Bačko Podunavlje može da se smatra jednom od kolevki savremene srednjoevropske civilizacije, najstariji tragovi prisustva ljudi na ovom prostoru potiču još iz osmog milenijuma pre nove ere, odnosno iz razdoblja mezolita ili srednjeg kamenog doba. Na ovom prostoru, na zaštićenom arheološkom lokalitetu Donja Branjevina, oko 35 km južno od Sombora i šest kilometara zapadno od bačkog sela Deronje, između Dunava i nekadašnjeg toka reke Mostonge (danas kanala Dunav-Tisa-Dunav), pronađen je pre više od 30 godina jedan od najdragocenijih arheoloških nalaza na tlu Vojvodine.
Reč je o statueti tzv. Crvenokose boginje, iz perioda ranog neolita, staroj više od 7.000 godina, koja je, svakako, i najznačajniji pronalazak ovog arheološkog nalazišta, na kome su arheolozi Gradskog muzeja u Somboru i Arheololškog instituta iz Beograda uspešno vodili istraživanja punih trideset godina, između 1965. i 1995. godine (neolitsko naselje ovde je pronađeno kada su građeni nasipi na Dunavu između Deronja i Karavukova, u vreme velike poplave 1965. godine). Decenijama je na ovim istraživanjima istrajno bio angažovan Sergej Karmanski, arheolog-amater iz Odžaka, po zanimanju učitelj, autor monografije “Donja Branjevina”.
Statueta Crvenokose boginje otkrivena je u središnjem delu podunavskog neolitskog naselja ranih zemljoradnika, koji su živeli sedelačkim životom. Bila je namerno polomljena pre nego što je zakopana, što ukazuje da je pokopana kao zamena za ljudsku žrtvu koja je trebalo da obezbedi plodnost zemlje.
Načinjena od pečene zemlje, statueta Crvenokose boginje objedinjavala je u sebi simbole ženske i muške plodnosti. S njene prednje strane izraženi su atributi ženske plodnosti: uzdignute grudi, naglašeni bokovi i bedra, istaknuta zadnjica i vulva koja je predstavljena obrnutim trouglom, a ruke položene na donji stomak potpuno odgovaraju praistorijskoj ikonografiji Boginje majke. Neolitski vajar posebnu pažnju poklonio je izradi kose koja je duga i pada preko ramena, a bojena je crvenom bojom po čemu je statueta i dobila ime. Sa zadnje strane statueta simbolizuje mušku plodnost jer predstavlja falus sa testisima. Crvenokosa boginja je modelovana izuzetno vešto i očito je vajao neko ko je imao bogato iskustvo kako u veštini modelovanja, tako i pečenja. Njena veličina od 38 cm znatno nadvisuje statuete sličnog tipa koje su pronađene na raznim drugim evropskim lokacijama kereške kulture, a koje ne prelaze 15 cm. Procenjeno je da je statueta Crvenokose boginje nastala u vreme kontakta kereške kulture u Bačkoj sa predstavnicima vinčanske kulture, koji su prodirali na prostor Panonske nizije, u šestom milenijumu pre nove ere.
Današnja tumačenja govore da bačka Crvenokosa boginja simboliše verovanje u povezanost između plodnosti žene i muškarca sa plodnošću zemlje i njenog biljnog sveta (o simbolici Crvenokose boginje referentan rad, koji je i poslužio kao jedan od izvornika za ovaj prilog, objavila je 2008. g. Lidija Balj).
Statueta Crvenokose boginje čuvana je u Odžacima, a njena kopija nalazi se u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu. U Odžacima je, u samom središtu grada, podignuta i spomen-skulptura Crvenokose boginje. Od kraja novembra 2019. g. statueta se nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu, kao deo stalne postavke ovog Muzeja.
M. S.
