TRI SOMBORSKE VODICE

Širom Bačke je tokom ranijih vekova bio raširen običaj da se pored izvora ili bunara sa lekovitom i isceliteljskom vodom, za koju se verovalo da može da ozdravi čoveka i isceli bolesti, budu građene omanje kapelice koje su nazivane vodice ili vodica. Na ovim mestima su se, o danu svetitelja kome je kapela posvećena, okupljali stanovnici sa okolnih salaških naselja kao i iz varoši, te je nakon crkvene službe organizovano veselje. Kraj Sombora su se nalazile tri vodice – Bukovačka, Šaponjska i Bilićka, koje je SPC (Eparhija bačka) priznavala za „sveto mesto“ (u celoj Bačkoj takvih vodica je bilo 21). Svaka vodica je imala svoju kapelicu, krst i ozidan bunar sa isceljujućom vodom. Prema predanjima, ove vodice su podignute nakon što se njihovim ktitorima u snu javio neko od svetitelja i savetovao ih da, u cilju ozdravljenja, spasenja i napretka, na određenom mestu iskopaju bunar ili podignu zavetnu građevinu.

ŠAPONJSKA VODICA

Pored bare Ravnjače, kraj somborskog salaškog naselja Milčića, podignuta je 1858. g. omanja kapela koja je, iako nadomak Miličića, zapravo pripadala susednom salaškom naselju Šaponje. Kapelu je, na slatinastoj livadi porodice Pelagić, podigao somborski trgovac Samuilo Živanović. On je, prema predanju, izlečio vid vodom sa izvora koji je na livadi kraj Miličića izrovala marva, pa je u znak zahvalnosti Bogu podigao kapelu Vaznesenja Gospodnjeg. Salašari Miličića i Šaponja su se o Vaznesenju (Spasovdanu) okupljali na „vodicu“.

Ispred kapele podignut je 1859. g. krst sredstvima Julijane Vlaškalić.

Kapelica je zapaljena na Veliki petak 1983. godine, pa se crkveni krov obrušio, a izgorela je i „Ikona na limu“, rad somborskog slikara i preparandijskog nastavnika Lazara Bajića, koju je 1859. g. darovao Lazar Stojšić. Već polovinom juna 1983. g. kapelica je obnovljena.

BILIĆKA VODICA

Na vodici pored salaškog naselja Bilića Marija Beljanski rođ. Tešić podigla je 1863. g. drvenu kapelicu, koju je osvetio somborski prota Đorđe Branković. Na istom mestu, somborski veleposednik, žitarski trgovac i bankar Kosta Georgijević-Grk podigao je 1900. g. zavetnu crkvicu posvećenu Ognjenoj Mariji (Sv. velikomučenici Marini), koja je i slava somborskog salaša Bilića (Georgijević je još 1891. g. platio čišćenje bunara na Bilićkoj vodici, nakon čega je bunar ponovo osvećen i predate na upotrebu).

Crkvica – jednobrodna kapela sa polukružnom oltarskom apsidom – bila je sagrađena od opeke, krov je pokriven biber-crepom, a mali, šiljat toranj sačinjen je od lima. Nalazila se pored „Mađarskog puta“, uz tok Mostonge. Pored kapele je od ranije postojao bunar, a predanje kaže da je bogati zadužbinar bio izlečen vodom sa ovog bunara, te je u znak zahvalnosti podigao crkvicu. Nad bunarom je ozidana kućica od opeke, na čijim zidovima su oslikane ikone svete Marine, svetog Đorđa i svetog Nikole. Uoči slave salašari su dolazili u crkvicu na bdenje, a na dan slave okupljali su se kraj crkvice i bunara.

Krst ispred crkvice postavila su 1923. g. braća Petar i Sanko Racić.

BUKOVAČKA VODICA

U vinogradu Nedeljka Kovačića, zabeleženog u popisima salašara na Bukovcu u drugoj polovini 18. veka, u neposrednoj blizini reke Mostonge, koja je delila atar somborskih prigradskih salaških naselja Bukovca i Čičova, izvirala je, prema predanju, lekovita voda. Vlasnik vinograda se, tokom bolesti, zavetovao da će u slučaju da prezdravi podići bunar i krst, što je, kasnije, i učinio. Iznad bunara je postavljena nadstrešnica na drvenim stubovima, a salašari sa Bukovca okupljali su se oko bunara o Markovdanu (8. maja po novom kalendaru).

Doborovoljnim prilozima bukovačkih salašara i somborskih građana, pored bunara je 1928. godine, prema projektu inž. Svetozara Krotina, podignuta kapela Sv. proroka Ilije, koji je od tada i slava bukovačkih salaša. Kapela je sazidana od cigala, krov je bio prekriven bakrom, a unutar kapele nalazio se mali drveni ikonostas i mermerna časna trpeza. Na Ilindan iste godine kapelu je osvetio somborski prota Dimitrije Bokšan. Zvona je kupio bračni par Ferenčević, a drveni zvonik je postavljen pored kapele, uz koju se nalaze drveni i kameni krst. Uz stari bunar iskopan je i novi, a nadstrešnica je postavljena na šest drvenih stubova. Posle Drugog svetskog rata ispred kapele prenet je krst koji je početkom 1920-ih podigao somborski advokat dr Đura Nikolić, a koji se do tog vremena nalazio ispred nekadašnje županijske, kasnije baovninske, pa gradske bolnice na kraju Vojvođanske ulice.

Kapela je delimično obnovljena 1987. godine, a 1993. g. podignut je i nov bunar pored kapele, te je zvono sa drvenog zvonika premešteno u krov novopodignutog bunara.

Vremenom je tok Mostonge kraj Bukovačke vodice iskorišten kao korito za prokopane kanale, a posle Drugog svetskog rata, u neposrednoj blizini kapele Sv. Ilije, podignuta je i prevodnica kanala Dunav-Tisa-Dunav.

M. S.