih valjanih listova i koristnih knjiga. Karakašević je rođen u Molu, u nekadašnjoj graničarskoj plemićkoj porodici, a trgovački zanat izučio je, kao mladić, u Beloj Crkvi, u Banatu, te je kasnije radio u Bečkereku, Bečeju i Novom Sadu. U Sombor je došao sedeamdesetih…
-
TRI SOMBORSKE VODICE
Širom Bačke je tokom ranijih vekova bio raširen običaj da se pored izvora ili bunara sa lekovitom i isceliteljskom vodom, za koju se verovalo da može da ozdravi čoveka i isceli bolesti, budu građene omanje kapelice koje su nazivane vodice ili vodica. Na ovim mestima su se, o danu svetitelja kome je kapela posvećena, okupljali stanovnici sa okolnih salaških naselja kao i iz varoši, te je nakon crkvene službe organizovano veselje. Kraj Sombora su se nalazile tri vodice – Bukovačka, Šaponjska i Bilićka, koje je SPC (Eparhija bačka) priznavala za „sveto mesto“ (u celoj Bačkoj takvih vodica je bilo 21). Svaka vodica je imala svoju kapelicu, krst i ozidan bunar…
-
STARI BOŽIĆNI OBIČAJI U SOMBORU I OKOLINI
Godišnji praznik praćen najbrojnijim narodnim običajima u somborskoj varoši i na okolnim salašima bio je Božić, kao i dani koji su mu neposredno prethodili ili dolazili odmah po Božiću. Na Tucindan (23. decembra / 5. januara) somborski srpski žitelji pripremali su sve što je potrebno za Božić. Spremana je kuća, završavani su svi krupni poslovi oko kuće, a žene su pripremale brašno za mešenje božićnih kolača. Verovalo se da na Tucindan ne treba ništa davati iz kuće i da deca ne smeju da se svađaju i tuku kako ne bi dobila čireve. Badnji dan (24. decembra / 6. januara), čije ime potiče od staroslovenskog „bdjati“ (biti budan, bdeti), ispunjen je…
