SOMBOR POD VODOM – POPLAVE U GRADU

Iako je urbanizacija Sombora intenzivirana početkom 19. veka, odvod atmosferskih i prisustvo podzemnih voda (koje su, kao i u većem delu Bačke, bile vezane za kolebanje nivoa udaljene reke Tise), decenijama je bio skoro nerešiv problem za Sombor kako u središtu grada, tako i u predgrađima. U Unutrašnjoj varoši (današnjem “Vencu”) ovaj problem je, donekle, rešen puštanjem vode kroz veliki otvoren gradski šanac, iskopan za odbranu grada oko 1684/85. godine, pred povlačenje Turaka iz Sombora. U šanac, koji je pratio tok današnja četiri venca (pravilnije bi bilo reći da su sva četiri somborska venca i nastala prateći pravac šanca), puštena je tekuća voda iz rukavaca obližnje Mostonge, pa se ovde, u vreme jačih kiša, voda slivala sa nešto izdignutije okoline (za severni deo današnje Glavne ulice još je 1763. g. zapisano da je neprohodan zbog stajaće vode i velikog blata). Višak vode oticao je velikim šancem do Apatinskog puta, gde je bio prokopan nov šanac, koji je vodio sve do glavnog korita Mostonge.

Posle prokopavanja Francovog ili Velikog bačkog kanala, koji je završen 1802. godine, gradski Magistrat je razmatrao načine za efikasnije odvođenje voda u kanal, pomoću sistema već postojećih šančeva. Šanac oko Unutrašnje varoši i na Apatinskom putu (tadašnjoj Kanalskoj ulici) pominje u svom zapisu iz 1831. g. i Antal Mindsenti, koji piše da u tim delovima grada postoji manji kanal, koji nije plovan već služi za odvođenje viška vode koja se skuplja u gradu. Ovaj sistem, koliko god bio važan za odvodnjavanje, toliko je i ružio središte grada – široki otvoreni šančevi bili su blatnjavi, neprijatnog zadaha i zagađeni prljavštinom, pa su predstavljali opasnost po zdravlje građana (zatrpani su tek početkom dvadesetih godina 20. veka). Gradske vlasti su 1851. g. zaključile da građani u šančeve i jarkove bacaju razne vrste otpada, te je gradu sve teže da o svom trošku održava javnu čistoću. Početkom sedamdesetih godina 19. veka, u vreme epidemije kolere, gradske vlasti su preventivno započele veliko čišćenje šančeva, zbog čega su svi stanovnici Unutrašnje varoši i Apatinskog puta imali radnu obavezu (tzv. „kuluk“), pa je šanac oko današnjeg Venca 1872. g. proširen i produbljen, kako bi se vode brže slivale do šanca na Apatinskom putu, odakle je odlazila u Francov (Veliki bački) kanal. Godine 1876. prokopani su i jendeci duž Staparskog i Sivačkog puta, koji su se spajali sa velikim šancom oko Unutrašnje varoši. Kako su visoke vode u gradu bile i tokom 1881. godine, prokopani su duboki šančevi u više ulica predgrađa Crvenka, koji su odvodili suvišne vode do velikog gradskog šanca na uglu dva Venca kod Konjovićeve ulice.

Na mapi Sombora iz 1831. g. vidi se da je deo šanca sa severozapadne strane središta grada već bio zakopan, ali i da je jugoistočno predgrađe u jednom svom delu pod barama (taj deo Sombora i danas se zove „Mlake“, odnosno bare). Iz 1840. g. postoji izveštaj o tome kako se vode Mostonge razlivaju u okolini Županije i teku Sivačkim putem, a 1843. g. ležeće vode prave velike smetnje pred kasarnama na Staparskom putu. Zbog visokih voda i poplava tokom jeseni, zime i proleća 1848/49. godine, prilazni putevi gradu bili su toliko blatnjavi, da je putovanje trajalo i po nekoliko časova duže u poređenju sa periodima suvog vremena. Grad je 1850. godine, za popravku vodom ili zaoravanjem oštećenih puteva, nabavio 38 kolica, po deset ašova i motika, šest metalnih lopata i dva užeta, ali se nadzornik puteva inž. Radoslav Aradski žalio kako sa 12 gradskih drombova nije u mogućnosti da puteve održava u dobrom stanju. Kako u ataru grada nije bilo erarskih ili državnih puteva, niti mostova, svi postojeći putevi održavani su o trošku grada, pa su, između 1847. i 1849. godine, za ovu namenu utrošene 953 forinte iz gradskog budžeta. Da bi nadomestili troškove za održavanje prilaznih puteva, gradske vlasti su od 1850. godine, na ulazima u grad, načinili gradske kapije i uveli u službu „kapidžije“ kako bi naplaćivali taksu od putnika, koji su ulazili u grad. I 1853. g. grad je morao da zaposli 30 drombova jer su zbog visokih voda i kiša bili oštećeni okolni putevi, a porušeni su bili i brojni mostići (ćuprije).

Neke prigradske i gradske ulice nastale su u koritu rukavaca Mostonge, te su, povremeno, bile plavljene (1850. g. suvišne vode zabeležene su i na samoj među Unutrašnje varoši, u Florijanovoj, današnjoj Batinskoj ulici). Još je i 1871. g. dve trećine Sombora, usled topljenja snega, čestih kiša i podzemnih voda, bilo ugroženo vodom, pod kojom su bili čitavi delovi predgrađa (između 1867. i 1879. g. Sombor je sedam puta bio ugrožavan visokim podzemnim i nadzemnim vodama i nabujalim rukavcima Mostonge). O velikim podzemnim vodama u Somboru, koje su se javile u zimu 1871. godine, izveštavaju tadašnji srpski i hrvatski listovi, koji pišu kako su ovde silne kuće porušene, te da je propalo više od 200 kuća, mahom siromašnih, a da voda izvire iz zemlje i dolazi sa svih strana. Kaže se da skoro sve kuće imaju vodu u podrumima, a mnoge i po sobama, kao i da su se bunari izravnali, a voda u njima iskvarila. Somborski građani su molili gradske vlasti da im se dodele cigle, a uvedena je, radi spasavanja grada, i opšta radna obaveza. Putevi su zbog voda bili toliko provaljeni da se skoro nije moglo prići gradu, te je malo ko dolazio na nedeljne pijace i vašare (prihod od pijačnih i vašarskih taksi bio je te godine trostruko manji od očekivanog). Prema konačnom izveštaju o poplavama iz 1871. godine, koje su gradske vlasti načinile naredne godine, pod vodom je u somborskim ataru tada bilo 35.000 jutara, ili dve trećine celokupnog gradskog atara. Zbog visokih voda, neprohodnih ulica i nedostajućih prelaza žalili su se 1881. g. stanovnici više ulica u predgrađu Banat (Mlake). Zapisi iz ovog vremena beleže kako su građani tog dela grada mogli samo čamcima da se kreću poplavljenim ulicama, po kojima su, kao i u barama nastalim po okolnim baštama i livadama, lovili i velike šarane.

Tek krajem osamdesetih godina 19. veka počelo je nasipanje nižih delova grada, posebno u predgrađu Banat (Mlake), čije su ulice, takođe, nekada predstavljale korito jednog kraka Mostonge, koja se, obično s proleća, vraćala svom starom toku (voda bi u ovim ulicama tada bila visoka i do jednog metra, a kuće su bivale poplavljene i često delimično ili potpuno srušene). Ipak, i narednih decenija Sombor je imao velike probleme sa rastom podzemnih voda, pa su i u februaru 1941. g. učestale kiše i visoke podzmene vode srušile oko 100 kuća (70 u gradu i 30 na okolnim salašima), najčešće u istočnim delovima grada (beogradsko „Vreme“ piše 9. februara 1941. g. da periferijske ulice u Somboru pružaju bolnu sliku, te da nema nijedne ulice u kojoj se nije srušilo bar nekoliko kuća), a preko 120 kuća u gradu, zbog opasnosti od rušenja, moralo je da bude napušteno. Slična poplava u Somboru vladala je i u martu naredne 1942. godine.

Velike nevolje sa podzemnim vodama Sombor je imao sve do vremena prokopavanja kanala Dunav-Tisa-Dunav, u drugoj polovini 20. veka, a podrumi pod vodom bili su redovna pojava i u zgradama najužeg gradskog jezgra, sve do sedamdesetih godina prošlog stoleća.

Milan Stepanović