U ranu jesen 1690. godine, u dugoj istoriji srpskih seoba na sever, dogodila se i ona najveća, poznata pod imenom „Velika seoba“.
U vreme Bečkog rata (1683-1699) Turci su se postepeno povlačili pred hrišćanskim vojskama, sjedinjenim pod zastavom austrijske krune, napuštajući teritorije koje je Sulejman Veličanstveni zaposeo vek i po ranije. Oslobođeni su svi značajniji gradovi po Ugarskoj, a od jeseni 1686. do leta 1688. g. i cela Bačka (u Somboru su, između 1. i 4. septembra 1687, već boravile trupe bavarskog kneza Maksimilijana II Emanuela, a 16. septembra u grad je ušao i glavnokomandujući hrišćanske vojske vojvoda Karlo Lotarinški).
Osvajanjem Petrovaradinske tvrđave, hrišćanskim vojskama bio je otvoren put prema Srbiji. Beograd je zauzet 6. septembra 1688, a carska vojska je narednih meseci, uz pomoć srpskih ustanika, stigla sve do Niša, Skoplja, Prištine, Prizrena i Peći.
Početkom 1690. veliki vezir Mustafa Ćuprilić reorganizovao je tursku vojsku i državne finansije, i uspešno je pokrenuo protivnapad. Usled rasula koje je zavladalo u austrijskoj vojsci, Turci su napredovali i osvojili Prištinu i Niš, gde je izvršena okrutna odmazda nad srpskim stanovništvom, što je pokrenulo velike mase srpskog gradskog i seoskog življa na seobu prema Savi i Dunavu.
Turci su, početkom oktobra 1690. godine, ponovo zauzeli Beograd, a veliki izbeglički zbegovi počeli su da prelaze Savu i Dunav, te su nastavili na sever, uz Dunav, sve do Budima i Sentandreje. Srpske izbeglice su putovale i po 40 dana uz Dunav, peške i zaprežnim kolima, ili ploveći lađama po Dunavu, noseći sa sobom sva svoja pokretna dobra koja su mogla da budu brzo skupljena i ponesena. Usput je deo izbeglica ostajao u naseljima Potisja i Podunavlja, od Bačke i Baranje, sve do Budima, Sentandreje, Komorana, Ostrogona i Đera. Među izbeglicama se nalazio i znatan broj gradskog stanovništva – knezova, trgovaca i zanatlija iz srpskih varošica i gradova, koji su sarađivali sa austrijskom vojskom prilikom njenog prodora u Srbiju.
Sa narodom se selilo i sveštenstvo, na čelu sa patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem, noseći mošti srpskih srednjovekovnih vladara i svetitelja, rukopisne i štampane knjige i crkvene dragocenosti.
Napuštajući svoju postojbinu, sa Kosova i Metohije, iz Južne Srbije i Makedonije, Raške, Šumadije, Pomoravlja, Podrinja, Timočke krajine, Braničeva, s Kolubare, iz Mačve i Beograda i okoline u Ugarsku je, prema brojnim različitim procenama, u Velikoj seobi prešlo od 30.000 ljudi, pa do 40.000 porodica (samo se u okolinu Budima, do početka novembra 1690. godine, naselilo oko 15.000 srpskih izbeglica), a najverovatniji broj preseljenih Ilarion Ruvarac procenjuje na 70 do 80 hiljada duša.
Mnogi od preseljenih Srba zaustavili su se u Somboru i okolini. Doseljenici u Sombor poticali su iz raznih krajeva Srbije (porodična predanja stari somborskih srpskih patricijskih porodica Konjovića, Maširevića i Laloševića kao svoj stari zavičaj navode okolinu Peći u Metohiji). U Somboru su doseljeni Srbi zatekli svoje sunarodnike, koji su na ove prostore doseljavani od polovine 16. veka, kao i Bunjevce, koji su doseljeni u više navrata tokom 17. veka.
Ne znamo tačan broj Srba koji je tada doseljen u Sombor, ali je sigurno da je u vreme Velike seobe utvrđena etnička proporcija koja će u Somboru trajati skoro ceo naredni vek – dve trećine srpskog i jedna trećina bunjevačkog stanovništva.
Prava doseljenog srpskog naroda, njegove crkve i sveštenstva na teritoriji Habzburške monarhije biće regulisana privilegijama koje je austrijski vladar Leopold I dodelio Srbima 21. avgusta 1690, 11. decembra 1690, 20. avgusta 1691, 4. marta 1695. i 21. jula 1699. godine, a koje su njegovi naslednici više puta potvrđivali.
Milan Stepanović
