Obraćanje Milana Stepanovića, autora monografije “U tom Somboru – Grad u prizmi stoleća” na predstavljanju knjige u Velikoj sali zdanja Županije u Somboru, 14. februara 2020. godine:
Poštovana gradonačelnice, časni oče, dame i gospodo, dragi sugrađani, gosti i prijatelji,
Težnje savremene istoriografije sve više se kreću ka proučavanju istorije svakodnevnog života. Ovaj, danas već uticajan pravac, po svojoj prirodi najpogodniji je za izučavanje na lokalnom nivou. Zbog toga je, poslednjih decenija, vidno prisutan uspon lokalne, odnosno mikroistorije, koja, po definiciji prof. dr Čarlsa Džojnera, teži za odgovorima na velika pitanja u malim sredinama.
Stoga i monografija U TOM SOMBORU – GRAD U PRIZMI STOLEĆA prikazuje ovaj naš stari panonski grad, ali ne samo njegove fizičke siluete i strukture, nego i sve one ključne dimenzije ljudske stvarnosti – politiku, ekonomiju, socijalne odnose, kulturu, ideje i mentalitet. Knjiga prati uzrastanje urbaniteta, kao trajnog svojstva ili supstance grada, koji svojim karakterom određuje njegovo ustrojstvo i ostvaruje se u gradu, kao što se čovek ostvaruje u urbanitetu.
Pred čitaocem je, verujem, iscrpan prikaz prošlosti grada Sombora od najstarijih vremena do savremenog doba, nastao kao rezultat dugogodišnjih arhivskih istraživanja, kao i traganja za podacima u referentnoj, ali i ranije retko ili nikada navođenoj literaturi, pretežno objavljenoj na nemačkom, mađarskom, turskom, srpskom i hrvatskom jeziku. Kao autor, nastojao sam da u što većoj meri sadržina knjige bude lišena površnosti, improvizacija, mistifikacija, nekritičkog prepisivanja ranijih autora i neanalitičke upotrebe podataka, kao i bilo kakvih istorijskih manipulacija sa nacionalnim ili ideološkim predznakom.
Naravno, knjiga je imala svoje putokaze i oslonce, pre svih u radovima akademika Sime Ćirkovića i Slavka Gavrilovića, ali i starijih autora poput Đule Dudaša, Ištvana Ivanjija i Đorđa Antića. U tkivo njene sadržine utkani su i podaci iz radova Janoša Muhija, Antala Hegediša, Vasilija Krestića, Katalin Kaić, Šandora Mesaroša, Milenka Beljanskog, Pavla Vasića, Saše Markovića i drugih autora.
Kako ova vrsta publikacije u znatnoj meri zahteva prateći vizuelni sadržaj, reprodukovane ilustracije ishod su mog višegodišnjeg rada na traganju, sakupljanju i digitalizaciji dokumentarne građe, pre svega arhivskog, kartografskog i fotografskog materijala o Somboru, koji potiče iz srpskih, mađarskih i austrijskih arhiva i muzeja, kao i iz privatnih zbirki. Savremene fotografije, koje su u knjizi objavljene, većinom su delo fotografa Miloša Novakovića, Milana Đurđevića, Rajka Karišića i prof. dr Laze Lazića.
Moja osnovna namera kao autora bila je da objavljivanjem monografije o Somboru pronađem meru između nauke i publicistike, koja bi, možda, mogla da bude koristan putokaz i narednim izdanjima i autorima. O tome da li sam u nameri uspeo, sudiće čitaoci i vreme.
* * *
Najsrdačnije se zahvaljujem Gradu Somboru na podršci i pomoći koje su bile ključne za objavljivanje monografije „U tom Somboru – Grad u prizmi stoleća“. Bez te podrške, razumevanja i ukazanog poverenja, knjige koja je pred nama, sasvim sigurno, ne bi bilo. Sve vreme, tokom njenog nastanka i pripreme, u timu koji je radio na knjizi, vladao je duh odgovornosti, koji je proistekao upravo iz poverenja koje nam je ukazano. Verujem da smo takav stav opravdali i da Sombor, konačno, ima monografiju kojom se ni najmanje neće zastideti pred drugim gradovima kako u Srbiji, tako i van nje.
Iskazujem istinsku blagodarnost za naporan rad svim članovima tima koji je radio na ovoj knjizi. Zahvalan sam prevodiocima izvornika sa latinskog, mađarskog i turskog jezika – Mitru Krejiću, Karlu Hamederu i dr Bajramu Akarsiju, kao i Karolini Lukač, koja tekst monografije upravo prevodi na engleski jezik, te će i njeno englesko izdanje biti štampano do polovine ove godine.
Posebno se zahvaljujem redaktoru monografije prof. dr Saši Markoviću na konkretnim i korisnim sugestijama i savetima, osobito kada je reč o oblikovanju zaključnih misli o pojedinim temama i poglavljima. Jednako sam zahvalan i recenzentima knjige prof. dr Petru Rokaiju, prof. dr Vladanu Gavriloviću, prof. dr Mihaelu Antoloviću i dr Dušanu Škoriću, a o njenoj jezičkoj čistoći starao se prof. dr Dragoljub Gajić.
Sa žaljenjem spoznajem činjenicu da pisac sjajnog predgovora, prof. dr Draško Ređep, čovek rafinirane misli i umetnik lepršave reči, nije dočekao objavljivanje ove knjige.
Dragocenu pomoć i podsticaj u godinama sakupljanja građe i tokom nastajanja materijala za knjigu pružali su mi i četvorica prijatelja bliskih nazora, koji, takođe, nisu više među nama – Sava Stojkov, Pavle Periškić, Rade Šumonja i Radivoj Stokanov.
U Ivanu Ivančevu, somborskom izdavaču i kolekcionaru, imao sam najupornijeg podstrekača, koji se punu deceniju zdušno zalagao za objavljivanje ovakve knjige, a ona je vizuelno obogaćena sa više slika zavičajnih motiva iz njegove umetničke zbirke.
Za lepotu i elegantnu estetiku monografije zaslužan je somborski dizajner Milan Jovanović Jofke, kao i meseci našeg svakodnevnog zajedničkog rada na njoj, a svakako i štamparija “Simbol” Petrovaradin, koja je knjigu štampala.
Izdavači – Udruženje građana „Norma“, Gradska biblioteka „Karlo Bijelicki“ i Gradski muzej Sombor, prepoznali su sadržajni i estetski potencijal ove monografije i na tome sam im beskrajno zahvalan.
Nesebičnu pomoć imao sam tokom godina istraživanja u prijateljima i saradnicima iz Gradskog muzeja i Istorijskog arhiva u Somboru, kao i Muzeja Vojvodine i Arhiva Vojvodine u Novom Sadu, te Arhiva SANU u Sremskim Karlovcima i Beogradu.
Na kraju, ali ne i na poslednjem mestu, u iskazu s ličnom notom, naglašavam presudnu važnost ljubavi, razumevanja, podrške i strpljenja koje mi je, u svakom trenu, pružala supruga Marija.
Hvala i vama dragi prijatelji što ste svojim prisustvom dali smisao ovom malom prazniku zavičajne istoriografije.
