PRVA CARSKA PRIVILEGIJA SRPSKOM NARODU IZ 1690. GODINE

Godine 1690, u vreme Velike seobe Srba na sever, austrijski vladar, car Leopold I, na traženje srpskog klera i naroda (a posle pregovara sa energičnim vladikom Isaijom Đakovićem), izdao je poznatu privilegiju od 21. avgusta 1690. godine. Njome su najvećim delom bili ispunjeni zahtevi Beogradskog sabora, a srpskom narodu je garantovana sloboda veroispovesti, potpuna zaštita, samostalni izbor crkvene jerarhije, raspolaganje svim pravoslavnim crkvama i manastirima, izgradnja hramova, oslobađanje od poreza nad crkvenim dobrima itd. Carska privilegija Srbima iz 1690. god. bila je osnova za sve kasnije privilegije koje su srpskom narodu u Habzburškom carstvu izdavali i potonji vladari Austrijske monarhije. U prilogu sledi celokupan prevod teksta privilegije:

Mi LEOPOLD, po milosti božjoj izabrani rimski car, uvek uzvšeni, i kralj nemačke, Ugarske, Češke, Dalmacije, Hrvatske, Slavonije, Bosne, Srbije, Bugarske itd., nadvojvoda Austrije, vojvoda Burgundije, Brabanta, Štajerske, Koruške, Kranjeske, Luksemburga, i Gornje i Donje Šlezije, Virtemberga i Teke; knez Švapske, makrogrof Svetog Rimskog Carstva Burgaua, Moravske, Gornje i Donje Lužice, grof Habzburga, Tirola, Henegaua, Kiburga i Gorice; landgrof Alzasa; gospodar makrogrofovije Venda, pristaništa Naona i Salina.

Časnom, odanom i ljubeznom nam ARSENIJU ČARNOJEVIĆU, arhiepiskopu srpskom istočne vere grčkog obreda, episkopima, i svim drugim crkvenim i svetovnim staležima, kapetanima, potkapetanima, najposle celoj zajednici istog grčkog obreda i naroda srpskog po Grčkoj, Bugarskoj, Rusiji, Hercegovini, Dalmaciji, Podgorju, Jenopolju i ostalim priključenim mestima, i svima drugima koji ovo pismo budu čitali, videli ili slušali, Našu carsku i kraljevsku milost i svako dobro.

Ne samo iz poniznog pisma koje nam u ime vas svih podneo k Nama upućeni episkop jenopoljski Isaija Đaković, nego još jasnije iz usmenog njegovog izlaganja, najmilostivije primismo vašu poniznu zahvalnost, što smo vas iz čeljusti varvarskog turskog tiranstva oteli i pređašnjoj slobodi povratili, kao i večitu obavezanost, kojom ispovedate da ste Nam vi i vaši potomci zbog tolikog učinjenog dobra obavezni, istina po dužnosti vašoj, ali na Naše u toliko veće zadovoljstvo što priznavši Naše pravo, i sebe u krilo milosti i blagonaklonosti Naše, kao vašeg gospodara i zakonitog kralja odavajući, s pohvalnom duha krepošću izjavljujete, da vam od sada pod senkom Naše zaštite valja i živeti i mreti.

Smatrajući ne toliko ovo vaše Nama odveć milo svedočanstvo i izjavu, primamo blagonaklono vas sve skupa i pojedine u Našu carsku i kraljevsku zaštitu, koliko da se tim izvrsna ova namera u vašim duhovima utvrdi, i sinovima neprestano uliva, i u svim slučajevima stvarnim dokazima sve većma i većma ukrepi. Očinski vas dakle pozivamo da protiv najžešćeg dušmanina hrišćanskog imena i vašeg gonitelja pod Našom zaštitom i pod upravom Naših vojvoda na oružje ustanete, da odbijete nepravde, nevolje i bede, koje su vam dosad najnepravednije i najnemilostivije nanošene bivale. A da biste i vi uzajamno blagost i slast Naše vlade i gospodstva već na samom pragu osetili, vaše molbe s prirođenom Nam blagošću odobravajući, milostivo smo zaključili: Da po običaju Srbalja istočne crkve grčkoga obreda i po propisu staroga kalendara slobodno opstojati možete, i da vam kako dosada tako i unapred nikoji crkveni ili svetovni staleži nikakve dosade činiti ne mogu; i neka vam slobodno bude između sebe, sopstvenom vlašću, iz srpskog naroda i jezika postavljati sebi arhiepiskopa, koga će crkveni i svetovni stalež između sebe birati. I ovaj arhiepiskop neka ima slobodnu vlast raspolagati svima istočnim crkvama grčkog obreda, episkope posvećivati, sveštenike po manastirima raspoređivati, gde bude nužno crkve sopstvenom vlašću zidati, po varošima i selima srpske sveštenike nameštati: jednom reči, kako i dosada da bude poglavar nad crkvama grčkog obreda i nad zajednicom iste veroispovesti, i da ima vlast njima raspolagati, sopstvenom vlašću crkvenom, po povlasticama koje vam dadoše prethodnici Naši, nekadašnji bleženog sećanja kraljevi Ugarske, po svoj Grčkoj, Rasiji, Bugarskoj, Dalmaciji, Bosni, Jenopolju i Hercegovini, kao i u Ugarskoj i Hrvatskoj, gde ih faktično ima, i ukoliko i dokle Nama svi skupa i pojedince verni i privrženi budu. Dalje crkvenim staležima, kao arhiepiskopu i episkopima, monasima i svakoga reda sveštenicima grčkoga obreda u manastirima i crkvama neka ostane vlast raspolagati, tako da niko u predrečenim manastirima, crkvama i rezidencijama vašim nikakva nasilja činiti ne može; nego od desetka, danka i kvartira da budu oslobođeni kao i pre, niti da ima iko od svetovnjaka, osim Nas, nad crkvenim staležom vlast, koga zatvoriti ili zarobiti, nego da arhiepiskop može takve od njega zavisne crkvene ljude, ako što skrive, po pravu crkvenom ili kanonskom kazniti. Prilažemo dalje i potvrđujemo da se grčkog obreda crkve, manastiri, i što k ovima spada, kao i dobra što arhiepiskopu i episkopima pripadaju, ma kakva ona bila, kao što su od prethodnika Naših priložena, posedovati mogu; a koje je crkve neprijatelj hrišćanskoga imena Turčin od vas oduzeo, i te kad se osvoje, zapovedićemo da se u vaše ruke predaju. Najposle kad arhiepiskop, ili episkopi vaši, kad nužda zahteva, manastire i crkve po varošima ili selima obilaze, ili parohe i opštinu poučavaju, nećemo trpeti da im iko, bilo od crkvenih ljudi bilo od svetovnih, nanese kakvu neprijatnost.

Mi vam čvrsto obećavamo da ćete vi ovu Našu najštedriju i najmilostiviju koncesiju svim trudom i silama zaslužiti, i vašu vernost i privrženost neprestano neoskvrnjenu čuvati, i da je nikakve bure porušiti neće. U svemu ostalom mi vam svima skupa i svakom ponaosob potvrđujemo najmilostivije Našu carsku i kraljevsku milost. Dato u Našem gradu Beču, dana 21. avgusta godine 1690, Našega kraljevanja rimskoga trideset treće, ugarskoga trideset šeste, a češkoga trideset četvrte (godine).

LEOPOLD. M. P.

M. S.