SOMBORSKI LALOŠEVIĆI – RUSKI PLEMIĆI (ILI DUGO PUTOVANJE OD SOMBORA DO MANDŽURIJE)

Čudni su putevi Gospodnji. Ova izreka možda se najbolje ocrtava na sudbini jedne grane stare somborske srpske graničarske porodice Lalošević, čije istorijsko putešestvije može da se prati od Peći do Sombora, i od Sombora do Ukrajine i Rusije, pa na kraju sve do daleke Mandžurije u Kini.

Prema predanju, preci Laloševića doseljeni su u Sombor u Velikoj seobi, sa Metohije, iz Peći, starog središta srpske patrijaršije. Na popisu somborskih graničara iz 1720. g. zabeležen je Stanoje Lalošević, zastavnik u drugom konjičkom odredu, koji će kasnije imati čin poručnika. I poručnik Jovan Lalošević je, prema zapisu, sa petoricom sinova učestvovao u Austrijsko-turskom ratu od 1737. do 1739. godine, a u njemu je i poginuo. Nikola Lalošević je 1742. godine, u vreme Rata za austrijsko nasleđe, imao čin zastavnika i u tom ratu je  poginuo. Sačuvano je njegovo pismo svojoj braći, sa ratišta u Bavarskoj, iz 1742. godine.

Nikolin sin Konstantin (Kosta) Lalošević, rođen u Somboru 1733. godine, bio je jedan od mnogih mladih bačkih Srba koji se, polovinom 18. veka, preselio u Rusiju, odnosno Novu Srbiju ili Slavjanoserbiju (kasnije Novorusiju, odnosno Jekatarinoslavsku guberniju – oblast u današnjoj južnoj Ukrajini, u susedstvu Krima). U Novoj Srbiji većinu naselja, koja su naselili ili osnovali srpski doseljenici, nazvali su, najčešće, imenima bačkih, banatskih i sremskih naselja iz kojih su doseljeni, pa je među njima bio i Sombor, odakle se, osim jedne grane Laloševića, odselila i jedna grana srpske plemićke porodice Rašković (osim Sombora, naselja su nosila imena Subotica, Sentomaš, Kanjiža, Senta, Bečej, Martonoš, Mošorin, Čongrad, Čanad, Vršac, Pančevo, Slankamen, Zemun itd).

Kao i mnogi drugi doseljeni srpski oficiri, i Konstantin Nikolajevič Laloš imao je uspešnu vojnu karijeru (porodično prezime Laloševića u Rusiji je skraćeno i bilo je istovetno sa starim somborskim nadimkom ove porodice – Laloš). U činu kapetana učestvovao je u rusko-turskim ratovima (1768-1874), pod komandom feldmaršala O. O. Prozorovskog. U borbama protiv Turaka u Moldaviji dobio je 1770. g. čin sekund-majora Harkovskog husarskog puka, potom je već 1771. g. imao čin konjičkog majora, a 1773. g. i čin premijer-majora. Konstantin Laloš je u novembru 1774. g. unapređen u čin potpukovnika, a potom je 1775. g. postavljen za komandanta Doneckog pikemenskog puka. Kao brigadir (čin između pukovnika i generala) Konstantin Nikolajevič Laloš bio je, između 1784. i 1787. godine, član namesništva tek osnovane Jekatarinoslavske gubernije (čiji je jugoistok izlazio na Azovsko more), na dužnosti predvodnika (“maršala”) gubernijskog plemstva, što ukazuje da je i sam tada već imao rusku plemićku titulu. U ovoj guberniji bilo je tada 1.950 plemića-zemljoposednika kojima je K. N. Laloš bio predvodnik.

Krajem aprila 1787. g. brigadir Konstantin Laloš dočekao je i pratio caricu Katarinu II na delu njenog puta po jugu Ruske carevine (u Ukrajini i na Krimu), posle čega je, carskom naredbom od 8. juna 1787. godine, proizveden u čin general-majora i penzionisan, sa godišnjom penzijom od 600 srebrnih rubalja. U svojim zrelim godinama Konstantin Laloš se 1780. g. oženio udovicom Martom Ivanovnom, rođ. Pikovec i iz tog braka rođen je 1781. g. Konstantinov sin Nikolaj Konstantinovič Laloš.

Brojne posede (sela sa kmetovima, od kojih je jedno nazvano po njima Lalaševo ili Lalašivka, blizu 4.000 hektara zemlje i mlinove) Konstantin Laloš i njegovi potomci imali su u susednoj Poltavskoj guberniji, gde je kao njihov vlasnik 1814. g. upisan Nikolaj Konstantinovič Laloš, sin general-majora Laloša. On je, između 1813. i 1815. godine, zabeležen kao okružni kornet (sreski vojni komesar) Konstantinogradskog okruga Poltavske gubernije. Na popisu ruskog plemstva Poltavske gubernije zapisana je 1841. g. porodica sina general-majora Konstantina Laloša – plemić i poručnik Nikolaj Konstantinovič Laloš, koji je imao 11 dece (sinove: Vasilija, Mihaila, Konstantina, Aleksandra, Alekseja, Iliju i Nikolaja, i kćeri: Ninu, Aleksandru, Paraskoviju i Nadeždu). Kao plemić iste godine je zapisan i Nikolajev sin, a Konstantinov unuk, Konstantin Nikolajevič Laloš (mlađi), sa svojim sinovima Nikolajem, Damjanom i Konstantinom. Sin Nikolaja Konstantinoviča Laloša, Aleksandar Nikolajevič Laloš, zapisan je 1857. g. u činu korneta (konjički oficir), kao plemić sa petoro dece (imao je sinove Aleksandra, Nikolaja, Mihaila i Sergeja i kćer Nadeždu). Godine 1860. Konstantinov unuk Mihailo Nikolajevič Laloš posedovao je preko 3.000 hektara zemlje u Konstantinogradskom okrugu, sa 116 kmetova i 17 domova. Nikolaj Aleksandrovič Laloš zabeležen je kao veleposednik iz Jekatarinoslavske gubernije i dugogodišnji mirovni sudija u Novosmoskovskom okrugu svoje gubernije. Njegov sin B. N. Laloš bio je predstavnik mirovnih sudija na kongersu u Rivni, u avgustu 1917. godine. Početkom 20. veka u istoj guberniji živeo je i njegov drugi sin Mihailo Nikolajevič Laloš. Jedna grana ove porodice živela je početkom 20. veka u Sankt Peterburgu (sa prezimenom Laloš javlja se tada šef građevinskog odeljenja u Kronštatu i cenzor u Sankt Peterburgu). Iz ove porodice potekla je i Sofija Ilivna Laloš, koja je, od 1879. do 1886. godine, bila nastavnica na Poltavskom institutu mladih plemkinja.

Na priču o potomcima somborskih Laloševića u Rusiji nadovezuje se svedočenje pesnika Laze Kostića, koji je kasnije (1880) bio i sekretar srpskog poslanstva u Sankt Petersburgu, u Rusiji. On se 1867. g. u Moskvi, gde je prisustvovao Sveslovenskoj izložbi, susreo sa mladićem iz Jekatarinoslavske gubernije, čije prezime je bilo Laloš i koji se smatrao Srbinom, a ne Rusom. Kostić o tom susretu beleži: „Prijatno sam se iznenadio kad mi se jednog jutra prijavio student koji je hteo sa mnom da govori. Ne pogledavši vizitkartu, pustih ga da odmah uđe. Bio je to lep, visok, vitak mladić od nekih dvadeset godina, nimalo moskovskog tipa.

– Hteo sam vas, reče, pozdraviti, jer sam čuo da ste pesnik, a pesnik mora biti i dobar patriot.
– Dabome. Radujem se što se mogu upoznati s takvim simpatičnim predstavnikom ruske omladine.
– Nisam ja Rus – reče moj posetilac suho, kao da se brani.
– Tako!?
– Ja sam Srbin!
– Zaista? I počeh mu se obraćati srpski.
– Na žalost, ja ne znam srpski, ali sam Srbin.
– Čudnovato. Vas su, valjda, kao dete doneli u Rusiju?
– Ja sam iz Jekatarinoslavske gubernije.
– A, iz Nove Srbije, gde su vaši preci iz Austrije osnovali koloniju. Ali to je bilo pre više od jednog veka. Sad ste vi već svi Rusi.
– Ne, ja neću da budem Rus. Kad ne bih bio Srbin, sve bih radije bio, samo ne „Moskalj“. Nemate pojma kako mi je mrzak taj nametljivi soj!
Pogledah vizitkartu i pročitah prezime: Laloš. Svakako, prastaro srpsko ime. Rekoh da imam poznanika i srodnika koji se tako prezivaju (Laza Kostić je bio u rodu sa jednom granom somborskih Laloševića preko sestre od tetke, udate u tu porodicu). On me zagrli, ozaren od radosti.
– Molim vas, recite im da hoću da naučim srpski i da im dođem.
Nije izvršio svoju nameru. Da li je posle nekoliko godina bio možda među ruskim dobrovoljcima u srpsko-turskom ratu, nisam doznao…“.

Potomci somborskih Laloševića javljaju se u ruskoj vojsci i u vreme Građanskog rata, nakon Revolucije 1917. godine, kada služe u redovim carske vojske, boreći se protiv boljševika. Kao štapski kapetan Šestog oklopno-artiljerijskog bataljona, formiranog u izgnanstvu od pripadnika oklopnih trupa carskih oružanih snaga iz južne Rusije (Ukrajine), nalazio se Nikolaj Mihajlović Laloš.

Priča o neobičnoj sudbini potomaka ove somborske graničarske porodice u Rusiji završava u dalekoj Mandžuriji, na krajnjem severoistoku današnje Kine. U Mandžuriju se, nakon pobede boljševika, iselio znatan broj ruskih emigranata, koji su bili protivnici ili su se borili protiv boljševičkih vlasti. Prema podacima Biroa za ruske emigrante u Mandžurijskom carstvu (koje je od 1931. g. predstavljalo marionetsku državu Japanskog carstva) nalazili su se i nekadašnji stanovnici Jekatarinoslavske gubernije: Georgij Sergejevič Laloš, Efronisija Grigorjevna Laloš, Marija Georgijevna Laloš, Nikolaj Georgijevič Laloš i Petar Georgijevič Laloš. Ne znamo kakva je bila njihova sudbina nakon što su 1949. g. Maovi komunisti preuzeli vlast u Kini, ali možemo da pretpostavimo da su nakon tog vremena vraćeni u SSSR i da su završili u Staljinovim gulazima na Sibiru.

Ipak, i danas još ima potomaka somborskih Laloševića u Krasnodaru kraj Azovskog mora, u čijem su okruženju živeli i njihovi preci u 18. i 19. veku.

Na kraju, da se podsetimo da su Laloševići u Somboru bili jedna od patricijskih porodica, koja je u znatnoj meri uticala na društveni, privredni i kulturni život grada tokom druge polovine 18, kroz ceo 19. i tokom prve polovine 20. veka. Vasilije Lalošević je 1749. g. izabran za gradskog senatora i prvog blagajnika slobodnog i kraljevskog grada Sombora, potom je bio gradski kapetan, a zatim, u dva navrata, i veliki sudija ili gradonačelnik Sombora (od 1773. do 1775. i od 1778. do 1780. godine), te predstavnik Somboraca na Srpskom narodno-crkvenom saboru u Temišvaru 1774. godine. Avram Lalošević je, prvih godina 19. veka, bio narodni tirbun, odnosno predsednik Opštestva slobodnog i kraljevskog grada Sombora, a gradonačelnici Sombora bili su i advokat Jakov Lalošević (od 1810. do 1813. godine), kao i njegov sin Stevan Lalošević (od 1850. do 1858. godine). Stevan (Jovana) Lalošević bio je dobrovoljac u Bosansko-hercegovačkom ustanku 1875. g. i u Srpsko-turskom ratu 1876. godine, koji je iz Sombora i Bačke odveo čitavu četu dobrovoljaca, zbog čega je ovde bio sudski proganjan, ali je postupak protiv njega obustavljen na intervenciju samog austrijskog cara Franje Josifa. Jedan od najimućnijih Somboraca bio je 1897. g. Jakov Jaša Lalošević, koji je posedovao 560 jutara zemlje, a obrađivao je 743 jutra. Znameniti somborski advokat dr Jovan-Joca Lalošević bio je, prvih decenija 20. veka, politički prvak somborskih i vojvođanskih Srba, predsednik Mesnog narodnog veća Srba i Bunjevaca u Somboru, početkom novembra 1918. godine, kao i prvi predsednik Narodne uprave (vlade) Vojvodine, izabrane u novembru 1918. godine, a kasnije i poslanik Skupštine Kraljevine SHS. Bio je dugogodišnji predsednik somborskog Srpskog pevačkog društva, pokretač izgradnje Srpskog pevačkog doma i glavni organizator znamenitog sleta (Prve slave Srba pevača) srpskih pevačkih društava iz Austrougarske, održanog u Somboru u junu 1914. godine.

Milan Stepanović