U tri navrata građani Sombora bili su, tokom Drugog svetskog rata, žrtve surovih progona. U aprilu 1941. godine, nakon ulaska okupacionih trupa Hortijeve Mađarske, stradalo je pretežno srpsko stanovništvo. U aprilu 1944. g. mađarske vlasti su deportovale preko hiljadu somborskih Jevreja, od kojih je većina postradala u nemačkim koncentracionim logorima. Odmah nakon oslobođenja 1944. g. pred prekim vojnim sudovima stradao je i znatan broj nedužnih građana, mahom nemačke i mađarske narodnosti.
Šest dana nakon nemačkog napada na Kraljevinu Jugoslaviju, mađarske trupe su 12. aprila ušle u Sombor, koji je predat bez borbe. Već sutradan po ulasku u grad, honvedi su iscenirali pucnjavu i navodne napade „četnika“, što je bio povod za odmazdu nad nedužnim stanovništvom, bez prethodnog saslušanja i bez ikakvog razloga. U kućama, na ulicama, na prilazima gradu, okupatorski vojnici su hapsili srpske stanovnike Sombora i na razne načine ih mučili i ponižavali. Ujedno su honvedi upadali u srpske i jevrejske kuće, pljačkali, otimali i krali gde su šta stigli i kako su mogli. Pucano je iz artiljerijskog oružja na obe somborske pravoslavne crkve (pokušano je i njihovo spaljvanje), a spaljeno je i nekoliko privatnih srpskih kuća. Obijene su i opljačkane kancelarije Srpske pravoslavne crkvene opštine i parohijske kancelarije.
Počelo je ubijanje srpskih civila svih uzrasta i oba pola, a leševa poubijanih bilo je u kućama, po dvorištima, na ulicama i po njivama. Građani su grupno streljani u porti Svetođurđevske crkve, na pijaci „U lancima“ kod Župnog dvora (ispod Sunčanog sata), kod ciglane „Reš“ nedaleko od železničke stanice, u dvorištu kasarne, u dvorištu Županije, u Šikari, te na Velikom pravoslavnom groblju. Među uglednijim somborskim Srbima ubijen je 14. aprila prota Hadži-Dimitrije Bokšan, čije je telo bačeno sa zvonika Svetođurđevske crkve, a uhapšeni su, svirepo mučeni i potom ubijeni i penzionisani major Nikola Ilić Bajka (komandant srpskog odreda koji je 13. novembra 1918. g. prvi ušao u Sombor, čovek koji je, besumnje, najviše zaslužan što pri promeni vlasti 1918. g. niko u Somboru nije stradao, niti je bio ugrožen), policijski kapetan Živojin Legetić i advokat i srpski dobrovoljac dr Jovan Konjović. Potrebno je naglasiti da je bilo hrabrih sugrađana mađarske nacionalnosti (na primer Stevan Merei), koji su se, bez obzira na opasnost takvog čina, zalagali za uhapšene sugrađane Srbe i mnogima od njih spasili živote.
U prvim danima okupacije u Somboru je ubijeno (na osnovu poimeničnog spiska) najmanje 116 ovdašnjih žitelja, a postojale su i neimenovane žrtve. Niko od ubijenih somborskih Srba nije, prilikom ulaska mađarske vojske i u prvim danima okupacije, ni kolektivno, ni pojedinačno, pružao ni najmanji otpor. Brinuli su o sebi, svojim porodicama, kućama i imovini, pa su živote izgubili kao mirni građani, a njihova krivica bila je jedino u njihovoj nacionalnoj pripadnosti. Ubijeni, do danas, nisu dobili spomen-obeležje, mada takva obeležja postoje za stradale Jevreje 1944, kao i za stradale sugrađane nakon oslobođenja 1944/45. godine (u Kronić-palati). Bilo bi primereno da na zidu ispod Sunčanog sata, gde je aprila 1941. g. ubijen najznatniji broj nevinih Somboraca, bude konačno postavljeno takvo obeležje.
Milan Stepanović
6 Komentara
Mihajlo
U aprilskom ratu izmedju 12 i 16 aprila 2941 pobijeno je oko 20 regruta kraljevske vojske koja se vracala njih oko 200 sa podnarednikom u SO.jer nisu stigli da zaprime oruzje .To su saznali u B.Palanci jer su zMadjari usli uNS.Bracali su se u SO.zMadjarski vojnici su zaposeli most lod sadasnjeg silosa i kada su videli kolonu otborili su vatru.Ova kolona je bila u civilu i nenaoruzana
TO je na potezu Cicova ,Svrakinog drben.mosta i sadasnje “Tromedje”.Ostali su se razbezali i pod okriljem noci preplivali kanal.Ovaj dogadjaj je ispricao moj otac Lazar Dojic,koji je bio tada regrut Kraljevske Jugoslovenske vojske.Regrutnio mesto Sombor.Imena tih mladih ljudi regruta koji su tada izginuli a i mesto stradanja je nepoznato i neobelezeno.Oni su se odazvali na poziv za odbranu
Mislim da je posle 75 god
vreme da se obelezi i sazna ko su ti mladi regruti.Pozdrav Dr.Mihajlo Dojic ,Sombor.
.
Maksić
Zašto uvek napominjete da su 1944 stradali mnogi nevini Nemci= Nagledasmo se mnogih slika i prilika pa i onih kad su mnogi folksdojčeri pohrlili u SS trupe, sa sve srdačnim ispraćajem rodbine.
Milan Stepanović
Pisao sam na ovom sajtu prilog o učešću bačkih i somborskih Nemaca u SS trupama. Ipak, kao što sam i napomenuo, svi oni Nemci koji su se zbog svog angažovanja u vreme rata osećali ugroženim pred dolaskom partizanskih jedinica i sovjetskih trupa, povukli su se sa nemačkom i mađarskom vojskom, a nemački svet koji je tada ostao ovde (otprilike oko polovine od ukupnog broja), u ogromnoj većini nije bio kriv ni za kakave nečasne radnje niti zločine, osim što su bili lakoverni i naivni u mišljenju da neće odgovarati za grehe svojih sunarodnika. Inače, ideja o kolektivnoj krivici je veoma opasna i nije daleko od ideologije koju su u II svetskom ratu zastupale sile osovine.
Milenko Radojevic
Gospodine Stepanovicu, molim Vas, sta je poznato u vezi streljanja nasih somboraca u kasarni Petar Drapsin 19. februara 1942 godine, jer je medju njima i moj dalji rodjak ucitelj Mita Vasiljevic brat oceve majke? Molio bih Vas da napisete sta imate poznato o njemu, ja nisam kopao po proslosti dok su stari bili zivi….
Milan Stepanović
Nažalost, nemam podataka o Miti Vasiljeviću. O streljanju u dvorištu kasarne 1942. g. znam samo ono što je čika Milenko Beljanski pisao u svojim knjigama, ali ne i više od toga…
Ivana
Gospodine Stepanoviću, da li možda imate neke podatke o Stevanu Beljanskom? Otac moje bake kojem se gubi svaki trag u streljanju od strane mađara. Čak jedna ulica u Gogama nosi njegovo ime.Imam neke knjige Milenka Beljanskog ali nisam tačno sigurna da li su njih dvojica u nekom srodstvu. Znam sigurnu informaciju da su živeli u Prnjavoru jer moja baka je živela tamo kada je bila mlada. Svaka informacija bi mi značila, hvala!