FERNBAHOVA KUĆA (GRADSKI MUZEJ)

Bogat trgovac žitom i zemljoposednik nemačkog porekla Anton Fernbah iz Apatina kupio je 1870. g. u Somboru posed na kome je do 1872. g. podigao dopadljivu jednospratnicu u stilu eklekticizma, okrenutu prema hotelu „Lovački rog“ (posed je tridesetih godina 19. veka pripadao porodici bravarskog majstora Adama Čarša, kada se prostirao na površini od 347 kvadratnih hvati; od 1865. g. posed je pripadao ovdašnjem advokatu, kasnije i poslaniku Janošu Cedleru, a od 1867. g. Mihalju Lovašiju).

Ubrzo je pred novim zdanjem uređen trg na kome je prodavana riba dovezena iz Apatina (kasnije će ovde grad urediti središnji gradski fijakerplac). Prilikom podizanja zgrade Fernbah je pristao da o svom trošku zatrpa nekadašnji šanac koji se protezao sa istočne strane placa na kome je podigao svoju zgradu (prolazio je sredinom današnje ulice između Narodnog pozorišta i Gradskog muzeja). Šanac je predstavljao opkop nekadašnje somborske palanke iz turskog doba i bio je dubok tri, a širok šest metara. Na prostoru ispred šanca, uz novopodignutu porodičnu kuću, Fernbah je, nešto kasnije (na nekadašnjem posedu graditelja Đorđa Prokopa) sazidao i dvospratni žitni magacin. Njegov naslednik Peter Fernbah posedovao je preko 2.000 jutara zemlje i bio je najimućniji somborski veleposednik.

Fernbahova kuća, sagrađena u obliku izvrnutog ćiriličnog slova П, ima fasadu sa tri ispada, od kojih je središnji najširi, sa dva prozora i kapijom u prizemlju, te sa tri polukružna prozora na spratu i sa balkonom poduprtim masivnim konzolama. Desni bočni ispad formira polukružnu osnovu koja obrazuje neku vrstu erkera. Na uglovima pročelja zgrade nalaze se po dva manja balkona. Ulazni hol u zgradu ima pravougaonu osnovu sa ravnom tavanicom i zidovima ukrašenim toskanskim pilastrima. Fasada u prizemlju ukrašena je dekorativnom rustikom. Ispred Fernbahove kuće podignut je 1912. g. spomenik Ferencu Rakociju, predvodniku mađarskog ustanka protiv Habzburške dinastije između 1703. i 1711. godine.

Nakon Prvog svetskog rata zgradu je od Fernbahovih kupio veleposednik Julije Lederer i ona je u vlasništvu ove porodice (Lea i Dezidera, a zatim Đorđa Lederera) ostala sve do Drugog svetskog rata, u kojem su Ledererovi, kao Jevreji, nastradali u koncentracionim logorima. U zgradi se neko vreme nalazila gradska biblioteka (na tom mestu ranije je bila poznata „birtija“), a ulaz u zgradu, sa velikim foajeom, bio je sasvim zazidan i na mestu ranije (i današnje) kapije postojala su samo mala vrata (velika kapija je ponovo načinjena prilikom obnove zgrade 1958. godine). Ovde je svoje kancelarije, u prizemlju, između dva svetska rata imalo veliko žitarsko preduzeće „Vajda d.d.“, koje je zapošljavalo 30-tak radnika, a koje je od 1931/32. g. nazvano „Eksport“. Do useljenja u novu zgradu 1931. godine, u ovom zdanju se nalazio i deo službe Okružnog ureda za osiguranje radnika.

Do početka 1945. g. u nekadašnjoj Ferbahovoj zgradi nalazila se policija, a odmah nakon završetka Drugog svetskog rata u zgradu je, 27. oktobra 1945. godine, useljen Gradski muzej, osnovan na tradiciji i materijalnoj ostavini Istorijskog društva Bačko-bodroške županije, osnovanog u Somboru 1883. godine. Društvo je prvobitno bilo smešteno u zgradi Županije i posedovalo je arheološku, numizmatičku, arhivsku i bibliografsku zbirku.

Danas se u zgradi somborskog Muzeja čuva jedna od najimpresivnijih zbirki starog novca i numizmatičke literature, koju je svom gradu zaveštao svetski poznat numizmatičar dr Imre Fraj, te arheološka, istorijska, etnološka, umetnička, prirodnjačka i bibliotečka zbirka – svedočanstva od posebne važnosti za poznavanje prošlosti Sombora i okoline.

Zgrada i prostorije muzeja obnovljene su i prilagođene potrebama ustanove 1957/58, 1963, kao i između 1988. i 1992. godine, a u isto vreme potpuno je obnovljena i nekadašnja zgrada dvospratnog žitnog magacina koja je, nakon preuređenja, postala novo krilo muzejske zgrade, u kojem su smešteni zbirka savremene likovne umetnosti i deo stalne muzejske postavke. Obnova fasade i krova usledila je 2013. godine.

Od 1969. g. nekadašnje Fernbahovo zdanje ima status zaštićenog spomenika kulture.

Milan Stepanović