Porodica KAIĆ iz sela Svetozara Miletića kod Sombora (ranije Nemeš Militič ili Lemeš) jedna je od najstarijih bačkih bunjevačkih plemićkih porodica, a plemstvo je, za svoje ratne zasluge, stekla još krajem 17. stoleća. Iako prezime porodice KAIĆ (povremeno pisano i kao Kajić) na prvi pogled ne deluje endemično, malo je tragova njegovog porekla. U turskom defteru Kliškog sandžaka iz 1550. godine, u mezri Sušani u Bilaju (danas Bjelaj, zapadno od Bosanskog Petrovca), u nahiji Unac, zabeležen je Vukdrag, sin Kajića. Pred početak Morejskog rata između Mletačke republike i Turske (1684), u Šibenik je prešlo više katoličkih osmanskih podanika iz okoline Drniša, među kojima je zabeležen i Jerko Kaić. U 19. veku u Livnu se javlja razgranata i imućna porodica Kaić, ali je njeno ranije prezime (u 17. i 18. veku) bilo Bešker. Prezime Kajić beleži se 1570. g. i u turskom defteru Segedinskog sandžaka, u kome je, kao stanovnik bačkog sela Berega (Bački Breg), upisan Jaka Kajić (Pogrešno je tumačenje podatka iz popisa desetka Kaločke nadbiskupije 1522. godine, koje, na prostoru Bačke županije, u podunavskom naselju Alsopalona [Donja Palona, kasnije Plavna], navodno beleži oporezovanog kućnog starešinu Tomaša Kaića. Popis jasno navodi njegovo ime i prezime kao Thomas Kaytha [Kajta], a uz njega zapisana je i udovica Antala Kajte [relicta Anthoni Kaytha]. Inače, ovo prezime toponimske osnove zabeleženo je još 1427. g. [Kaytha Nicolai] među mađarskim stanovništvom Abaujske županije.)
Crkvene matrikule prezime Kaić najranije beleže krajem 17. i početkom 18. stoleća, u zapisima matične knjige krštenih subotičke franjevačke rezidencije, kada su, kao očevi novokrštene dece, zapisani Toma (1689, 1698), Franja (1690, 1698, 1699, 1715), Ivan (1698, 1701), Jakov (1699), Luka (1713, 1715, 1716, 1718, 1720), Antun (1717, 1720) i Josip Kaić (1718, 1720). Stanovnik Segedina bio je 1705. g. Matija Kajić, a na popisu iz 1720. g. u Segedinu je zapisan Grgur Kaić.
Plemićka diploma cara i kralja Leopolda I dodeljena je, u kratkom vremenskom razdoblju, dvema granama ove subotičke bunjevačke porodice. Trećeg avgusta 1697. g. u Beču je status plemića dodeljen zastavniku subotičkih militara Jakovu Kaiću, njegovoj supruzi Juliji rođ. Gavranović, njihovim sinovima Luki, Marku i Josipu, te ćerki Heleni (Iloni), a plemićko pismo Jakova Kaića objavljeno je na zasedanju skupštine Bačke županije u Baji, 28. januara 1717. godine. U plemićkom grbu porodice Kaić nalazio se plavi štit, na čijem je zelenom podnožju stojao zlatni lav okrenut u desnu stranu, držeći u prednjoj desnoj šapi zelenu palminu granu. Iz zlatne krune na kacigi iznad štita uzdizao se beli golub raširenih krila, sa crvenom ružom u kljunu. Plašt je sa desne strane bio zlatno-plav, a sa leve srebrno-crven.
Car Leopold I dodelio je u Beču, 22. novembra 1698. godine, zvanje plemića i poručniku subotičkih militara Tomi Кaiću, njegovoj supruzi Jakobi rođ. Dulin i njihovim sinovima Lovri i Josipu. Plemićki status dobili su ovom poveljom i Tomin brat Franja sa suprugom Jakobom rođ. Beretinović i kćerima Anastazijom (Stanom) i Ursulom, drugi brat Ivan, sa suprugom Agnezom rođ. Guganović i ćerkom Marijom, kao i Matija, sin Tominog preminulog brata Bartula (Bariše). Plemićko pismo ozvaničeno je na sednici Skupštine Bačke županije, održanoj 18. novembra 1699. g. u Baji. Grb ove porodične grane potpuno je bio istovetan sa plemićkim grbom Kaića koji su nobilizovani prethodne 1697. godine (izvorna plemićka povelja cara Leopolda I Tomi Kaiću i njegovoj braći iz 1698. g. nalazi se u posedu njihovih potomaka iz sela Svetozara Miletića).
U umetnički načinjenom rodoslovu potomaka druge plemićke grane Kaića, nobilizovane 1698. godine, koji je nastao 1888. godine, nalazi se ratnik ispod drveta porodičnog stabla, sa odsečenom turskom glavom na maču i sa imenom Franja (Ferencz) zapisanim na stablu iz koga ka daljim potomcima vode dve velike grane nobilizovane braće Tome i Ivana, te saobrazno tome možemo da zaključimo da je ovde reč o njihovom ocu. Između te dve grane nalazi se zapis Vidin (Viddin) – ime poznatog podunavskog naselja na severozapadu Bugarske, a ispod ovog zapisa naslikana je kruna sa pet krakova i godinom nobilitacije ove grane Kaića (1698). Sadašnje porodično predanje ne pamti, ali postoje dva moguća razloga zapisa Vidin – ili je reč o mestu sukoba sa Turcima u kome se istakao otac nobilizovane brace Tome i Ivana (mada kod Vidina u vreme Velikog bečkog rata, od 1683. do 1699. godine, nije vođena veća bitka), ili bi zapis mogao da predstavlja mesto porekla ove porodice jer se iz šire okoline Vidina, krajem 1688. godine, uklanjajući se pred Turcima u pravcu severozapada (na prostor Banata, Bačke, Baranje i Slavonije) iselilo blizu pet hiljada tamošnjih rimokatolika, koji su, jednim delom, starijim poreklom bili iz Bosne i Hercegovine i čiji su dušebrižnici, još i početkom 17. veka, bili bosanski franjevci.
Prilikom provere plemstva u Bačkoj županiji, 1732. godine, kao nosioci plemstva porodice Kaić zabeleženi su Luka Kaić, sin Jakova kome je plemićko pismo dodeljeno 1697. godine, i Antun Kaić, sin Tome koji je status plemića dobio 1698. godine.
Na popisu subotičkih graničara iz 1720. g. prezime Kaić nije zabeleženo, ali popisi graničara, poslatih 1734. g. u Rat za poljsko nasleđe, beleže imena Nikole i Marka Kaića, a Nikola Kaić se nalazio i među graničarima koji su 1739. g. šajkama poslati za Beograd. Aprila 1743. godine, u pešadijskoj subotičkoj graničarskoj četi, prilikom smotre u Segedinu, zapisan je Joso Kaić. U jesen 1744. godine, tokom Rata za austrijsko nasleđe, obaveza subotičke plemićke porodice Kaić bila je da za ratište opremi jednog konjanika.
Između 1720. i 1750. g. u subotičkim matičnim knjigama krštenih, kao očevi krštene dece, zabeleženi su sa prezimenom Kaić: Josip (od 1721. do 1742. godine), Nikola (od 1721. do 1743), Luka (od 1722. do 1744), Marko (od 1723. do 1741), Antun (od 1724. do 1736), Krištof (1726), Mihailo (od 1726. do 1732), Franja (od 1731. do 1737), Jakov (od 1739. do 1750), Martin (od 1744. do 1750), Petar (od 1745. do 1749), Tomaš (od 1746. do 1748) i Pavle (1746. i 1747). Posle 1750. g. zapisi Kaića u matičnim knjigama krštenih, zbog preseljenja iz Subotice, prestaju.
Prilikom prve sednice Magistrata privilegovanog komorskog trgovišta Subotice, održane 2. avgusta 1743. godine, za člana prve Zaklete opštine imenovan je i Luka Kaić, koji će njen član biti i 1747. godine. Na poreskom popisu stanovnika Subotice 1748. godine, među ovdašnjim plemićima zabeleženi su: Joso Kaić u domaćinstvu koje je imalo tri punoletna muška člana porodice, a u vlasništvu šest volova za jaram, tri konja za vuču i tri krave muzare, potom na ispaši 22 krave i četiri pastuva i kobile, te četiri svinje i 60 ovaca, sa 16 akova vina i prinosima od 91 požunskog merova pšenice, 36 merova ječma, 28 merova zobi, 24 merova prosa i 16 merova sirka; Marko Kaić, vlasnik dva vola za jaram, dva konja za vuču i tri krave muzare i dve svinje, kao i dve krave i dvoje junadi na ispaši, sa prinosima od 42 požunska merova pšenice, 14 merova ječma, 14 merova zobi i 16 merova prosa; Zelko Kaić, vlasnik dva vola za jaram, dva konja za vuču i dve krave muzare, jedne krave na ispaši i jedne svinje, sa pet akova vina i prinosima od 28 požunskih merova pšenice, osam merova ječma, sedam merova zobi i 16 merova prosa; Nikola Kaić, u domaćinstvu koje je imalo dva punoletna muška člana porodice, a u vlasništvu četiri vola za jaram, četiri konja za vuču, dve krave muzare, kao i pet krava i petoro junadi na ispaši, te četiri svinje i 35 ovaca, sa prinosima od 77 požunskih merova pšenice, 16 merova ječma, deset merova zobi i 16 merova prosa.
Nakon što je data mogućnost preseljenja subotičkih i drugih plemićkih porodica na nekadašnje somborske pustare Militić i Đurđin, uz nekoliko drugih porodica doseljeni su i Kaići. Na prvom popisu 107 miletićkih plemića, načinjenom početkom septembra 1751. g. radi oporezivanja po klasi poseda, zabeleženi su potomci obe plemićke grane Kaića. Iz drugog plemićkog pokolenja zapisani su Nikola Kaić (sa dva punoletna člana domaćinstva, posedom druge klase i sa porezom od četiri forinte), Josip Kaić (sa dva punoletna člana, posedom treće klase i porezom od dve forinte) i Marko Kaić (jedan punoletni član, sa posedom treće klase i sa dve forinte poreza). Iz trećeg plemićkog pokolenja Kaića na popisu su zabeleženi Jakov Kaić (jedan punoletni član, posed treće klase i dve forinte poreza) i Petar Kaić (dva punoletna člana domaćinstva, bez poseda i poreskih obaveza).
Na državnom popisu plemića Bačke županije 1754/55. g. zapisani su Jakov, Nikola, Marko, Josip i Petar Kaić, koji su 1755. g. zabeleženi i na popisu plemića taksalista Bačke županije (Petar je plaćao dve forinte plemićke takse, Josip i Nikola po jednu i po, a Marko i Jakov po pola forinte). U Subotici su 1759. g. zemljišni porez plaćali Đuro Kaić (u kategoriji od 70 do 80 forinti), Marko Kaić (do 40 forinti) i Bariša Kaić (do 30 forinti).
Kada su 1771. g. proveravani statusi svih plemićkih porodica sela Nemeš Militiča, za obe plemićke grane Kaića navedeni su podaci o njihovim nobilitacijama, a predstavljeni su i rodoslovi pet pokolenja prve nobilizovane porodice rodonačelnika Jakova Kaića i četiri pokolenja druge porodice rodonačelnika Tome i Ivana Kaića. Godine 1798/99. plemstvo je ispitano i neosporno potvrđeno Ivanu i Petru, te Josipu, Luki, Adamu i Davidu Kaiću iz Nemeš Militiča.
Imovinski popis Nemeš Militiča iz 1800. g. beleži u selu šest domaćinstava plemićke porodice Kaić, sa 24 odrasla muška člana, sa porodičnim kućama, površinom zakupljene zemlje izraženom u požunskim jutrima i površinom vinograda. Među domaćinima su navedeni: Toma Kaić, na kućnom br. 116, sa neodeljenom braćom Jakovom i Bartulom (68 jutara i 1.156 kv. hvati zemlje, osam motika i četiri hvata vinograda); Đuro Kaić, na kućnom br. 117, sa sinovima Antunom, Petrom i Fabijanom (34 jutra i 578 kv. hvati zemlje, sedam motika i 148 hvati vinograda); Josip Kaić, na kućnom br. 119, sa sinovima Jakovom, Đurom i Markom (103 jutra i 541 kv. hvat zemlje, osam motika i 154 hvata vinograda); Ivan Kaić, na kućnom br. 131, sa sinovima Nikolom, Đurom, Andrijom i Antunom (103 jutra i 560 kv. hvati zemlje, deset motika i 142 hvata vinograda); Luka Kaić, na kućnom br. 132, sa sinovima Martinom i Lovrom (26 jutara i 777,25 kv. hvati zemlje, četiri motike i 199,5 hvati vinograda); Adam Kaić, na kućnom br. 133, sa neodeljenim bratom Davidom i sinovima Josipom, Stipanom i Jakovom (51 jutro i 999,5 kv. hvati, četiri motike i 199,5 hvati vinograda).
Prilikom otkupa celokupnog seoskog atara Nemeš Militiča 1803. godine, u carskoj povelji zapisani su, kao novi vlasnici poseda dobijenih u stalno vlasništvo, potomci Jakova Kaića iz prve plemićke grane: Josip Kaić, sin Marka (i unuk Jakova Kaića), njegov dalji brat Luka Kaić, te Adam i David Kaić (sinovi Ivana, unuci Jakova mlađeg, praunuci Luke i čukununuci Jakova st. Kaića). Iz druge plemićke grane zabeleženi su potomci Tome i Ivana Kaića: četvorica braće Toma, Jakov, Bartul i Đuro Kaić (sinovi Petra, unuci Antuna i praunuci Tome Kaića), kao i njihov dalji brat ili rođak Ivan Kaić (verovatno praunuk Tominog brata Ivana Kaića). Time je porodica Kaić 1803. g. ukupno dobila u posed 497 požunskih jutara i 187 kv. hvati zemlje, odnosno oranica i livada.
Da odnosi među rodbinom nakon dobijanja poseda nisu imovinski bili još jasno određeni, pa time ni skladni, svedoči podatak iz 1804. g. u kome se navodi da je Stipan Kaić na svojoj zemlji presreo i preprečio put Josipu Kaiću, suposedniku, te su tom prilikom Josipova kola upala u šanac i razbila se, a konji su se razbegli, zbog čega su županijski službenici o tom slučaju uzeli izjave svedoka.
U jesen 1805. godine, zbog prodora Napoleona, ponovo je pokrenuta insurgentska plemićka vojska, u kojoj su kao husari služili Antun i Andrija Kaić. Godine 1809. u pešadiji insurgentske vojske nalazili su se Petar, dva Josipa i Nikola Kaić.
Nakon provere, u red plemstva Bačko-bodroške županije uvršteni su, u novembru 1826. godine, Juraj, Antun i Andrija Kajić, sa svojim sinovima i kćerima.
Popis plemića Bačko-bodroške županije 1841. g. beleži 54 punoletna stanovnika sa prezimenom Kaić, od kojih je 38 zapisano u Nemeš Militču, 12 u Bajmoku, dvoje u Topoli i po jedan u Subotici i Baji. U selu Nemeš Militiču zapisani su tada: Stipan Kaić, sin pok. Adama; Stipan, Ivan, Đuro i Antun, sinovi pok. Jakova; Josip; Zaharija; Marko; Franja, sin Ivana; Pavle; Ivan, sin pok. Andrije; Martin, sin pok. Antuna; Antun, sin pok. Tomaša; Petar, sin pok. Đure; Luka; Marko; Đuro sin Petra; Stipan, sin pok. Fabijana; Josip, sin pok. Jakova; Pavle, sin Josipa; Isak; Nikola; Josip, sin pok. Bartula; Petar i Stipan, sinovi pok. Tomaša; Šimun; Benedek; Lojza; Jakov; Ivan, sin Nikole; Lovro; Ivan, sin Lovre; Martin, sin. pok. Luke; Karlo; udovica Jakovljeva; Janja, udovica Lukina; Marija, udovica Andrijina, i Josipa, udovica Fabijana Kaića.
Godine 1845. pl. Valentin Kaić nalazio se na dužnosti županijskog sreskog načelnika za Topolski srez.
U podužoj pesmi „Prkos“, bunjevačkog pesnika i sveštenika Nikole Kujundžića (1861-1906), opisan je podvig mladog vojnika iz porodice Kaić, u razdoblju ratova s Turcima. Ne znamo da li je pesma plod mašte autora ili je ispevana na osnovu starijeg predanja, ali njeni završni stihovi glase:
Aoj, momci, ta slušajte,
Ko bi se tom’ nado,
Da će prvi na mejdanu
Biti momče mlado.
Al’ on na njih ni ne haje,
Dika roda svoga,
Mlado momče – prvi vitez
Roda Kaićskoga!
Znatan je broj potomaka obe plemićke loze Kaića, koji su i početkom 21. veka živeli u Svetozaru Miletiću, Čonoplji, Bajmoku, Somboru, Subotici i drugim mestima, ali i u raznim evropskim i vanevropskim državama. Manji deo potomaka plemićke porodice Kaić vremenom je mađarizovan.
Poreklom od nemešmilitičkih Kaića bili su i sveštenik Josip Kaić (1871-1962), somborski gimnazijalac i kaločki student, koji je bio kapelan u Bikiću, Subotici, Kaćmaru i Aljmašu, pa potom, duže od pola veka, župnik u Selenči, kao i Aleksandar Kaić (1936-2006), dugogodišnji direktor somborskog Istorijskog arhiva (od 1964. do 1992). Potomkinja ove plemićke bunjevačke porodice je i dr Katalin Kaić (1943), profesor emeritus Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, čija je uža naučna oblast Folkloristika i istorija kulture. Ujedno, Katalin Kaić je osnivač i prva dekanica Učiteljskog fakulteta na mađarskom jeziku u Subotici. Autorka je više zapaženih studija i većeg broja stručnih radova objavljenih na mađarskom i srpskom jeziku.
Porodica Kaić svečano je 1998. g. obeležila porodičnim skupom u Svetozaru Miletiću 300. godišnjicu od dobijanja plemićkog statusa.
Milan Stepanović
[Ovaj prilog fragment je iz monografije potpisanog autora “Plemićke porodice bačkih Bunjevaca” (Subotica – Sombor, 2024).]