SIROTINJSKA SOMBORSKA PREDGRAĐA PRANJAVOR I NEMANOVCI

Dva najsiromašnija dela grada, u neposrednom susedstvu, bila su Prnjavor i Nemanovci. Prnjavor je deo somborskog severoistočnog predgrađa Crvenka, sa ulicama koje su, uglavnom, nastale tokom prve polovine 19. veka. Prnjavor se prvobitno nalazio između Dugačke ulice (danas Marka Kraljevića) i nekadašnjeg Berićkog sokaka (današnje Miloša Obilića), koji je počinjao kod Konjovačkog arteskog bunara (kasnije se taj pojam proširio i na susedne ulice do Lenčanskog puta, odnosno današnjih ulica Vere Gucunje i Stevana Sinđelića). Prnjavor je predstavljao nešto niži deo grada u poređenju sa okolinom, pa se ovde često slivala voda, te su vlaga po kućama i lepljivo crno blato na ulicama bili skoro stalni (vlaga je povremeno bila tolika da su stolice u kući propadale u zemljani patos kada se sedne na njih). Stariji nazivi za Prnjavor (ili njegove delove), tokom većeg dela 19. veka bili su „Glavčina“ i „Dupeš“. Ovde je mahom živeo najsiromašniji sloj Somboraca, skoro isključivo ovdašnji srpski svet, najčešće nadničari, siromašni zemljodelci, zanatlije i radnici. U njihovim kućama živelo se kao i stoleće ranije (odeća, kućne stvari od platna i nameštaj praviljeni su ručno).

Književnik Veljko Petrović je jednu od svojih pripovetki nadahnutih rodnim Somborom – njegovim Ravangradom – nazvao „Glavčina“. Pripovetka je objavljena 1926. godine, a o kraju nazvanom „Glavčina“ Petrović piše: Ali pre trideset godina to je bio jedini nekaldrmisani kvart, čiji su stanovnici protestvovali protiv svakog opštinskog plana koji je hteo, kad se, tamo njima, prohtelo, da i u njihovo blato unese kamen, „kuvani patos“ (asfalt) i „jeletriku“. Oni su se dovoljno orijentisali noću po prozorima svojih krčmi, birceva, kod Crnogorca, Guslara i Golubice, i po zvuku tambura i gajdi koje su brujale u njima. Noću su se kretali samo pešice, i njihovi opanci su klizali po blatu, a „grce“, panduri, i egzekutori nek’ se dave!

Šprkin ćošak bio je najpoznatiji deo Prnjavora. Nazvan po radnji koju je, nakon povratka iz Amerike, ovde otvorio Joca Stanković Šprka (koji je nešto kasnije, zbog davanja robe na veresiju, propao), Šprkin ćošak bio je poznat po srpskom “kolu” koje je ovde mladež prnjavora igrala nedeljom popodne, a posebno po gromoglasnoj pucnjavi iz prangija za Božić i Uskrs, a “topovima” nije smela da priđe ni gradska policija, koja je, inače, nerado zalazila u ovaj deo grada, u kome su krvave tuče i pijanke po bricuzima bile svakodnevne.

Nemanovci su predstavljali deo grada između Berićkog sokaka i Lenčanskog puta (današnja Vere Gucunje), kao i od leve strane Ulice Vuka Karadžića do novosadske železničke pruge, nedaleko od Velikog pravoslavnog groblja. Ovde je grad sredinom dvadesetih godina 20. veka po povoljnim uslovima prodavao kućne placeve te je tako nastalo i naselje, navodno nazvano po tome što su siromašni stanovnici ovog dela grada, podižući kuće, odlazili u drvaru kod Klajna, na kraju Konjovićeve ulice, i uzimali drvenu građu na veresiju, a vlasnik bi ih samo pitao, a zatim konstatovao – Ima novci? Nema novci? Nema novci…!

Arhitektura ovog dela grada bila je skoro potpuno seoska, sa znatnim brojem najjednostavnijih seoskih kuća (nabijača prekrivenih trskom) jer su i Prnjavor i Nemanovci (samo ime govori: nema novci) najčešće bili stanište siromašnog srpskog prigradskog stanovništva, od kojih su neki imali i kuće na okolnim salašima.

Ulicama ovih delova grada obično je gonjena na pašu rogata marva. Sve do druge polovine 20. veka ulice u Prnjavoru i Nemanovcima bile su nekaldrmisane i neasfaltirane i skoro da se ni po čemu nisu razlikovale od običnih seoskih ulica okolnih somborskih naselja.

M. S.