BOGDAN MAGLIĆ, nuklearni fizičar, univerzitetski profesor i akademik, rođen je u Somboru, 5. avgusta 1928. godine, kao sin uglednog somborskog advokata i predratnog poslanika Narodne skupštine Kraljevine Jugoslavije dr Cvete Maglića. Posle završene osnovne škole u rodnom gradu, Maglić je 1939/40. g. upisao somborsku Gimnaziju i u njoj je završio prva dva razreda. Okupacija 1941. g. zatekla ga je na porodičnom posedu, nedaleko od Borova u Istočnoj Slavoniji, pa je 13-godišnji Bogdan, sa majkom, bio zatvoren u ustaški logor, odakle je uspeo da se spase. Ratne godine proveo je u Beogradu, a nakon rata završio je gimnaziju u Vukovaru i upisao studije fizike na Tehničkom fakultetu u Beogradu, gde je i diplomirao 1951. godine. Sa svega 19 godina (1947) Maglić je započeo karijeru nuklearnog fizičara i postao asistent znamenitog profesora Pavla Savića, a posle diplomiranja zaposlio se na Institutu u Vinči. Magistrirao je 1955. g. na Univerzitetu u Liverpulu, u Velikoj Britaniji, a kao stipendista organizacije UNESKO nastavio je od 1956. g. trogodišnje doktorske studije na Tehnološkom institutu u Masačusetsu (SAD), gde je 1959. g. doktorirao fiziku visokih energija i nuklearno inženjerstvo.
Potom se Maglić pridružio istraživačkoj grupi dr Luisa Alvareza, budućeg nobelovca, koji je tada smatran za najpoznatijeg fizičara u SAD, u laboratoriji Lorens Berkli (u Kaliforniji), gde se nalazio i najveći akcelerator. Tu je 1961. g. otkrio elementarnu česticu nazvanu omega mezon, za kojom su fizičari bezuspešno tragali godinama ranije. O tome je napisao rad, koji je septembra 1961. g. bio objavljen u američkom časopisu Physical Review Letters. Dr Luis Arvarez je u svojoj besedi, prilikom dodele Nobelove nagrade 1968. godine, naglasio da je Maglić, koji je osmislio plan za pretragu pronađene čestice i sam sproveo merenja, ljubazno insistirao da rad koji najavljuje otkriće čestice treba da bude koautorski potpisan sa dr Alvarezom i još dva saradnika, koji su prethodno stvorili preduslove za istraživanje. Otkriće je imalo izuzetnu važnost u svetu nauke, ali i za naučnu karijeru Bogdana Maglića, koji je iste godine nagrađen priznanjem tadašnjeg predsednika SAD Džona Kenedija.
Između 1963. i 1967. g. Maglić je radio u Evropskoj organizaciji za nuklearna istraživanja (CERN) u Ženevi, gde je tim fizičara, na osnovu spektrometra nedostajućih masa, koji je Maglić izumeo, otkrio još sedam mezona (na naslovnoj strani Somborskih novina od 9. septembra 1966. g. objavljeno je da je dr Maglić jednu od, do tada, pet pronađenih novih čestica mezona u CERN-u, obeležio slovom S, odnosno početnim slovom imena Sombora. Mada je ta tvrdnja kasnije ponavljana još mnogo puta, na zbirnoj listi ili tabeli ovih nestabilnih subatomskih čestica danas ne postoji mezon sa tim nazivom.) Od 1967. g. predavao je na Univerzitetu Pensilvanija (University of Pennsylvania), a bio je i gostujući profesor na Priston univerzitetu (Princeton University). Od 1969. g. profesor je i glavni istraživač za fiziku visokih energija državnog Rutgers univerziteta (Rutgers University) u Nju Džerziju. Dok je sarađivao sa Univerzitetom Kalifornija (University of California), Maglić je objavio 23 istraživačka rada, koja su citirana preko 200 puta. Bio je i predsednik Korporacije za višu fiziku u Prinstonu, rukovodilac u NASA centru za vasionsku tehnologiju u Nju Meksiku, saradnik Američkog udruženja fizičara i kopredsednik Teslinog memorijalnog komiteta, posebno angažovan i zaslužan za podizanje Teslinog spomenika na Nijagarinim vodopadima (godine 1976. Maglić je izaslanik američkog predsednika Džeralda Forda na obeležavanju godišnjice Teslinog rođenja u Jugoslaviji i tom prilikom primljen je kod predsednika SFRJ J. B. Tita). Bio je i član Američko-evropske grupe za razvojne projekte.
Od 1974. g. Maglić je napustio univerzitetsku karijeru i posvetio se naučnim istraživanjima u privatnom sektoru. Osnovao je „Migma institut za fuziju visoke energije“ (MIGMA Institute of High Energy Fusion – Fusion Energy Corp.). Od 1985. do 1987. g. izvršni je direktor i glavni istraživač laboratorije „Aneutronic Energy Labs of United Sciences – AELabs“, a od 1988. do 1993. g. bio je izvršni direktor u „Advanced Physics Corporation“. Godine 1995. osnovao je „HiEnergy Microdevices“ (kasnije „HiEnergy Technologies“), a početkom 21. stoleća postao je glavni tehnološki direktor Kalifornijske naučne i inženjerske korporacije („California Science & Engineering Corporation – CALSEC). Maglić je bio osnivač i glavni urednik američkog časopisa Adventures in experimental physics, koji je izlazio od 1972. do 1980. godine.
Među značajnim Maglićevim otkrićima nalazio se i stohiometrijski teleanalizator – uređaj koji utvrđuje hemijski sastav materije bez kontakta sa njom, a koji je dobio masovnu primenu na aerodromima. Intenzivno je godinama radio na metodu neutronske dijagnostike za rano otkrivanje maligniteta kod ljudi, putem određivanja hemijskog sastava tkiva bez biopsije. Bio je vodeći zagovornik neradioaktivne aneutronske fuzije kao izvora energije i načinio je četiri modela „Migme“ – uređaja koji proizvode fuziju atoma deuterijuma u sudarajućim snopovima jona. Na osnovu svog pronalaska „atometrije“ bio je programer i proizvođač opreme za detekciju bombi, kao i opasnih supstanci (poput antraksa), zasnovane na neutronima (danas se ova oprema primenjuje širom sveta). Kako su za njegova istraživanja bile potrebne značajne investicije, Maglić je sarađivao sa američkom vojskom, pa su mu, osim ostalog, bili na raspolaganju fondovi američkog vazduhoplovstva prilikom planova za izgradnju fuzione električne centrale u vasioni (konačni projekat nije odobrio nadležni komitet Kongresa, navodno zbog sujete jednog od članova iz reda naučnika). Uprkos Maglićevom ulaganju od 30 miliona dolara, američki Kongres, posle duže rasprave, nije odobrio ni njegov projekat o tzv. „malim kućnim atomskim električnim centralama“.
Srpski akademik (kao inostrani član SANU) Maglić je postao 1985. godine, a od 1998. g. bio je član Odeljenja za matematiku, fiziku i geo-nauke (pristupnu besedu „Koncepcija samosudarne komore – primena na razvoj čiste nuklearne energije“ održao je 1986). Predsednik SFRJ J. B. Tito odlikovao ga je 1976. g. visokim Ordenom jugoslovenske zastave sa lentom. Uručena mu je i Zlatna medalja Kongresa SAD, koja se dodeljuje kao najviši izraz nacionalne zahvalnosti za istaknuta dostignuća i doprinose pojedinaca. Za zasluge tokom rada u CERN-u, predsednik Švajcarske Konfederacije proglasio je Maglića za počasnog građanina Švajcarske.
Bogdan Maglić preminuo je 25. novembra 2017. godine, u Njuport Biču (Kalifonija, SAD), u 90. godini života.
Milan Stepanović
[Tekst autora prenesen je iz njegove monografije “150 godina Gimnazije u Somboru”]
