O Somboru postoji više desetina raznih pesama, u kojima se ovaj grad pominje, a one su, mahom, nastale tokom poslednjih stotinjak godina, uz nekolicinu sačuvanih iz 18. i 19. veka. Ipak, prva sačuvana pesma u kojoj se pominje Sombor znatno je starija i nastala je u poslednjim godinama 16. stoleća, a ispevana je na turskom jeziku i napisao je jedan tatarski princ ili kan.
Turska uprava u Somboru trajala je od 1541. do 1687. godine, dakle skoro jedan i po vek. Sombor je u to vreme bio središte velike nahije u Segedinskom sandžaku, u kojoj se nalazilo preko 100 sela, jedna varošica (Kolut) i nahijsko središte (kasaba) Sombor. Kao trgovačka palanka u usponu Sombor je bio privlačan trgovcima, koji su se, prelazeći Dunav kod Petrovaradina, Iloka ili Erduta, ovde često zadržavali na svom putu prema Budimu. Ipak, pokazao se kao nedostojno mesto za boravak jednog vladara i predvodnika velike vojske, kakav je bio tatarski kan, učeni Gazi II Giraj (1554-1607), vazal i saveznik Turaka u vreme tzv. Dugog rata između Osmanskog i Habsburškog carstva (1593-1606).
Njemu je tokom kasne jeseni i zime 1598/99. g. Sombor određen za zimovnik, a kada se u leto 1599. g. kan, nezadovoljan tretmanom svoje vojske, povukao nazad na Krim, pisao je odatle turskim velikodostojnicima stihove (tzv. „gazale“), kojima je iskazivao svoje nezadovoljstvo. Jedna od tih pesama, kasnije slavna u turskoj književnosti, koju je Gazi Giraj poslao u Carigrad, počinjala je jetkim stihovima posvećenim njegovom boravku u Somboru:
Zar je čudo što osećamo gorčinu? Vidite naše stanje.
Iz naših nozdrva tekle su gorke vode Sombora!
[Telh-kâm olsak aceb mi hâlimizni bir görün
Burnumuzdan geldi billâh acı suyu Sombor’un.]
Pesmu, prepunu žučnih zamerki na držanje turskih velikodostojnika prema njegovoj vojsci, završio je rezignirano, skoro vapajem koji je, valjda, trebalo da ukaže na meru njegovog poniženja tokom prethodnog zimovanja:
Iskreno izrečeni stihovi velikodušnog Gazi-kana!
O, raspitaj se o Somboru!
Na kraju, valja napomenuti da je vojska „velikodušnog“ i poetski raspoloženog tatarskog kana, tokom svog boravka i zimovanja u Somboru i okolini 1598/99. godine, činila neopisiva zverstva prema okolnom hrišćanskom stanovništvu (hrišćanska raja somborske nahije, mahom pravoslavne veroispovesti, činila je tada preko 90% od ukupnog broja stanovništva nahije).
Milan Stepanović
