ZAŠTO JE “FRUŠKA”?

Raskošna pitomina Fruške gore, najpoznatije vojvođanske planine, malo koga ostavlja ravnodušnim (mladi Laza Kostić pevao je o njoj: Ubava Fruško, divoto moja, a Zmaj-Jova u jednoj pripovetki piše: Frušku je Bog stvorio odmarajući se). Njeni vinogradi rađaju grozdove od kojih se prave najbolja naša vina, a njene šume bila su pluća Vojvodine. Načičkana je starim srpskim manastirima, nastalim od 15. do 18. veka (Krušedol, Staro i Novo Hopovo, Grgeteg, Šišatovac, Jazak, Vrdnik-Ravanica, Kuveždin, Đipša, Privina glava, Velika i Mala Remeta, Bešenovo, Petkovica, Beočin i Rakovac).

Malo je tog što ne znamo o Fruškoj gori, osim zašto se zove “Fruška” i šta znači taj naziv, koji nosi već skoro hiljadu godina? Rimljani su je zvali Alma Mons (Rodna planina), a kada bismo njeno sadašnje ime preveli na savremen jezik, dobili bismo naziv “Franačka” ili “Francuska” planina”. Južni Sloveni su Franke (kasnije i Francuze) zvali Fruzima (otuda se, u starim letopisima, za srpsku kraljicu Jelenu Anžujsku kaže da je bila “fruškog roda”).

Postoji nekoliko pretpostavki zašto ova vojvođanska planina nosi naziv franačka ili francuska. Po raširenoj, ali ne i potpuno pouzdanoj pretpostavki, Fruška gora je ime dobila zato što je neko vreme, početkom 9. veka, tokom vladavine Karla Velikog, ova planina predstavljala krajni domet Franačkog carstva na istoku, te je po tome i dobila ime, koje je ostalo do danas (istorijski, Franačka država se na prostoru današnjeg Srema prostirala veoma kratko, svakako nedovoljno da bi franačkim imenom bilo zamenjeno dotadašnje ime planine).    

Druga pretpostavka, istorijski znatno uverljivija, pominje mogućnost dobijanja imena po naselju Frankavila (Francavilla), koje se u srednjem veku nalazilo u blizini Sremske Mitrovice, na području današnjeg sela Manđelos. Naselje je sa ovim imenom postojalo krajem 11. veka (1096), kada se pominje kao “grad franačkih došljaka” (de villa advenarum Francorum), očito naseljen zapadnim, odnosno franačkim kolonistima, koji su ovde doseljeni nešto ranije tokom tog stoleća. O tome da je Frankavila, odnosno Fruški (franački, francuski) grad, zaista mogao da bude i razlog zbog koga Fruška gora danas nosi ovo ime, dokazuje i prva velika zemljopisna mapa tada poznatog sveta, koju je do 1154. g. završio poznati arapski geograf Al-Idrisi, u službi sicilijanskog kralja Rožera (tzv. Tabula Rogeriana). Frankavila je jedino naselje u Sremu koje je upisano na ovoj velikoj mapi (u Bačkoj su upisani Bač i Titel, a u Banatu Kovin) i koje je zabeleženo u pratećem opisu ucrtanih mesta (pored Frankavile ucrtana je i planina – očito Fruška gora). U opisu se navodi da je to velik i lep ratarski grad, čiji žitelji piju vodu sa izvora i iz bunara, te da u njemu mogu da se pronađu razne ugodnosti i izobilje svake vrste (više podataka u radu Stanka Andrića o katoličkom manastiru Sv. Križa u Frankavili, iz 2005. god.). Stoga je sasvim realna pretpostavka da je ovo, tada najveće i najznačajnije, pa i jedino gradsko naselje u podnožju Fruške gore, zaslužno za njeno današnje ime.

Ipak, ovaj grad je, izgleda, stradao 1150/51. g. u prodoru vizantijskog cara Manojla I Komnena, koji je tada opustošio i opljačkao Srem, a u ropstvo je odveo velik broj ovdašnjih stanovnika. Prema istorijskim izvorima, u drugoj polovini 12. veka (1162), više od jednog veka nakon franačkih kolonista, u Frankavilu naseljeni su italijanski doseljenici iz Milana, nakon što je taj grad pao u ruke Fridriha I Barbarose. Italijanski kolonisti su obnovili naselje pod Fruškom gorom, mada je još i u opisu iz 1189. g. za Frankavilu napisano da je to bio “nekada poznat grad, koji je sada u ruševinama, te izgleda dosta žalosno”. Od kraja 14. veka naselje Frankavila beleži se mađarskim imenom Nagyolasz  (u prevodu veliko vlaško [italijansko, romansko] naselje), što će u srpskom izgovoru kasnije postati Manđelos.

Na nemačkom jeziku ime Fruške gore beleženo je kao Franken wald, a na mađarskom kao Tarcal-hegység (ali i Almus-hegy).