Kada je turska vojska osvojila 1541. g. nekadašnje srednjovekovno naselje Coborsentmihalj (koje će turski izvori dve godine kasnije prvi put zabeležiti sa imenom Sombor), zauzela je njegovu tvrđavu i ovde postavila svoju posadu, ali naselje oko tvrđave nije postojalo još nekoliko narednih godina. Kasaba Sombor nastala je tek pedesetih godina 16. veka, a njeno stanovništvo je u to vreme još bilo malobrojno, pa su somborski muslimani 1560/61. g. imali svega jedan mesdžid, odnosno malu bogomolјu bez minareta. Već na popisu iz 1570. g. u Somboru je zabeležena Mahala Časne džamije, pa je, do tog vremena, u gradu očito već postojala i prva džamija. Na popisu Sombora iz 1578. g. u kasabi je bilo šest islamskih sveštenika (dva imama, hatib i tri mujezina), kao i tri derviša.
Prema zapisu turskog putopisca Evlije Čelebija, u Somboru je 1665. g. bilo 15 turskih bogomolja. Jedna od njih, mala džamija Sulejman-hana, nalazila se pred kapijom somborske tvrđave i bila je pokrivena ćeramidom. U spoljašnjoj varoši nalazilo se još 14 islamskih bogomolјa – pet džamija i devet mahalskih mesdžida, a veličinom su se isticale džamije Išri-paše i njegovog oca Mutedein-paše. Osim džamija i mesdžida, u Somboru su 1665. g. postojale i dve derviške tekije. Somborske džamije ucrtane su i na austrijskom planu zauzeća Osijeka iz juna 1687. godine, gde je na horizontu označen i Sombor, sa crtežom na kome se vide minareti četiri gradske džamije.
Evlija Čelebi u svom putopisu i fra Bona Mihalјević u svojoj hronici navode šest, a u dnevničkom zapisu generala Trautmansdorfa, iz leta 1688. godine, u Somboru je zabeleženo sedam džamija. Prema Mihalјeviću, koji se služio gradskom prostornom terminologijom druge polovine 18. veka, prva džamija se nalazila se na somborskom pijačnom trgu (u vreme Mihaljevića bio je to prostor današenjeg Trga Sv. Đorđa), druga na mestu ovdašnje male pravoslavne crkve Sv. Jovana Preteče (Nikola Vukićević beleži 1860. g. predanje kako stari lјudi kazuju da je tu jošt pre Turaka bila crkva pravoslavna, koju su Turci poturčili, a Srblјi po izgnaniju Turaka opet posvetili na slavu Hristovu), treća kraj Nemešmilitićkog (Lemeškog) puta, gde se nalazi pravoslavni krst (današnji Vidovdanski trg, na uglu Venca Radomira Putnika i Konjovićeve ulice), četvrta na zemlјištu Marije Kulić, pored kuće Jovana Buzadžića na Glavnoj ulici (na tom mestu je, početkom 20. veka, podignuta secesijska jednospratnica Šamuela Singera, današnja „Stara robna kuća“), peta se nalazila na mestu tadašnje Klasične škole (današnje somborske Gimnazije), a šesta izvan šanca, gde se kasnije nalazio vrt franjevačkog bratstva (na početku Ul. Kneza Miloša, ranije Kaluđerske). Nikola Vukićević 1860. g. piše da mesta gde su džamije bile znaju se i danas, i kod svake nalaze se silne kosti od posaranjivanih tamo Turaka. Pouzdano se zna, prema svedočenju iz 1733. godine, da su somborski franjevci, na temelju nekadašnje turske džamije, kasnije podigli crkvu Presvetog Trojstva i zdanje svog manastira.
Kao i od većine drugih turskih građevina u Somboru, ni od šest somborskih džamija danas nije ostalo ni najmanjeg materijalnog traga (moguće je da je tzv. “turski umivaonik”, za koji se smatralo da potiče iz somborskog turskog kupatila, a koji je sačuvan u današnjem Župnom dvoru, a nekadašnjem franjevačkom manastiru, zapravo jedini trag džamije koja je postojala na tom mestu, odnosno da je reč o “čaši šadrvana” – česme koja se nalazila u ograđenom dvorištu džamije).
Milan Stepanović
