Nekadašnju vojničku somborsku pustaru Stanišić naselili su 1763/64. g. Srbi iz obližnjih sela Baračke i Dautova, a potom su im se, tokom 1780-ih, pridružili Mađari, Slovaci i najmasovnije Nemci. Stanišić je tokom druge polovine 18. i na početku 19. veka bio selo, a 1811. g. dobio je status trgovišta ili varošice, u kojoj su mahom živeli ovdašnji ratari, stočari, zanatlije i trgovci srpske, nemačke, mađarske, slovačke i jevrejske narodnosti. Osim njih, prema podacima iz 1841. godine, u Stanišiću je živelo i osam porodica koje su imale plemićki status. Većinom su to bili plemići armalisti, koji su imali plemićko zvanje i grb, ali ne i plemićke posede, te se skoro ni po čemu nisu razlikovali od svojih neplemenitih sugrađana (u mađarskom jeziku takvi plemići podrugljivo su nazivani bocskoros nemesség ili plemići iz opanka). Većina tih stanišićkih plemića poreklom je poticala iz obližnjih sela – iz susednog plemićkog sela Nemeš Militiča ili Lemeša (današnjeg Svetozara Miletića), naseljenog bunjevačkim i mađarskim plemićkim porodicama polovinom 18. stoleća, kao i iz Čavolja i Dautova, ali i iz udaljenijih delova Habzburške monarhije. Inače, Stanišić je, sa celokupnim atarom, između 1802. i 1849. godine, bio u posedu znamenite plemićke (kasnije baronske) porodice Redl, ali ona je živela u obližnjoj Rastini, odakle je, iz svog kaštela, upravljala i posedom Stanišić.
U samom selu, prema zapisima popisa plemića Bačko-bodroške županije iz 1841. godine, živelo je osam plemićkih porodica, sa 17 punoletnih nosilaca plemstva. Bile su to porodice Afleldi, Bajči, Čeri, Mandić, Odri, Pirker, Polerman i Tar. U daljem tekstu reći ćemo nešto više o svakoj od ovih porodica:
ALFELDI (ALFÖLDY) – Mađarska plemićka porodica slovačkog porekla, čije je starije prezime bilo Mišlej (Misley), a njihova postojbina nalazila se u Njitranskoj županiji, u današnjoj Slovačkoj. Plemstvo joj je 1666. g. dodelio car i kralj Leopold I. Nakon preseljenja Srba iz sela Dautova (sada Davod u Mađarskoj) u Stanišić, na njihovo mesto naseljeni su Mađari, a delimično i Slovaci, među kojima se nalazila i kasnije razgranata plemićka porodica Alfeldi, čija je jedna grana doseljena i u susedni Miletić krajem šezdesetih godina 18. veka. Popis plemstva iz 1841. g. beleži u Stanišiću Mihaila (Mihalja) Alfeldija, koji se doselio 1838. g. iz Dautova, nakon ženidbe sa ovdašnjom žiteljkom slovačkog porekla Katarinom Mudri.
BAJČI (BAJCSY, BAJTSY) – Mađarska plemićka porodica poreklom iz Njitranske županije, kojoj je plemstvo dodelio car i kralj Ferdinand III 1654. godine. U susednom Miletiću je 1751. g. zapisan tek doseljen plemić Antal Bajči, kome je, na osnovu potvrde Njitranske županije, priznat plemićki status, potvrđen 1771. g. za miletićke plemiće Antala i Janoša Bajčija. Na popisu Miletića iz 1800. g. zabeležena je jedna kuća ove porodice. Godine 1798. iz Miletića se u Stanišić, nakon ženidbe sa ovdašnjom žiteljkom i udovicom Elizabetom Gregus, doselio udovac Antal ml. Bajči. Popis plemstva iz 1841. g. beleži u Stanišiću njihove potomke Ferenca i Đerđa Bajčija.
ČERI (CSERY, CSERI) – Jedna od najstarijih mađarskih plemićkih porodica, koja je plemićke posede dobila još u 13. stoleću, darovnicom ugarskog kralja Bele IV iz 1262. godine. Njena postojbina je Hontska županija (severni sused Peštanske županije), odakle se, vremenom, širila po drugim delovima Ugarske. U Stanišić se jedna grana ove plemićke porodice doselila još osamdesetih godina 18. veka. Na popisu ovdašnjih plemića 1841. g. zabeleženi su Adam, Antal, Balaž, Imre, Janoš i Jožef Čeri, kao i udovica Čeri Janoša starijeg Ana rođ. Konc. Porodica Čeri bila je najveća stanišićka plemićka porodica.
MANDIĆ – Bunjevačka plemićka porodica doseljena iz sela Čavolja (istočno od Baje). Plemstvo čavoljskih Mandića (koji nisu bili srodni Mandićima iz susednog Miletića) potiče iz 1688. godine, a dobijeno je u Slavoniji, u Požeškoj županiji, odakle su, početkom 18. veka, preci ove porodice doseljeni u Baju i Čavolj. U Stanišić se, kao mladić, doselio Zaharija Mandić (sin Vida Mandića iz Čavolja) i ovde se 1803. g. oženio Elizabetom ml. Gregus, a iz tog braka rođen je njihov sin Zaharije mlađi. Na popisu plemstva iz 1841. g. u Stanišiću su zapisani otac i sin, stariji i mlađi Zaharije Mandić.
ODRI (ODRY) – Mađarska plemićka porodica poreklom iz naselja Kemence u Hontskoj županiji, kojoj je plemstvo 1716. g. dodelio car i kralj Karlo VI. Jedna grana ove porodice (Đerđ i Maćaš, sinovi Andraša Odrija, preseljenog iz Hontske u Peštansku županiju) doseljena je polovinom 18. veka u susedno plemićko selo Nemeš Militič (Svetozar Miletić). Na popisu Miletića iz 1800. g. zabeleženo je osam kuća ove porodice. U Stanišić se, tokom poslednje decenije 18. veka, iz Miletića doselio pl. Janoš Odri, sa suprugom Anom Litvai. Ovde im je rođen sin Joakim, koji se 1831. g. oženio Katarinom, ćerkom pl. Imrea Čerija iz Stanišića. Popis plemića iz 1841. g. beleži u selu Stanišiću oca i sina Janoša i Joakima Odrija.
PIRKER (PYRKER) – Stara plemićka porodica poreklom iz zapadnog dela Ugarske, gde su imali posede kraj naselja Felseer (sada Obervart u Austriji), koje je njihovim precima (tada sa prezimenom Elei) darovao još 1327. g. ugarski kralj Karlo Robert. Plemićke posede im je 1582. g. ponovo ozvaničio car i kralj Rudolf I, a potvrdio ih je 1611. g. car i kralj Matija II. U Bačku je ova porodica doseljena iz Vaške županije, početkom 19. veka, a Emerik (Imre) Pirker je 1811. g. Bačko-bodroškoj županiji priložio plemićku potvrdu Vaše županije (1825. g. u katastar plemstva Bačko-bodroške županije uneseni su Emerik Pirker i njegovi sinovi Adolf i Johan). Popis plemića iz 1841. g. u Stanišiću beleži Franca (ili Ferenca) Pirkera, koji je bio oženjen pl. Josipom Alfeldi, a u Stanišić je doseljen kao blagajnik ovdašnjeg vlastelinstva.
POLERMAN (POLLERMAN) – Plemićka porodica poreklom iz Peštanske županije, kojoj je plemstvo dodelio car i kralj Leopold I 1689. godine. Stanišićke matične knjige ne beleže ovo prezime, koje se ne javlja ni među registrovanim plemstvom Bačko-bodroške županije. Možemo da pretpostavimo da je Mihael (ili Mihalj) Polerman, koji je, kao stanišićki plemić, zabeležen na plemićkom popisu 1841. godine, takođe bio jedan od vlastelinskih službenika, na privremenoj službi u selu.
TAR (TAR, TAAR) – Mađarska plemićka porodica kojoj je plemstvo dodelio car Ferdinand III 1654. godine. U Bačku (naselje Bezdan) iz županije Zala (severno od Varaždinske županije) doselio se početkom 1740-ih Đerđ Tar, kome je 1744. g. potvrđeno plemstvo u Bačkoj županiji. Početkom druge polovine 18. veka, Đerđ Tar se preselio iz Bezdana u Nemeš Militič, gde je zapisan na popisu 1755. godine. Njegovim sinovima Jožefu i Mihalju Taru potvrđeno je plemstvo 1771. godine. Na popisu Miletića iz 1800. g. zabeležene su dve kuće ove porodice. U Stanišiću matične knjige ne beleže ovo prezime (samo jednom je, 1837. godine, zapisano venčanje miletićkog udovca pl. Ferenca Tara sa udovicom Barbarom Popankom), ali popis plemića iz 1841. g. u selu beleži udovicu Jožefa Tara, Agnezu rođ. Reves.
Stanišićke plemićke porodice većinom nisu imale vidniju ulogu u privrednom i društvenom životu sela tokom 19. veka, kada je, razvitkom građanskog društva i slomom feudalnog sistema, plemstvo izgubilo pređašnji značaj. Među imućnijim posednicima Stanišića, od plemića su 1897. g. zabeleženi samo Ištvan i Janoš Odri, vlasnici 146, odnosno 120 katastarskih jutara zemlje u seoskom ataru. Tokom prvih decenija 20. stoleća plemstvo je još samo simbolično predstavljalo zasebnu društvenu kategoriju, bez konkretnog uticaja na savremena društvena kretanja i svakodnevni život.
Milan Stepanović
