Epski spev u desetercu Dostojna plemenite Bačke starih uspomena sadašnji i drugi slavinske krvi delijah slava bačkim plemićem, koji je, na narečju bačkih Bunjevaca, u 799 stihova, napisao i, povodom krunisanja Leopolda II, objavio filozof i pesnik Grgur Peštalić (Vaškut, 1755 – Baja, 1799), nastao je po ugledu na dela Andrije Kačića Miošića i posvećen je vojevanju bačkih Bunjevaca i Srba (graničara Potiske vojne granice) protiv Turaka i drugih neprijatelja Habzburške monarhije od kraja 17. do polovine 18. stoleća, koji:
Sridom Bačke gusto prohodaju
Pivajući na rat izhodaju;
Konj do konja, junak do junaka,
Bojno koplje, vojak do vajaka,
Bubnji grmu, svirale sviraju,
Trublje trubu, da Turke tiraju…
Spev je kao knjižica štampan 1790. godine, a potom je još nekoliko puta preštampan (drugo izdanje načinio je 1866. g. Boško Vujić iz Subotice, treće izdanje objavio je 1890. g. kaćmarski, kasnije subotički učitelj Mijo Mandić, a četvrto izdanje priredio je Vasa Stajić 1929. godine).
U podužoj adoraciji znamenitih bunjevačkih i srpskih graničara, autor se dotiče Sombora i njegovih graničarskih oficira, koje navodi od 107. do 124. stiha:
Treća četa ide lipog zbora
Od pol dneva ravnoga Zombora,
Ovu diče kano kraljevići
Četir zmaja, četir Markovići,
Domin, Jurje, Matija i Marko,
Koji sjaše kano sunce žarko.
Za njim hiti knez Branković, stotnik,
Markovićah davnašnji nastojnik.
Stupaj, viču, pišci i konjici,
Svi srčani kraljevski vojnici.
Tu je bio Ivo Damjanović,
Bajo Rajić, Miško Bokerović,
Ivan Bašić, Gajo Paulović,
Snažni Lukić, hitri Kekezović,
Lalošević i Martin Parčetić
Pletikosić i Jakov Goretić.
Četu diči još Marko Bogišić,
Svojim pobrom Stanojom Radišić.
[…]
Dakle, među opevanim somborskim bunjevačkim i srpskim graničarima, pesnik je nabrojao konkretne istorijske ličnosti: prvog somborskog kapetana Dominika Duju Markovića, koji je, četiri godine po doseljenju u Bačku i Sombor, poginuo 1691. g. u poznatoj bici sa Turcima kod Slankamena; Dujinog sina i somborskog kapetana Đuru Markovića, koji je komandovao ovdašnjim militarima, odnosno somborskim graničarskim šancem, od 1691. do 1717. g. i predvodio Somborce u Bitki kod Sente 1697, u borbama sa Rakocijevima ustanicima 1703-1711. i u Varadinskom ratu 1716/17; Dujinog drugog sina, graničarskog poručnika Matiju Markovića; Matijinog sina Marka Markovića, somborskog graničarskog kapetana od 1734. do 1745 (kasnije će stići do čina potpukovnika); Jovana Janka Brankovića, somborskog kapetana od 1717. do 1734. godine; Jovana Damjanovića, somborskog potkapetana tokom tridesetih i četrdesetih godina 18. veka (kasnije je bio drugi po redu gradonačelnik slobodnog i kraljevskog grada Sombora, od 1751. do 1753); Lovra (Baju) Raiča, potporučnika somborskih graničara, koji je zapisan kao oficir dvadesetih godina 18. veka; Mihaila Miška Bokerovića, graničarskog zastavnika iz četrdesetih godina 18. veka, jednog od članova izaslanstva Sombora na pregovorima o elibertaciji u Beču 1748, kasnije člana Unutrašnjeg senata slobodnog i kraljevskog grada Sombora; Ivana Bašića, poručnika iz četrdesetih godina 18. veka (inače sina somborskog graničarskog potkapetana Lovre Bašića); Gavrila Gaju Pavlovića, poručnika iz tridesetih i četrdesetih godina 18. veka, kasnije člana Unutrašnjeg senata slobodnog i kraljevskog grada Sombora; Trifuna Lukića, somborskog graničarskog zastavnika iz četrdesetih godina 18. veka; Martina Kekezovića, hrabrog graničara, kasnije člana Unutrašnjeg senata slobodnog i kraljevskog grada Sombora; Nikolu Laloševića, graničarskog zastavnika koji je poginuo 1742/43. g. u ratu za austrijsko nasleđe; Martina Parčetića, zastavnika, kasnije predvodnika somborskih izaslanika u pregovorima oko elibertacije grada sa bečkim dvorom, a potom i prvog glavnog sudije (gradonačelnika) slobodnog i kraljevskog grada Sombora (od 1749. do 1751); Mihaila Miju (Miška) Pletikosića, poručnika iz četrdesetih godina 18. veka; Jakova Goretića, hrabrog graničara iz četrdesetih godina 18. veka, kasnije člana Spoljašnjeg senata slobodnog i kraljevskog grada Sombora; zastavnika Marka Bogišića, iz četrdesetih godina 18. veka, kasnije člana Unutrašnjeg senata slobodnog i kraljevskog grada Sombora i, na kraju, zastavnika Stanoja Radišića, koji je čin stekao 1741. g. u Ratu za austrijsko nasleđe, a 1749. g. izabran je za člana Spoljnog senata slobodnog i kraljevskog grada Sombora. Većina somborskih oficira, nabrojanih u ovom spevu, imala je ključnu ulogu u elibertaciji grada i dobijanju građanskog statusa 1749. godine.
Milan Stepanović
