Somborsku Trgovačku i zanatlijsku banku koju osnovao je 1871. g. ovdašnji imućni trgovac i privrednik Simeon Sima Bikar, koji je bio i njen prvi predsednik (osim njega, osnivači su bili neki od najimućnijih Somboraca tog vremena, mahom srpske narodnosti). Banka je započela rad prodajom 1.500 svojih akcija (svaka akcija bila vredela je po 100 forinti), a već prve godine imala je 384 akcionara. Njen ukupan promet u narednih 17 godina bio je, ipak, znatno manji od prometa uspešne Somborske štedionice. Banka je prestala sa radom 1907. godine, a somborski srpski list „Sloga“ pisao je da je do njenog gašenja došlo zbog nesposobnosti uprave (prethodnu godinu banka je završila sa gubitkom od 127.601 krune). Na loše poslovanje banke uticala je i pojava snažne konkurencije u vidu Mađarske agrarne štedionice.
Prvobitno je Trgovačka i zanatlijska banka zakupljivala sedam prostorija u vlasništvu somborske Srpske pravoslavne crkvene opštine, a tokom 1887/88. g. počela je da podiže svoju zgradu na Trgu Sv. Đorđa, prema projektu arhitekte Leopolda Decera. Njena izgradnja koštala je 35.768 forinti. Zgrada banke nastala je na mestu nekadašnje kuće koja je u 18. veku pripadala Mojseju Putniku, bačkom vladiki (1757-1774), a kasnije i mitropolitu karlovačkom (1781-1790), a zatim je, tokom prve polovine 19. veka, zapisana u posedu trgovca Stipana Zomborija, potomka znamenite somborske bunjevačke porodice Somborčević, koja je svoje nekadašnje prezime polovinom 18. veka mađarizovala (njegov posed se 1837. g. prostirao na 274 kvadratna hvata). Osnivač banke Sima Bikar imao je kuću u najbližem susedstvu, sa desne strane novogpodignute zgrade Trgovačke i zanatlijske banke (ispred kuće koja se nalazila na mestu buduće banke, od 1867. g. nalazilo se pijačno mesto namenjeno lončarima, koji su svoje proizvode ranije prodavali pred crkvom Svetog Trojstva; iz iste godine potiče i podatak da se kuća Stipana Zomborija nalazi u veoma lošem stanju i da je sklona rušenju).
Jednospratnica Trgovačke i zanatlijske banke imala je fasadu u stilu neorenesanse, sa rustično dekorisanim prizemljem u kome su se nalazili pravougaoni izlozi i ulazna kapija. Na spratu zgrade bilo je pet polukružnih prozora sa završecima u vidu konzola, a na sredini je stojao balkon koji su držale tri moćne konzole. Iznad krovnog venca nalazio se središnji, izdužen polukružan zabat, a sa oba kraja zgrade bio je još po jedan manji polukružan zabat. Između zabata nalazili su se izduženi ukrasi, slični vazama, a na krovu zgrade bilo je pet okruglih badža. Na vrhu krova, sve do pedesetih godina 20. veka, stojao je na žičanoj osnovi velik ćiriličan natpis Srpski pevački dom, koji je kasnije zamenjen parolom Živeo Tito.
Nakon gašenja Trgovačke banke, zgradu je preuzela Mađarska agrarna štedionica, a od njih je ovo zdanje 1911. g. za 140.000 kruna kupila somborska Srpska pevačka družina, osnovana 1870. godine, koja je u dvorištu zgrade imala svoj dom. Prostorije na spratu ovog zdanja Pevačko društvo je na 40 godina iznajmilo Privrednoj štedionici d. d. u Somboru, koja je Društvu obezbedila i dugogodišnji povoljni kredit za kupovinu zgrade, a tavan i magacin iznajmljeni su na šest godina trgovini Racić i Cvrkušić, koja se nalazila u susednoj zgradi.
U prizemlju zgrade dugo se nalazila izdavačka knjižara Milivoja Karakaševića, kao i omanja apoteka, a između dva svetska rata ovde su se bile smeštene prodavnice Milana Maširevića, koji je imao tekstilnu radnju, i Ise Racića koji je otvorio radnju „Kolonijal“ sa mešovitom robom. Istovremeno, na spratu zgrade nalazile su se i prostorije Srpske banke iz Zagreba.
U drugoj polovini 20. veka (posle 1960. g.) u zgradi nekadašnje somborske Trgovačke i zanatske banke nalazilo se Opštinsko sindikalno veće, a danas ovde svoje prostorije ima Gradsko kulturno-umetničko društvo „Ravangrad“, kao i podružnica Kola srpskih sestara. Zgrada je obnovljena 2005. godine.
Od 1969. g. ovo zdanje ima status zaštićenog spomenika kulture.
* * *
U dvorištu nekadašnje zgrade somborske Trgovačke i zanatske banke, koju je od Mađarske agrarne banke 1911. g. otkupila ovdašnja Srpska pevačka družina (osnovana 1870. godine), nalazila se još jedna, nešto ranije (1895) podignuta jednospratnica, pravougaone osnove, sa fasadom od cigle. Kako je Družina izdala prednji (ili učični) deo zgrade u zakup, ovo veliko dvorišno zdanje služilo je za probe članova hora Pevačkog društva i u njemu su se nalazile i prostorije uprave Društva, kao i prostorije uprave Saveza srpskih pevačkih društava, u kojem je bilo okupljeno 47 srpskih pevačkih družina iz Austro-ugarske carevine. Srpski pevački dom svečano je osvećen 1911. godine. Sve do danas njegova osnovna namena nije promenjena, te su i sada ovde prostorije Somborskog pevačkog društva, koje je baštinik i nastavljač tradicije Srpske pevačke družine.
Svoje najslavnije trenutke somborska Srpska pevačka družina imala je 1910. godine, kada je na takmičenju srpskih pevačkih družina u Beogradu osvojilo prvo mesto, zbog čega je kralj Petar I Karađorđević odlikovao Somborce ordenom Svetog Save V stepena, kao i u junu 1914. g. kada je u Somboru bila održana Prva slava Srba pevača, koja je u takmičarskom delu okupila 17 srpskih pevačkih društava iz tadašnje Austrougarske i Beograda, kao i Pevačko društvo „Stanković“ iz Beograda, koje je nastupilo van konkurencije (ukupno je u Somboru tada gostovalo blizu hiljadu horista i horistkinja, što čini ovaj skup, po svom značaju i veličini, do danas neprevaziđenim u istoriji somborske kulture). Slično okupljanje, povodom šezdesetogodišnjice Srpskog pevačkog društva, tada pod imenom Srpska crkvena pevačka družina, dogodilo se u Somboru i 1931. g. i tada je u obeležavanju ove godišnjice učestvovalo 26 pevačkih društava sa svim pevačima i 31 društvo iz kojih je nastupalo po nekoliko pevača, iz svih krajeva tadašnje Kraljevine Jugoslavije.
Nove zvezdane časove ovo Društvo (sada pod imenom Somborsko pevačko društvo) dočekalo je tokom poslednje decenije 20. veka zahvaljujući Mešovitom omladinskom horu Iuventus cantat, koji je, pod dirigentskom palicom prerano preminulog maestra Silvestera Hajnala, osvojio brojne nagrade na prestižnim evropskim i svetskim horskim takmičenjima.
Milan Stepanović
