Godine 1870, odlukom Ugarskog sabora, država je ustupila većinsko pravo eksploatacije Francovog (Velikog bačkog) kanala, kao i novih planiranih plovnih kanala koji bi trebalo da postanu celina sa njim, akcionarskom društvu na čijem je čelu bio general Ištvan Tir. Društvo je imalo kapital od 13.5 miliona forinti (72% bilo je u rukama engleskog kapitala, a 28% je kontrolisala ugarska vlada). Osim obnove Francovog kanala i pratećih objekata, bilo je planirano da se izgradi kanal od Baje do Bezdana i od Malog Stapara do Novog Sada. Prokopavanje Bajskog kanala između 1871. i 1874. godine, koji je spajao Dunav sa Francovim kanalom, imao je kao osnovnu funkciju dodatno napajanje, odnosno vodosnabdevanje Francovog…
-
-
BEZDANSKA PREVODNICA
Kako bi se razrešile dugogodišnje teškoće Francovog (Velikog bačkog) kanala, sagrađenog između 1793. i 1802. godine, koje su postojale usled problema sa početnom monoštorskom prevodnicom i činjenicom da se, promenom toka Dunava, ona sada nalazila na sporednom rečnom toku, te je snabdevanje kanala vodom bilo otežano, započela je polovinom 1840-ih izgradnja produženog kraka kanala od Dunava kod Batine, preko Bezdana, do Monoštora. Radovi su bili prekinuti tokom Mađarske revolucije (1848/49), ali su nastavljeni nakon toga, u vreme Vojvodstva srpskog. Kao završna faza izgradnje novog kraka kanala, podignuta je tokom 1855/56. g. prevodnica na Dunavu, preko puta Batine. U potpunosti je sagrađena od betona i po svojoj veličini u to vreme…
-
ĆIRILIČKO PISMO SOMBORSKOG IZASLANIKA, BUNJEVCA MARTINA PARČETIĆA, IZ 1746. GODINE
Tokom perioda borbe za elibertaciju Sombora i njegovog uzdizanja u status slobodnog i kraljevskog grada, u Beču je, pune tri godine (1746-1749), boravilo somborsko izaslanstvo, koje je pregovaralo o uslovima i ceni elibertacije grada i ujedno prikupljalo pozajmice za uplatu visokog iznosa koji je određen za otkup željenog statusa, u visini od 150.000 florina, a koji je trebalo da do proleća 1748. g. bude uplaćen u carsko-kraljevsku blagajnu. O svemu što se dešavalo u Beču u vezi sa elibertacijom grada, izaslanstvo je redovno, putem pisama pisanih narodnim jezikom somborskih Srba i Bunjevaca, kako latinicom tako i ćirilicom, izveštavalo građane Sombora i njihove predvodnike – doskorašnje graničarske oficire (u somborskom Istorijskom…
-
VELIKE DUNAVSKE POPLAVE U BAČKOJ OD SREDNJEG VEKA DO DANAŠNJEG VREMENA
Prvi sačuvan arhivski trag o velikoj poplavi Dunava u Panonskoj ravnici potiče iz 1267. godine. Od 13. do 16. veka arhivski izvori beleže 14 velikih poplava, od kojih su neke bile i ledene. U 17. veku bilo je pet velikih dunavskih poplava (1605. g. poplava je na Veliki ponedeljak potopila Beograd), a u narednom stoleću Dunav se izlivao preko 20 puta, a posebno su pogubne po stanovništvo bile velike ledene poplave u februaru 1712, u martu 1744. i u februaru 1775. godine, kada je Dunav srušio čak 611 kuća u Pešti (polovinu svih stambenih objekata u gradu). Velika poplava Dunava iz 1751. g. gotovo je uništila grad Baju na severu…
-
STARA BUNJEVAČKA PLEMIĆKA PORODICA KAIĆ
Porodica KAIĆ iz sela Svetozara Miletića kod Sombora (ranije Nemeš Militič ili Lemeš) jedna je od najstarijih bačkih bunjevačkih plemićkih porodica, a plemstvo je, za svoje ratne zasluge, stekla još krajem 17. stoleća. Iako prezime porodice KAIĆ (povremeno pisano i kao Kajić) na prvi pogled ne deluje endemično, malo je tragova njegovog porekla. U turskom defteru Kliškog sandžaka iz 1550. godine, u mezri Sušani u Bilaju (danas Bjelaj, zapadno od Bosanskog Petrovca), u nahiji Unac, zabeležen je Vukdrag, sin Kajića. Pred početak Morejskog rata između Mletačke republike i Turske (1684), u Šibenik je prešlo više katoličkih osmanskih podanika iz okoline Drniša, među kojima je zabeležen i Jerko Kaić. U 19.…
-
MILAN KOSTIĆ – BAČVANIN KOJI JE UTEMELJIO SAVREMENO CRNOGORSKO ŠKOLSTVO
MILAN KOSTIĆ, teolog i sveštenik, pedagog, školski nadzornik, srpski pisac i prevodilac, rođen je 28. januara / 9. februara 1840. g. u Sivcu, u porodici tamošnjeg sveštenika Jovana Kostića. Nemačku osnovnu školu završio je u Petrovaradinu, a gimnaziju je pohađao od 1851. do 1859. g. u Vrbasu, Sremskim Karlovcima i Budimu, posle čega je, između 1859. i 1863. godine, završio i Bogosloviju u Sremskim Karlovcima. Dve godine je u Pešti studirao prava (1865-1867), a naredne dve godine (1867-1869) pohađao je znamenitu Duhovnu akademiju u Kijevu, u kojoj je stekao zvanje magistra bogoslovskih nauka. Osim maternjeg srpskog, odlično je govorio nemački, francuski, ruski i mađarski jezik, a poznavao je crkvenoslovenski, grčki…
-
PRVI IZBORI ZA ČLANOVE GRADSKE UPRAVE I SLUŽBENIKE SLOBODNOG I KRALJEVSKOG GRADA SOMBORA, 24. APRILA 1749. GODINE
Kako bi, istovremeno sa svečanim proglašenjem Sombora za slobodan i kraljevski grad, mogao da bude izabran i konstituisan prvi gradski Magistrat i druga gradska upravna i predstavnička tela, carsko-kraljevski izaslanik (komesar) Johan Jozef Koler zatražio je, tokom dogovora održanog sa predstavnicima grada, 23. aprila 1749. godine, dan pred svečanu instauraciju, da opština sačini spisak istaknutih i imućnijih žitelja Sombora, koji su posedovali kuće u gradu i imanja u gradskom ataru, i to bez obzira na veroispovest, ali uz izostavljanje turskih podanika, odnosno grčkih trgovaca. Kada je spisak načinjen, komesar Koler odabrao je po 49 imena iz svake od dve veroispovesti i stavio je taj spisak, uz Elibertacionu povelju, na uvid…
-
SVEČANO PROGLAŠENJE SOMBORA ZA SLOBODAN I KRALJEVSKI GRAD, 24. APRILA 1749. GODINE
Carica Marija Terezija potpisala je 17. februara 1749. g. u Beču carsku diplomu – Povelju slobodnog i kraljevskog grada Sombora. Četiri sedmice kasnije, 17. marta, Ugarska dvorska kancelarija potvrđuje da je komorsko mesto Sombor uzdignuto u rang slobodnih i kraljevskih gradova, te upućuje da se svečana diploma preda predstavnicima Sombora. Carsku povelju preuzeli su u Beču somborski predstavnici Mihailo Bokerović, Avram Rašković i Atanasije Stojšić, posle čega su brodom, ploveći Dunavom, krenuli prema Somboru. Iskrcali su se 27. marta 1749. g. na dunavskom pristaništu u obližnjem selu Monoštoru i najavili svoj dolazak, pa ih je ispred ulaza u grad, po susnežici, svečano dočekao Nikola Parčetić, privremeni gradski sudija, sa banderijom…
-
PREDAVANJE “TRI SOMBORSKA KORIFEJA”
U utorak, 3. oktobra 2023. godine, u Velikoj sali zdanja Županije u Somboru održano je predavanje “Tri somborska korifeja”, posvećeno životu i radu tri znamenita srpska naučnika i akademika, koji su poreklom ili delom života bili vezani za Sombor (Atanasije Nikolić, Milan Jovanović Batut i Bogdan Maglić). Prisutne građane i akademike SANU pozdravila je u ime Grada Sombora Anita Stojakov, članica Gradskog veća, a potom se obratio i Milan Stakić, direktor somborskog Centra za stručno usavršavanje zaposlenih u obrazovanju, podsetivši na dugu tradiciju i značajna imena iz istorije prosvete, nauke i kulture u Somboru. Uvodnu besedu izrekao je akademik prof. dr Miloš Đuran, upravnik centra SANU za naučnoistraživački rad, koji…
-
DR NIKA MAKSIMOVIĆ – SOMBORSKI NARODNI PRVAK, NAOČITI POSLANIK I VELEPOSEDNIK
Dr Nikola Nika Maksimović jedan je od najznamenitijih i najuticajnijih Somboraca u drugoj polovini 19. stoleća. Rođen је u Somboru (kršten je 17/29. aprila) 1840. g. kao sin ovdašnjeg lekara dr Vase Maksimovića i njegove supruge Lujze rođ. Konjović (ćerke tadašnjeg somborskog gradonačelnika Davida Konjovića). Gimnaziju je pohađao u Sremskim Karlovcima, a potom u Budimu i Osijeku, a prava je studirao na Univerzitetu u Pešti, u isto vreme kada i znameniti srpski pesnik Laza Kostić, i od tog vremena potiče njihovo dugo i blisko prijateljstvo. Sa Lazom Kostićem, Nika Maksimović bio je jedan od pokretača, a ujedno i sekretar znamenitog srpskog omladinskog književnog društva „Preodnica“, koje je delovalo u okviru…
