ZNAMENJA SOMBORSKIH TRGOVAČKIH I ZANATSKIH CEHOVA

Prvi podaci o cehovskom ili esnafskom udruživanju somborskih zanatlija potiču s početka 18. veka, pa je 1719. g. u Somboru zabeležen krojački, a 1724. g. i ćurčijski esnaf. Prema Izjavi o alternativi, koja je prethodila elibertaciji grada, a kojom su predstavnici somborskih rimokatolika dali garancije ravnopravnog učešća većinskog pravoslavnog stanovništva u budućoj gradskoj vlasti, u članu 10 navedeno je pravo trgovaca i zanatlija obe veroispovesti da slobodno stvaraju svoje cehove. Nakon što je Sombor 1749. g. dobio status slobodnog i kraljevskog grada, gradski Magistrat je uređivao cehovsko udruživanje i privilegije.

Vremenom je rastao i broj trgovaca, pa je polovinom 18. veka u gradu bio 21 veletrgovac marvom žitom i vinom, kao i deset „dućandžija“. Već 1773. g. u Somboru je 36 trgovačkih radnji, koje su zapošljavale 70 kalfi i šegrta, a 25 Somboraca bavilo se veletrgovinom. Pet godina kasnije (1778) somborski trgovci su, nakon što su dobili pismo sa privilegijama carice Marije Terezije, osnovali svoje prvo cehovsko udruženje („Privilegovano udruženje trgovaca“). U gradu je 1849. g. u članstvu Trgovačkog udruženja bio 61 trgovac, a Udruženje je imalo i svoje fondove iz kojih je davalo pozajmice članovima.

Od druge polovine 18. i s početka 19. veka i sve somborske zanatlije udružuju se u cehove, koji su, najčešće, bili organizovani po nacionalnoj, odnosno verskoj osnovi. Jedan od osnovnih razloga za organizovanje cehova na takav način bilo je slavljenje različitih verskih praznika i korišćenje različitih kalendara u pravoslavnoj i rimokatoličkoj konfesiji. Ranije su, krajem 17. i početkom 18. veka, pravoslavne zanatlije često bili primorani da proslavljaju rimokatoličke praznike i učestvuju u njihovim procesijama, što je izazivalo reagovanje i proteste pravoslavnog karlovačkog mitropolita i bačkog episkopa, koji su bili upućeni na carski dvor, kao običaj protivan carskim privilegijama dodeljenim srpskom narodu.

Majstorska pisma somborskog Čizmarskog ceha iz 1809. i 1822. god.

Ova staleška udruženja somborskih zanatlija bila su uticajna, imala su svoje skupoceno izrađene zastave i svetitelje zaštitnike (patrone), a povremeno su podizali i verska znamenja po gradskim ulicama (pravoslavni krst ispred kasnijeg zdanja Preparandije podigao je 1832. g. ceh sabova i kapamadžija, odnosno krojača i ćebara).

Krst ispred zdanja somborske Preparandije (uklonjen posle Drugog svetskog rata), koji su 1832. g. podigli ceh sabova i kapamadžija (krojača i ćebara)

U Somboru su, u drugoj polovini 18. i tokom prve polovine 19. veka, postojali brojni zanatski cehovi, među kojima su mnogi dobili i carsko-kraljevske privilegije: Krojački cehovi [pravoslavni i katolički, kao i zaseban nemački] (prva dva zabeleženi su 1765, a treći 1820); Kabaničarski [pravoslavni i katolički] (1765); Čizmarski [pravoslavni i katolički] (1765); Užarski [pravoslavni i katolički] (1765); Opančarski [pravoslavni i katolički] (1765); Sapundžijski [pravoslavni i katolički] (1765, 1816); Krznarski ili ćurčijski [pravoslavni i katolički] (1765, 1820); Kaputarski [pravoslavni] (1765); Kolarski (1765); Bravarski (1765); Staklarski (1765); Dugmetarski (1765); Šeširdžijski (1765); Češljarski (1765); Obućarski (1765); Kajišarski (1765); Zlatarski [pravoslavni i katolički] (1765); Zidarski (1774); Tesarski (1774); Bačvarski ili pinterski (1774); Kapamadžijski ili ćebarski (1774); Tkački (1815); Mesarski (1816); Šubarski (1816); Dimničarski (1819); Stolarski (1820); Kovački (1820); Strugarski (1820) i Čaraparski ceh (1842). Putem cehova ili esnafa donošena su pravila kojima su uređivani proizvodnja robe, njen kvalitet i cena, visina nadnice, dužina radnog vremena, zaštita članova esnafa od nelojalne konkurencije itd. Somborske zanatlije činili su i značajnu političku snagu, posebno u Spoljašnjem senatu i Opštestvu, gde su imali znatan broj svojih predstavnika. Svoje radionice imala su u Somboru 1846. g. 444 zanatlije, koji su se bavili 61 vrstom zanata. Somborske zanatlije imale su od 1887. g. svoje zasebno veliko udruženje, a nešto kasnije i svoj dom, koji se nalazio na uglu današnja dva venca (Stepe Stepanovića i Petra Bojovića).

Sačuvano je nekoliko pečata somborskih cehova s kraja 18. i iz prve polovine 19. veka.

Pečat trgovačkog ceha, odnosno Privilegovanog udruženja trgovaca Sombora potiče iz 1778. godine. Na njemu je predstavljena barka u moru sa putnicima (verovatno je reč o Isusovom ribolovu s Petrom) i nebom sa koga dobijaju blagoslov, a okolni natpis na latinskom, koji nije potpuno vidljiv, sadrži reči: S[IGILLUM] CIVITATIS MERCATORUM PRIVILEGIATORUM ZOMBORIENSIUM 1778 (Pečat gradskih privilegovanih trgovaca Sombora 1778).

Pečat somborskog Trgovačkog udruženja iz 1778. god.

Ovdašnji čizmarski ceh imao je svoj pečat sa natpisom na srpskom 1809. godine. Na njemu se nalazila čizma sa mamuzom i ćirilični natpis: ЦЕХ ЧИЗМАРА СОМБОР. Sačuvan je i okrugli pečat čizmarskog ceha, prečnika 28 mm, sa nemačkim natpisom, iz polovine 19. veka, u kome se nalazi čizma s mamuzom oko koje se, u natpisu pečata, nazire samo ime grada napisano kao SOMBURG.

Pečati somborskih čizmarskih cehova (srpski i nemački) s početka i iz polovine 19. veka

Iz 1816. g. potiče pečat somborskog nemačkog cehovskog udruženja užara. Na njemu su tradicionalni simboli, odnosno sprave koje se koriste u ovom zanatu, unutar srca koje drže dva uspravljena lava, sa krunom iznad srca. Okolni natpis bio je na nemačkom jeziku: SIGEL: K. K. SAMBOR: FREI STAT SALER: ZUMFTH: A. 1816 (Pečat ceha užara kraljevskog slobodnog grada Sombora 1816), a iz istog vremena potiče i manji pečat Užarskog ceha, sa istim simbolima i natpisom: BRUDERSCHAFT IN ZOMBOR (Bratstvo u Somboru).

Pečati užarskog ceha u Somboru s poečtka 19. veka

Godine 1824. načinjen je pečat somborskog Opančarskog ceha, okruglog oblika i prečnika 35 mm. U njegovom središtu nalazio se prikaz Svete Trojica (Presvetog Trojstva), ispod koga su prikazane sprave ovog zanata, sa okolnim ćiriličkim natpisom: ПЕЧАТ ЧЕСТНАГО ЦЕХА ОПАНЧАРСКАГО СВ. КР. ГР. СОМБОРА 1824.

Pečat somborskog srpskog opančarskog ceha iz 1824. god.

Pečat somborskog Krojačkog (ili sabovskog) ceha potiče iz 1840. godine. Bio je okruglog oblika, prečnika 43 mm, a u njegovom središtu prikazani su makaze i igla, ornamentalno okruženi, koje pridržavaju dva stojeća lava, između čijih nogu se nalazi pegla. Okolni natpis bio je na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom: ПЕЧАТ ЦЕХА САБОВСКОГ СВОБ. И КР. ГР. СОМБОРА. 1840.

Pečat srpskog sabovskog (krojačkog) ceha iz 1840. god.

Somborski šeširdžijski ceh imao je pečat koji je sačuvan na dokumentu iz 1842. g. (šegrtskoj knjižici Pala Arnota). Pečat je bio okrugao, prečnika 33 mm, i mada nije u potpunosti očuvan, vidljiv je državni austrijski grb (dvoglavi orao) u čijem štitu se nalazi simbol šešira, ispod koga je predstavljen dvostruki mađarski krst sa jabukom. Od okolnog natpisa vidljivi su samo delovi: SL. D. IU… K. FR. ST. ZOMBOR.