RAVNIČARSKI DIVANI,  Tradicija

KAKO JE VLADIKA PROKLEO SOMBORCE

U središtu somborske Svetođurđevske somborske crkve, ispod srednjeg polijeleja, nalazila se nekad tvrdo ozidana prostrana grobnica u kojoj je sahranjen kapetan somborske vojničke varoši grof Jovan Janko Branković (oko 1675-1734). Kada je prilikom kanonske vizite somborskom protoprezviteratu u aprilu 1805. g. iznenada preminuo tadašnji plahoviti vladika bački Jovan Jovanović (1732-1805), inače vatreni srpski rodoljub,  privrženik i pomagalac Karađorđevog ustanka, sahranjen je u Brankovićevoj grobnici, kojom prilikom su u toj grobnici kosti grofa Janka Brankovića od neobične veličine nađene, te su, prema zapisu Nikole Vukićevića, po starom običaju uljem i vinom oprane i na pređašnje mesto položene, tačnije premeštene su u novi grob koji se nalazio s leve strane, između amvona i prestone ikone svetog Đorđa.

Vladika bački Jovan Jovanović (1732-1805)

Mada najavljena kao kanonska, poseta vladike Jovanovića je, verovatno, imala i političku pozadinu, i bila je vezana za prikupljanje pomoći srpskim ustanicima u tek pokrenutoj Karađorđevoj buni. Za ovu vizitu Somborci su se domaćinski pripremili, pa je vladiku dočekala i štampana pozdravna oda, koju je sastavio oblasni školski direktor i književnik Avram Mrazović (“Pozdravlenije ego preosvjaštenstvu gospodinu Jovanu Jovanoviču, pravoslavnomu episkopu bačkomu”), a koja je objavljena o trošku somborske Crkvene opštine. Vladika je svečano dočekan na Lazarevu subotu, 1/13. aprila 1805. godine. Doček je priređen kod Sivačke kapije (kraj današnjeg gradskog parka), a osim sveštenstva i brojnog građanstva, vladiku su dočekali gradski kapetan Vasilije Atanacković i rimokatolički župnik Matija Slatković. Pozdravnu reč održao je Avram Mrazović.

Pozdravna oda vladici iz pera Avrama Mrazovića

Sutradan je, na praznik Cveti, u Svetođurđevskoj somborskoj crkvi održana arhijerejska liturgija, za koju niko nije slutio da će biti poslednja koju je vladika služio. U objavljenim sećanjima učitelja Subote Mladenovića, koji je kao 14-togodišnji đak prisustvovao poslednjoj Jovanovićevoj liturgiji u somborskom Svetođurđevskom hramu, zapisano je da je video kako je žustri vladika pre liturgije udario jednog sveštenika zato što mu je prilikom svečanog arhijerejskog oblačenja zlatnim lancem zapeo za nos, a jednog đakona je, iz nekog razloga, naterao da skine odoru i da ne služi.

Somborska Svetođurđevska crkva na veduti grada iz 1818. god.

Pri kraju liturgije, kada je vladika propovedao i dok je Svetođurđevski hram bio prepun naroda, nemirna deca su, povremeno, provirivala i naginjala se kroz otvor iz zvonika, koji je stojao nad korom (crkvenim balkonom). Jedan od prisutnih građana uplašeno je u jednom trenutku, opazivši kako se neko dete opasno nagnulo, uzviknuo: Natrag! Na taj uzvik gomila se zatalasala pomislivši da je izbio požar (sličnost reči natrag i vatra) i prisutni vernici su pojurili na sva troja vrata. Vladika je bezuspešno pokušavao da umiri uznemireni narod, pa je na kraju uzrujano uzviknuo: Da ste prokleti!

Odmah nakon liturgije vladika Jovan se razboleo, a kada su Somborci saznali da je bolest ozbiljna, izaslanstvo viđenijih građana posetilo je obolelog vladiku i zdušno ga je molilo da skine sa Somboraca bačeno prokletstvo. Vladika je pristao, pa je tako bolestan i jedva pokretan skinuo kletvu i blagoslovio mnogobrojni okupljen narod na somborskom Svetođurđevskom trgu, sa balkona novosagrađene palate „In foro“, nakon čega su se Somborci u miru i zadovoljno razišli (na mestu ovog lepog bidermajerskog zdanja, podignutog 1804. godine, od 1969. g. nalazi se nezgrapna kockasta zgrada nekadašnje Robne kuće „Beograd“).

Bidermajerska palata “In foro” na somborskom Trgu Sv. Đorđa, 1899. god.
Balkon sa koga je vladika skidao “kletvu” i blagoslovio Somborce u aprilu 1805. god.

Vladika je preminuo nekoliko dana kasnije, u sredu Svetle sedmice, u kući somborskog senatora Trifuna Mihajlovića, na početku Velikocrkvene ulice (danas Veljka Petrovića), a sahranjen je u Svetođurđevskoj crkvi, 12/24. aprila 1805. godine. Pri sahrani su činodejstvovala tri arhimandrita, 54 sveštenika, osam đakona i nekoliko monaha. Nadgrobno slovo držao je mladi somborski sveštenik, kasnije prota, Vasilije Kovačić.

Zapis o upokojenju vladike bačkog Jovana Jovanovića u matičnoj knjizi umrlih somborske Svetođurđevske crkve od 12/24. aprila 1805. god. (prva strana)

Posle vladičine smrti, crkvenim i narodnim fondovima pripalo je, iz njegove ostavine, 13.159 forinti.

Naslednik vladike Jovanovića na eparhijskom tronu, Somborac Gedeon Petrović, nije se pohvalno izrazio o svom prethodniku u diptihu novosadske crkve Sv. Đorđa, ne shvatajući i ne primećujući njegov izuzetan značaj kao nacionalnog borca (posebno u vreme Kočine krajine i na početku Prvog srpskog ustanka), sjajnog agitatora i hrabrog i požrtvovanog rodolјuba. Ipak, naglasio je njegovu skromnost i umerenost, odanost crkvi, te prilјežnost i revnost u postu i molitvi.

Od 2011. g. na ploči ispred središnjeg ulaza u somborsku Svetođurđevsku crkvu nalazi se zapis o tome da je u njoj sahranjen vladika bački Jovan Jovanović.

Milan Stepanović

Ostavite komentar

Vaša e-mail adresa neće biti objavljena.