Kao posledica carske naredbe od 1729. g. da se u svim zemljama austrijske krune raširi kult novokanonizovanog svetitelja Ivana Nepomuka, zaštitnika od poplava i zaštitnika svete tajne ispovedi, podizane su crkve i kapele posvećene ovom svetitelju.
Ivan Nepomuk je rođen polovinom 14. veka i bio je češko-nemačkog porekla, a u mladosti je studirao teologiju u Padovi i postao doktor kanonskog prava. Imenovan je za vikara praškog nadbiskupa, a u sukobu između crkve i češkog kralja Vaclava zalagao se za očuvanje crkvenog integriteta i autonomije, zbog čega je bio pogubljen. Kasniji izvori (iz polovine 15. veka) navode da je Ivan Nepomuk pogubljen zbog zaveta da ne izda svetu tajnu ispovedi, nakon što nije pristao da kralju oda sadržinu ispovedi kraljice, koju je ljubomorni suprug optužio za neverstvo. Ivan Nepomuk je zbog toga 1393. g. zatvoren, okrutno mučen i na kraju bačen sa Karlovog mosta u reku Vltavu. Njegov kult svetitelja brzo se širio u češkim i nemačkim zemljama, pa je postao svetac-zaštitnik Češke i grada Praga, kao i zaštitnik reka, mostova, mlinara i vodenica, ribara i davljenika. Ipak, Ivan Nepomuk je beatifikovan tek 1721. godine, a zvanično ga je za svetitelja kanionizovao papa Benedikt XIII 1729. godine.
U Somboru je, prema zapisu hronike ovdašnjeg franjevačkog samostana, oko 1751. g. podignuta kapela Svetog Ivana Nepomuka, na zemljištu županijskom u blizini samostana ovog, trudom komorskog administratora g. Franca Redla. Ova ljupka građevina sazidana je u rokoko stilu, preko puta franjevačkog manastira i crkve (današnja crkva Sv. Trojstva i Župani dvor), nedaleko od Pašine kule, na imanju koje je grad dodelio Bačkoj komorskoj administraciji, čije se sedište od 1750. g. nalazilo u Somboru.
Staro predanje, ali i oblik i položaj kapelice, navodili su na pretpostavku da je osnova kapele nastala na mestu nekadašnje turske bogomolje, koja je postojala kraj Pašine kule, u čijem je neposrednom susedstvu, kao malu džamiju ćeramidom pokrivenu, pominje 1665. g. u svom opisu Sombora turski putopisac Evlija Čelebi.
Ktitor kapele Franc Redl bio je administrator Bačke komorske uprave i od 1750. g. živeo je u Somboru (njegovom zaslugom počela je iste godine izgradnja zgrade Komorske administracije u Somboru, koja će poneti ime Grašalkovićeva palata). U vreme borbe za elibertaciju grada (1745-1749) Franc Redl je bio moćan protivnik Somboraca i njihovog nauma, ali je, posle proglašenja Sombora za slobodan i kraljevski grad (1749), postao njihov prijatelj i zaštitnik. Plemstvo je dobio 1759. godine, a u Somboru je živeo i radio sve do smrti 1764. godine.
Kapela Sv. Ivana Nepomuka do vrha krsta visoka je 12 metara (zid kapele je visok šest metara, koliko je visok i krov sa lanternom). Dužina kapele je 6,45 metara, širina 5,30 metara, a njeni zidovi debljine su 80 cm. Osnova zdanja sazidana je u obliku nepravilne elipse, zarubljene na istočnom delu. Prema planu iz 1772. g. prvobitan krov kapele bio je šestougaone osnove i na dva nivoa. Kasnije je načinjen krov u obliku kupole, koja pri vrhu ima lanternu sa četiri prozorčeta i krstom. Krov je bio pokriven bakarnim limom, koji je u toku Prvog svetskog rata skinut za vojne potrebe, a kapela je iznova pokrivena pocinkovanim limom. Ispod ovalnog prozora na južnoj strani nalazio se još jedan ulaz, koji je docnije zazidan, a iznad ulaza u kapelu sa istočne strane dozidan je naknadno trougli fronton. U unutrašnjem delu kapele oltarska niša je ukrašena jonskim pilastrima, a jugoistočni i severnoistočni zid obloženi su mermerom, kao i pod, koji je načinjen od kvadratnih mermernih ploča. Na drvenim vratima sačuvane su izvorne rokoko šarke.
Pored kapele je, polovinom sedamdesetih godina 18. veka, podignuta barokna jednospratnica Pavla Krušpera, komorskog administratora, a početkom osamdesetih godina 19. veka i zdanje Mađarske čitaonice (danas su to zdanja Istorijskog arhiva i Dečjeg odeljenja Gradske biblioteke). U kapeli je misa služena samo na dan Sv. Ivana Nepomuka (16. maja).
Kapela Sv. Ivana Nepomuka, koja od 1948. g. ima status zaštićenog spomenika kulture, a od 1991. g. i status kulturnog dobra od velikog značaja, sačuvala je svoj prvobitan izgled do danas, a nakon decenija propadanja starim šarmom zaiskrila je nakon detaljne obnove 1999. godine, kada je ponovo pokrivena bakarnim krovom. Poslednjih godina u kapeli se nalazi galerija somborskog slikara Jenea Višinke. Fasada kapele ponovo je obnovljena polovinom 2018. godine.
Milan Stepanović
6 Komentara
Jelena
Sjajan tekst!! Redovno pratim Vaše objave i ovde i na Facebook-u već duže vreme i zaita sa odušbevljena! Pozdrav za Vas i Vašu porodicu 🙂
Milan Stepanović
Hvala Jelena! 🙂
Milana Terzic
Hvala Vam što sam uz Vas i Vaše pisanje naučila mnogo toga o svom gradu. Šteta što ni mali deo toga niko od nas ne uči u školi.
Milan Stepanović
Hvala Milana!
Tomislav
Lep i naravno edukativan tekst , kao i većina
Vašg pisanija osim delova koji se odnose na Bunjevce! Uporno izbegavate i vidno se trudite sprovoditi Velikosrpske ideje svrstavamjem Bunjevaca u neku novu izmisljenu Nacionalnost umesto nazvati ih kako je pravilno i tačno Bunjevački Hrvati ili Hrvati Bunjevci.
L p
Milan Stepanović
Bunjevce nazivam onako kako su oni sebe nazivali u vreme kada je nastala ova kapela. Ne postoji istorijski arhivski dokument od početka 17. veka pa do 1920-ih, u kome bi Bunjevci sebe nazivali Bunjevačkim Hrvatima. Valjda su ti ljudi najbolje znali šta su. Na popisu Sombora, koji je 1900. g. sprovela Kraljevina Ugarska na svojoj teritoriji, u gradu je zabeleženo 5. 770 Bunjevaca i 2 (slovima: dva) Hrvata. Zar stvarno mislite da je taj narod bio budalast i da nije znao šta je? Pominju li se Bunjevački Hrvati u dve najpoznatije bunjevačke pesme iz 19. veka (“Podvikuje bunjevačka vila” i “Kolo igra tamburica svira”)? Insistiranje na retroaktivnom uvođenju hrvatskog imena uz Bunjevce u njihovoj prošlosti, klasična je revizionistička (u ovom slučaju velikohrvatska) istoriografija. Nemam ništa protiv da se danas svako izjašnjava onako kako se oseća, ali je čist revizionizam nastojanje da se u događaje od pre dva, tri ili četiri veka ubacuje dnevnopolitička hrvatska formulacija bunjevačkog plemena. Inače, čuven sam u Somboru kao propagator velikosrpskih ideja… 🙂 Istini za volju, i velikosrpske i velikohrvatske ideje jednako su mi strane i međusobno liče kao jaje jajetu, a naučna i etička vrednost im je nulta. Nastaviću da Bunjevce nazivam, kada pišem o prošlosti, onako kako su oni sebe nazivali u toj prošlosti o kojoj pišem i onako kako veliki broj somborskih Bunjevaca i danas sebe naziva.